Unha ducia de momentos fundamentais na historia da radio en Galicia

Primeira emisión

A primeira emisión radiofónica de Galicia non se escoitou en Galicia, senón a milleiros de quilómetros, demostrando as posibilidades da tecnoloxía. O 19 de decembro de 1932 transmitiuse a través de Radio Splendid de Bos Aires o desenvolvemento da Asemblea de Concellos que ía tratar o proxecto de Estatuto de Autonomía. 

Os centros galegos da capital arxentina seguiron en directo o acontecemento, nunha emisión telefónico-radiofónica que incluíu a execución do himno galego a cargo da banda municipal de música ou a gravación das badaladas da Catedral grazas á instalación dun micrófono á súa beira. 

A experiencia repetiuse anos despois, o 5 de xullo de 1936, nunha emisión especial entre Santiago e Bos Aires para dar conta do triunfo do si  no referendo estatutario.

Primeiras emisoras

En 1932 aínda non había emisoras de radio en Galicia, aínda que xa en 1924 se aprobara no Estado o regulamento ordenador da radiofusión e en 1925 os irmáns Portela Seijo realizaran unha emisión experimental dende a rúa da Acibechería.

Porén, foi o 1933 o ano do verdadeiro nacemento da radio en Galicia, coa posta en marcha en Santiago da emisora EAJ 4 Radio Galicia e en Pontevedra da EAJ 40 Radio Pontevedra. En 1934 botarían a andara a EAJ 41 Radio Coruña e a EAJ 48 Radio Vigo, seguidas en 1935 pola EAJ 68 Radio Lugo e a EAJ 57 Radio Ourense.

O vello dos contos

A radio foi un fenómeno social dende o seu mesmo inicio. Aos poucos meses de que nacesen a primeiras emisoras os seus programas eran xa seguidos por milleiros de persoas e algúns deles tiñan unha gran sona. É o caso do vello dos contos, un personaxe que dende 1933 popularizou en Radio Galicia Xosé Mosquera Pérez, militante galeguista que posteriormente empregou para facer campaña a prol do Estatuto. O vello dos contos foi a primeira estrela mediática galega

As emisións galegas en América

A colectividade galega en América mantiña unha grande actividade en América nas primeiras décadas do século XX, que mesmo se incrementou coa chegada da moitos exiliados a partir de 1936. Entre esta actividade destacaba tamén a radiofónica, con programas como Recordando a Galicia, presentado pola actriz Maruxa Boga na Radio Ribadavia de Bos Aires dende 1945; ou Sempre en Galicia, de Radio Carve, en Montevideo, que comezou en 1950 e continúa a emitirse. Tamén A hora de Galicia (1951), en México; La voz de Galicia (1953), en Bos Aires, presentado polo actor Fernando Iglesias Tacholas; ou Galicia Emigrante (1954), impulsado por Luís Seoane en Bos Aires.

Galician Programme

Outra desas emisións dende o estranxeiro foi o Galician Programme da BBC, que naceu o 14 de abril de 1947, hai exactamente 75 anos, convertida na primeira programación radiofónica estable en idioma galego, e que se mantivo ata o ano 1956, cando as presións do réxime franquista levaron ao seu peche. Entre os colaboradores máis destacados figuran Francisco Fernández del Riego, Plácido Castro e Alejandro Raimúndez. A Real Academia Galega conserva nos seus arquivos máis de oitenta guións daquel Galician Programme.

As novas emisoras en Galicia

En 1940 comeza a funcionar na Coruña a emisora que a partir de 1945 comezará a empregar o indicativo de Radio Nacional de España e que se instalará nos Cantóns da cidade. Ademais de RNE e da cadea da SER (que inclúe Radio Galicia, por exemplo), nesas primeiras décadas da ditadura xorden a Cadena Azul de Radiodifusión (dependente da Falange), a Cadena de Emisoras Sindicales, a Red de Emisoras del Movimiento (como La Voz de Vigo) ou a COPE, que en 1966 ten presenza en Galicia a través da Radio Popular de Ferrol e un ano máis tarde da Radio Popular de Vigo. Tamén xorden emisoras parroquiais en varias localidades, comezando por Lalín e A Estrada en 1958.

