Maruxa tira as cartas na mesa e esboza un sorriso. Chinchón. Mira para as outras 5 mulleres da mesa nun centro social de Ourense. É a única do grupo que aínda vive soa; o resto divídense entre as que estás cos seus fillos e fillas e unha está a piques de mudar a casa familiar por unha residencia. “Os meus fillos andan na súa casa, eu na miña e non me penso mover e menos a unha residencia. A ver se con 80 anos vou ter que pedir permiso para ir pasear!”. Solta unha gargallada que remata cun amargor sonoro.
Maruxa tira as cartas na mesa e esboza un sorriso. Chinchón. Mira para as outras 5 mulleres da mesa nun centro social de Ourense. É a única do grupo que aínda vive soa
Non é un caso illado. En Galicia, o INE amosa un gráfico de envellecemento cunha suba progresiva e constante. Hai 10 anos a taxa estaba nun índice de envellecemento do 176,94 e este ano acadamos 198,14 persoas maiores de 65 anos por cada 100 menores de 16. Se o comparamos con outras autonomías, o ascenso é semellante e paralelo aínda que as taxas son moito menores: no caso de Madrid, en 2009 tiña un 89,69 e hoxe ten un 108,25.
En España, a media de idade pasou dos 33,5 anos en 1979 aos 43,4 anos actualmente, segundo publicaba o INE en xuño. De feito, é a primeira vez que se superan os 43 anos. E se miramos o mapa de cerca, Galicia ocupa o terceiro posto das comunidades envellecidas, só superada por Asturias, (media de 48,05 anos) e Castilla y León (47,35). Nas provincias si que gañamos da man de Ourense, que gaña o podio da máis envellecida do Estado, cunha idade media de máis de 50 anos.
Mesmo a UE está a valorar Galicia coma o espazo ideal para estudar o fenómeno do envellecemento. O motivo é analizar o impacto do cambio poboacional nos recursos públicos en 2050. Dada a rapidez con que se está a dar o envellecemento en Galicia, isto convértenos en ‘laboratorio’ para probar como afrontar o fenómeno, décadas antes de que se estenda polo resto de áreas e países.
Dada esta situación, o cohousing é un novo modelo a explorar que pode fomentar o envellecemento activo e reducir a soidade das persoas maiores.
Os catro axentes da covivenda
Ignacio González, socio e avogado en Life Abogados, leva anos implicado na orientación de proxectos que pretenden ser cohousing. Pretenden, porque ata o de agora aínda non se materializaron. “A maioría chegan preguntando canto custa a casa pero hai moitas preguntas antes que esa: cantos usuarios son, que franxa de idade, que necesidades teñen, como se vai responder a continxencias… Iso é o importante nun proxecto de cohousing; unha vez sabes iso, o resto sae só. Pensar que vivenda queres é o último elo da cadea”, explica.
En Galicia, as residencias de maiores públicas roldan os 600 euros mensuais, pero as prazas son escasas; as privadas, as máis abondosas, chegan aos 2.000
Si é certo que o avogado ten un investimento estimado. O modelo que ten estudado é un espazo compartido cun grupo de 30 a 60 usuarios. Se pensamos nun conxunto de media 50 usuarios e nun espazo que inclúa servizos básicos como limpeza, seguridade, restauración, asistencia 24h, obradoiros... podemos pensar nun gasto de 600 euros mensuais por cada usuario. Tendo en conta que a pensión media en Galicia rolda os 900 euros -segundo o Instituto Galego de Estatística (IGE)- , é viable entón pagar un cohousing? “O custo é elevado pero realmente pagas unha vida porque cobre vivenda máis comida, actividades… e mantendo a independencia”, opina González.
Botamos un ollo ao custo das residencias. No caso das públicas rondan eses 600 euros e nas privadas podemos falar dun rango de 1.200 a 2.000 euros. Non obstante, nas públicas non se garante praza xa que en marzo a Consellería de Política Social afirmaba que, pese ao esforzo para ampliar a cobertura, non teñen prazas para cubrir a demanda -recoñecían que había 74 maiores en espera en Santiago, 225 en Ferrol e 319 na Coruña-.
Á marxe do prezo, o modelo é diferente por máis motivos, coma o mesmo momento da súa compra. “A xente alucina cando lles explicas como facelo. Os usuarios teñen que constituír unha cooperativa, pór cartos e é a cooperativa a que merca o inmoble. E o usuario obtén o dereito de uso dun dos pisos de ese edificio de por vida”, conta González.