Da terra e dos tempos

Nos últimos anos da ditadura vanse abrindo fendas e comezan a agromar contidos radiofónicos antes impensables, mesmo en lingua galega. Era o caso do programa Da terra e dos tempos, emitido por RNE dende 1973 e realizado pola agrupación cultural O Facho, da Coruña. Unhas emisións, aparentemente inocuas politicamente e que non deberían molestar a ninguén, pero que de feito si o facían, como o demostra un escrito remitido á dirección de RNE na Coruña, que pedía a supresión "de esta vergonzosa propaganda del veneno galleguista antiespañol". Da terra e dos tempos continuou a emitirse ata 1978.

Neses anos apareceron outros programas en galego, como A nosa Galiza, emitido na Radio Miramar de Barcelona dende 1973. Ou O Norte día a día, conducido por Margarita Ledo no Radio Clube Portugués, dende Porto.

A apertura, tamén na radio

En outubro de 1977 decrétase a fin da obriga que ata ese momento tiñan todas as emisoras de ofrecer os informativos de RNE (o "parte"). Comeza a liberdade informativa na radio, ao tempo que se conceden novas frecuencias de FM e nacen novas cadeas (Antena 3 Radio, Radio 80, Ondas Galicia, Radio Noroeste, Onda Cero...).

Radios municipais

O 25 de xullo de 1980 nacía en Oleiros a primeira emisora municipal en Galicia, Radio As Mariñas, que era ademais a primeira radio que empregaba o galego en todas as súas emisións. Conducida por Manuel Rivas, tivo un comezo accidentado e que só durou 70 minutos, ata que a Garda Civil interrompeu as emisións e precintou os equipos. A emisora regresou á actividade en 1986, xa como Radio Oleiros, pero dende 1984 funcionaba xa Radio Fene, a decana das emisoras municipais galegas e que continúa a ser un referente na comarca de Ferrolterra. "Radio Fene naceu co obxectivo de promover a lingua e a cultura galega, ademais de poñer unha ferramenta de comunicación ao servizo da cidadanía", dicía nesta entrevista o seu director, Henrique Sanfiz.

Radio Galega

O 24 de febreiro de 1985 (no día no que ata hai pouco se celebraba o nacemento de Rosalía) botaba a andar a Radio Galega (nun comezo denominada Radiotelevisión Galicia), que a partir do 29 de marzo iniciou a súa programación regular. Nese 24 de febreiro, despois do himno galego escoitouse a voz de Nicolás Camino.

Tamén en 1985, no mes de xuño, inaugúrase na Coruña Radio 4, emisora de RNE que empregaba integramente o galego e que se mantivo ata os anos noventa.

Radios comunitarias

Nas últimas décadas, nun océano de emisoras privadas (sobre todo) e públicas xurdiu unha terceira vía: as radios comunitarias, impulsadas por asociacións e colectivos cidadáns e que sobreviven no dial nunha situación de alegalidade debido ás resistencias da administración a concederlles as licenzas de emisión fixadas pola lei e recomendadas polas institucións europeas. En Galicia tivemos e temos algúns bos exemplos (Radio Filispim, Radio Piratona, Radio Kalimera, Radio Clavi, Radio Roncudo...). Pero, sobre todo, Cuac FM na Coruña, que o pasado ano celebrou o seu 25 aniversario

Os podcast

E, xa no presente, nos últimos anos quedou claro que a rede non matou a estrela da radio. O medio segue en plena forma, aínda que agora se escoite cada vez máis a través de podcast, en dispositivos variados e non necesariamente en directo. Mesmo a grandes cadeas entenderon que o futuro da radio non estaba só na emisión continua a través das ondas, senón tamén neste universo de creatividade, diversidade que é o mundo podcast. Té con gotas, Café Derby 21, Retrocorenta, Fálase... e tantos outros, que se poden atopar na páxina de Podgalego (e dos que destacamos algúns nesta ducia)