Que pasa coa casa se o usaurio falece? Pode herdala a súa familia? Ou que sucede se simplemente muda de opinión e non quere ou non pode seguir vivindo aí?
Outra diferenza co modelo tradicional chega cando falece o usuario ou a familia decide cambialo de vivenda. No couhousing, esta posible situación implica una pregunta: Que pasa coa casa se o usuario falece? Pode herdala a súa familia? Ou que sucede se simplemente muda de opinión e non quere ou non pode seguir vivindo aí? “O usuario pode vender a súa cota e transferila a outra persoa. E é algo que no papel funciona pero claro, na realidade tes que ter quen a queira mercar”. O mesmo pasa cos “herdeiros” que poden mercar esa praza. No seu caso e para que poidan probar a experiencia de vivir no cohousing, González suxire que “a xente poida ter unha entrada inicial coma usuario pagando unha cota coma un aluguer durante un par de anos e despois xa poida acceder á compra”.
Existe a posibilidade de que o sistema leve á especulación inmobiliaria da man de usuarios que queiran vender a súa praza por máis do custo real. Por iso, González inclúe nos estatutos que “a venda non sexa lucrativa aínda que moita xente queira vivir aí; o prezo está taxado e é o que é”.
Existe a posibilidade de que o sistema leve á especulación inmobiliaria da man de usuarios que queiran vender a súa praza por máis do custo real
Deixando de lado o investimento, para González hai 4 patas fundamentais para facer funcionar o modelo: A Administración Pública, as promotoras e construtoras, a rede actual de residencias de anciáns e, por suposto, os usuarios. O principal destas catro son os usuarios mais non tanto coma individuos senón coma grupo. Ter grupo de usuarios antes que proxecto en si é clave porque a vivenda se adaptará ao que eses usuarios precisen e queiran. “A fase máis complexa do cohousing é xerar grupo. Podes ter a moitas persoas interesadas que, cando sentan xuntan, son moi diferentes e esperan servizos distintos, ou un dinamizador que os organice. E moitos grupos de interesados morren cando un orientador ou dinamizador deixa de ir”.
Usuarios: Loita contra a soidade
As persoas usuarias do cohousing son o comezo e final da idea. María Ángeles Fontán é unha desas persoas que mergullándose na rede atopou a existencia desta nova forma de convivencia para maiores. Ten 61 anos e o seu home Jorge e mais ela son avogados en activo. “A miña nai aínda vive e está nunha residencia moi cara -privada- pero moi ben atendida. Pero se eu chego aos 70 anos en condicións decentes, gustaríame conservar a miña independencia e non estar subordinada a outros que me digan a que hora comer, cear ou se podo pasear”, medita. “Aínda me queda tempo!”, ri, “pero xa o vou mirando para min e o meu marido por adiantado”.
"Aínda me queda tempo, pero xa o vou mirando para min e o meu marido por adiantado"
María Ángeles é unha desas usuarias que non ten grupo. Tentou contactar con outros interesados en webs de Internet coma ecohousing.es e a través de asociacións coma Jubilares, pero aínda non deu con quen queira compartir un espazo habitacional con eles. “É complicado porque si que vexo webs con xente interesada pero deixan colgado o seu interese e non volven retomalo. Resúltame extraño non atopar xente nunha cidade coma Vigo, de 300.000 habitantes… Pensaba que sería más doado”.
Busca en Vigo ou arredores porque vive en Mos e xa está afeita á zona. Non lle importaría trasladarse pero prefire quedar nas Rías Baixas. “Onte estiven a falar cunha persoa de Ferrolterra a través de Jubilares, porque van montar cohousing alí, pero éme moi lonxe. Aquí xa coñezo o clima, as praias, as problemáticas locais… síntome máis cómoda”.
Como o contacto con interesados non vai adiante por agora, tomou a iniciativa no seu círculo de amizades. Xa lles contou a súa idea e, aínda que a miran con curiosidade, o primeiro interese ven seguido de medos e preguntas, especialmente sobre se a cooperativa queda cos cartos e a canto ascendería a inversión. “Cada vez que llo comento, teño que contarlles de que vai a historia comezando polos inicios en Dinamarca ata hoxe; a maioría descoñecen o modelo. Creo que habería que darlle máis visibilidade, sobre todo dende a Xunta que disque quere tomalo coma un sistema residencial en Galicia”.
Administración Pública: Promesas de cohousing para 2030
A finais de 2018, a Consellería de Política Social da Xunta de Galicia incluíu o cohousing na carteira de servizos para a terceira idade, a través dunha modificación na Lei de acompañamento dos orzamentos, co fin de desenvolver unha normativa que favoreza a implantación de vivendas colaborativas en Galicia.
O director xeral de Maiores de la Xunta desbota, cando menos de momento, axudas a estes proxectos: "Queremos ter unha boa regulamentación que dea facilidades e garantías no básico", di sen confirmar nada
Dentro da Consellería de Política Social atopamos a Ildefonso de la Campa, Director Xeral de Maiores e Persoas con Discapacidade. El está a valorar novos modelos de vivenda, coma o cohousing. “Os maiores están vendo novas opcións que teñen para envellecer e nós queremos potenciar a capacidade de decisión libre da xente sobre de que maneira quere envellecer”. Considera que o recurso do cohousing é “idóneo porque parte da propia vontade da xente, do uso dos seus recursos de capital e da súa propiedade”.
Non pensan, daquela, en subvencións ou axudas? “En principio estamos escoitando ao sector. Dos proxectos por agora propostos, xeralmente a xente parte dos seus propios recursos precisamente porque queren garantir o desenvolver eles un proxecto atendendo ás necesidades específicas que teñen, pero cada proxecto é un mundo” Pola súa parte disque está “valorando” que capacidade ten a Xunta para axudar: “Queremos ter unha boa regulación que dea facilidades e garantías no básico: flexibilidade, servizos para atención á dependencia que cumpran a normativa..." Pero non confirman nada.
A dependencia é precisamente unha das súas preocupacións. “Xa hai sobre como imos abordar a dependencia dentro do cohousing, porque aínda que a xente entre ao cohousing entra en autonomía pero inevitablemente é un proxecto vital completo e haberá un momento no que unha parte significativa dos usuarios pase a unha situación de maior dependencia…”.
A dependencia e que facer cando chega é unha das preocupacións nestes proxectos
Os usuarios interesados tamén pensan como encararían iso. Hai xente que fala de facer acordos con residencias cando se precise unha atención específica; outra xente comenta que lles gustaría chegar a valorar a posibilidade de facer o tránsito completo dentro do espazo do cohousing, creando un espazo específico para a atención a persoas de gran dependencia.
Pero aínda que iso non estea claro, para De la Campa o claro é que “se abrimos recursos habitacionais orientados ao rural galego van ademais levar máis poboación ao rural e no que a xente maior ademais vai ter capacidade para tomar decisións de forma autónoma, como formular a súa vida, a nós parécenos positivo. E tamén abrimos máis recursos porque á xente lle abres un abano de opcións onde escoller, terá un menor impacto a nivel residencial en Galicia. Iso o estamos a facer tamén nas Casas do Maior, se está a facer cos programas de vida activa para alongar a vida saudable dos nosos maiores - para que poidan atrasar a idade na que chegan os problemas que despois os conducen á dependencia- … “
Miran cara aos Países Nórdicos que foron os primeiros que desenvolveron iniciativas de cohousing -tamén de caracter privado-. Dentro de España, a referencia son algunhas iniciativas en País Vasco, Madrid ou Levante. “Confiamos que no 2030 ou antes estará perfectamente desenvolvido. A nosa vontade é que xa poida haber experiencias directas e en funcionamento en Galicia”.
Para iso, animan aos interesados a contactar ca Dirección Xeral de Maiores e Persoas con Discapacidade e deixar as súas suxestións e interese. Ademais, De la Campa comenta estar en contacto con promotoras e asociacións de maiores coma ASOGAPEN (Asociación Galega de Pensionistas) “cos que estivemos falando do cohousing na provincia de Pontevedra” e outras máis, coma UGACOVI.
"En Galicia, o reto é adaptar o modelo á mentalidade e ao poder adquisitivo que temos os galegos"
UGACOVI é a Unión Gallega de Cooperativas de Viviendas en Galicia. Tamén son membros do Observatorio de Vivenda da Xunta e participan do plan estratéxico 2021-2030 da Xunta na mesa de vivenda, para falar do desenvolvemento da comunidade na vindeira década. O seu presidente Iván Blanco, di ter recibido contactos de algún pequeno grupo e, sobre todo, de usuarios individuais. “Estamos nunha fase moi embrionaria en Galicia, onde estes formatos unidos á nosa idiosincrasia resultan máis complexo tornalo en real. En Galicia o reto é adaptar ese modelo á mentalidade e ao poder adquisitivo que temos os galegos. É difícil que a xente se decida a deixar a súa casa e marchar a un cohousing. E hai comunidades como a galega onde os patróns de envellecemento e o menor poder adquisitivo engaden dificultade á creación de grupos de usuarios”.
O feito de terse que configurar coma cooperativa pode ser un dos problemas. “Son formatos xurídicos que non sempre son doados de explicar e que non sempre se entenden. A xente quere o compro, teño, é meu e vou ao rexistro e está ao meu nome. Custa cambiar iso”. Para Blanco, “pensamos erradamente que todo o mundo debe ter acceso a unha vivenda e si é certo, pero non necesariamente en propiedade”.
A pesar de estar ao cargo de UGACOVI, é escéptico sobre o cohousing e non é un dos seus usuarios potenciais. “Non penso a miña vida futura en comunidade pero é curioso que ás veces a liña é fina porque xa resido nun barrio de Madrid con porteiro e zonas comúns. Para min a diferen<a é que manteño a miña intimidade e sigo a ter a miña cociña, o meu baño… ”. O cohousing transmítelle a sensación de “gueto” polo feito de “aglutinar xente con características similares nun mesmo espazo”. Tamén dubida sobre o futuro deste modelo no futuro de Galicia. “En España a xente quere a súa casiña en propiedade e iso non se arranxa nin en 10, nin en 15 nin en 20 anos”, sentencia.
Promotoras, construtoras e residencias: novos modelos económicos para o sector
Son a terceira e a cuarta pata e teñen gran relevancia no económico. Sobre as residencias, Ignacio González cre que moitas aínda non ven que isto pode ser tamén o seu negocio e non só competencia. Pola contra, moitas construtoras ou inmobiliarias consideran que é un negocio para eles, aínda que “o maior negocio non é a construción ou venda, senón os servizos”.
No tocante ás promotoras inmobiliarias, Galician Country Homes é unha das pioneiras na xestión de vivendas `de cohousing. Aínda que no existe ningunha en funcionamento xa en Galicia, saltaron aos medios hai pouco por ser a que xestiona a compra dunha aldea en Lugo por grupo de xubilados madrileños. “Son 6 amigos de toda a vida e van dende os 65 anos ata o maior que ronda os 80. A vantaxe é que xa se coñecen, se queren e se coidan entre eles. Un ten unha enfermidade e o resto o apoian e están pendentes”, comenta Rosa Costoya, copropietaria da inmobiliaria.
De feito, esta é unhas das maiores vantaxes e pola contra unha das maiores dificultades: xerar grupo. “Cando vén un grupo configurado normalmente xa veñen cunha figura xurídica nos miolos - para iso sempre é importante que teñan asesoramento para saber que figura lles é mellor para o seu caso xa que é un investimento elevado e algúns queren deixar a casa en herdanza, outros non...-”. Mais Rosa admite que recibe moitas consultas de persoas individuais que din ‘quero probar o cohousing pero non coñezo a ninguén’. “Gustaríame ofrecerlles unha rede de contactos para que os interesados se poidan coñecer entre si e xerar grupo con aqueles cos que encaixen mellor. Dende Galician Country Homes xa os estamos a poñer en contacto e mesmo estamos desenvolvendo con informáticos unha opción estilo Tinder pero co obxectivo final de buscar compañeiros/as de convivencia”.
Por que ese interese de Costoya en potenciar o cohousing? Por dous motivos: a oportunidade de negocio que supón e a súa propia vellez. “O cohousing é un cabalo gañador para os empresarios, é un negocio seguro que sempre vai ter demanda”. Coma clientes, os maiores interesados no cohousing son persoas coa vida feita que “só xeran riqueza e veñen achegar e dar vida a espazos abandonados, tristes e inutilizados; xerarán traballo para construtores, enfermeiros/as, médicos/as, camareiros/as empregados nos seus espazos…”.
Admite que non é doado de xestionar polas novas formas de compra, mais é resultado “do cambio de paradigma que estamos a vivir en moitos niveis da vida; e este é un máis”. E o certo é que moitos de nós, cando sexamos maiores, quereremos ter esa calidade e forma de vida da que estamos a falar. “Polo menos eu prefiro a idea de xubilarme con xente que me cae ben nun sitio que me guste no canto de acabar nunha residencia”, confesa.
