O matemático Ricardo Cao (A Coruña, 1965) fai pouco máis de ano e medio como reitor da Universidade da Coruña (UDC). Ao pouco de chegar, o seu equipo atopouse cun déficit inesperado de 13 millóns de euros nas contas do ano anterior dunha institución que, di, sofre tamén as consecuencias dun financiamento estrutural deficiente que cómpre "mellorar". Con todo, advirte da boa saúde dunha UDC que aposta pola súa "internacionalización" como obxectivo claro para os vindeiros anos, xunto coa instauración do grao de Medicina, unha proposta que provocou un "balbordo" que —lembra con certa incomprensión— non se deu cando unha universidade privada anunciou a novena titulación de Enfermaría en Galicia.
Sobre o debate aberto pola titulación de Medicina, a irrupción e auxe das universidades privadas, a necesidade dun mellor financiamento e moitas outras cousas máis reflexiona nesta conversa con Praza.gal.
Como foi o inicio do curso universitario? Cumpre a UDC coas súas expectativas?
En canto aos números básicos imos ben, xa que cubrimos o 96% das prazas ofertadas nos graos, e dos 55 que temos hai 45 que se completaron totalmente. Nos mestrados as cousas tamén van ben e temos xa 1.200 novos alumnos, así que en total, entre graos, mestrado e doutoramento, andamos por 17.000 estudantes, unha cifra semellante á do ano anterior. O problema demográfico que se nos pon enriba da mesa non nos está a afectar de momento, pero somos conscientes de que vai tendo impacto, sobre todo se nos referimos ao estudantado que provén de Galicia claro, pero aí está un dos retos que temos.
Cal é ese reto?
A internacionalización da Universidade da Coruña. Un reto e unha realidade porque hai un plan de internacionalización feito nos últimos meses e estamos implicados en procesos moi ilusionantes, como o programa Emerge, onde participamos nove universidades da periferia de Europa, de Chipre, Bretaña francesa, Irlanda, Noruega, Eslovaquia... Un programa que atende ao multiculturalismo, ás poboacións marxinais, propiciando títulos dobres e apostando polo multilingüismo porque en case todos os casos temos unha lingua propia alén da estatal. Coa internacionalización tratamos tamén de ollar outros Estados, especialmente países de Latinoamérica e do espazo da lusofonía, dos que poidamos acoller e captar estudantes para vir facer mestrados, como xa ocorre, pero dar tamén un salto nos graos.
"A internacionalización da UDC é un obxectivo, tamén para axudar a resolver o problema demográfico que ten Galicia"
Cal é o obxectivo, logo?
Ter moito máis proporción desas procedencias e culturas nos graos porque iso tamén ten que ver co asunto demográfico que antes falabamos. O maior problema da demografía en Galicia é que temos unha franxa de idades de poboación moi estreita que vai ser máis estreita aínda no futuro e nese grupo poboacional que tería que entrar na universidade. Pero este é un problema que temos como sociedade, que nos afecta pero que é de todos. Temos que ver a universidade como un elemento que pode axudar a poder resolvelo.
Cal é esa aposta para axudar a resolvelo?
Este problema vai ser máis severo co tempo e temos que incorporar estudantes doutras procedencias, culturalmente afíns seguramente en moitos casos, para que enchan esa pirámide poboacional nesas franxas, para que fagan aquí eses estudos de grao e logo moitos deles se establezan tamén. O pobo galego é moi acolledor e estamos afeitos a que nos acollan tamén noutros lugares. Agora teremos que acoller xente que nos axude a resolver este problema, a paliar o feito, por exemplo, de que en moitas áreas tecnolóxicas e novas profesións non teñamos profesionais dabondo. E esas xeracións axudarán tamén a que medre a taxa de natalidade e a moitas outras cousas. Temos que darlle un pouco a volta á visión do asunto e as universidades temos que ser un elemento fundamental para afrontar un problema que non se está a presentar tanto como un problema de país pero que o é.
Cre que a universidade pode ser un factor clave en axudar a paliar a caída demográfica?
Cada vez que falo co decano do Colexio de Informática de Galicia, por exemplo, sempre me di que precisamos máis informáticos e informáticas, que as universidades temos que formar máis cando xa estamos formando un lote deles entre todos os campus. Pero fannos falta máis profesionais neste ámbito tecnolóxico e de futuro, así que teremos que facer algo para que isto aconteza. Neste sector e noutros moitos.
"Gustaríame que as administración escoitasen máis as universidades e, sobre todo, que se nos tivese máis en conta"
Neste e noutros ámbitos, cre que desde as administracións se escoita ás universidades o que se debería?
Gustaríame que se nos escoitase un pouco máis e, sobre todo, que se nos tivese un pouco máis en conta. Sobre todo cando podemos ser parte da solución das cousas. Que non se nos vexa como un problema senón como parte da solución.
Parece o lóxico tirar das universidades, do coñecemento...
Un reitor doutras latitudes sempre dicía unha cousa cando lle preguntaban se o investimento en educación superior era moi caro: "Proben vostedes coa ignorancia". Iso é moitísimo máis caro, ademais de ser profundamente devastador. Na situación na que estamos, ademais, o espírito crítico é algo moi importante e a universidade favorece iso e permite que as persoas se desenvolvan e poidan ter esta capacidade de razoamento, ademais da formación, loxicamente.
É boa a colaboración e a interlocución coa Xunta? E entre as universidades?
Funciona moi ben. A colaboración entre as universidades é obvia: temos tres graos interuniversitarios en Galicia e a UDC forma parte de todos eles; en mestrados xa perdo a conta, son ducias, e en doutoramento pasa o mesmo. A colaboración é moi estreita. En canto á interlocución coas autoridades, tamén funciona ben, aínda que non teñamos unha conferencia de reitores de universidades, como si existe noutras comunidades autónomas, pero se cadra porque somos tres e non somos moitas. Falamos moito, reunímonos moito, hai varios consorcios interuniversitarios... Compartimos moitas cousas e outras moitas facémolas en conxunto.
Falando de diálogo coa Xunta e coas outras universidades. En que punto están as negociacións pola descentralización do grao de Medicina e logo de que a UDC fixese oficial a súa demanda dun título propio?
Para nós o importante, e creo que para todo o sistema universitario, é preservar, manter e mellorar a calidade da docencia. Neste momento, a Universidade de Santiago conta co único grao de Medicina en Galicia e nel entran 403 estudantes ao ano, con diferenza o número máis alto de calquera facultade española. É evidente que hai unha necesidade de mellorar e, sobre todo, facer de feito docencia clínica nos tres últimos cursos da carreira. A UDC ten claro isto e en todo o que poidamos colaborar aí imos estar. Nós fixemos unha proposta moi clara porque cremos que ter un título como o que temos na cabeza pode ser de moita axuda para esa descentralización.
"A nosa proposta para un novo título de Medicina na UDC é algo que suma e complementa o sistema universitario, non vai en contra de nada"
E como avanza esa descentralización?
Desde o acordo de 2015, durante estes dez anos, a actitude da UDC ten sido moi xenerosa, colaborando de maneira altruísta, sen impacto ningún no noso plan de financiamento, colaborando na docencia de sexto curso de Medicina no CHUAC cunha cantidade de profesorado da nosa universidade. Débense utilizar os hospitais universitarios dun xeito moito máis intenso e nós temos a vantaxe de estar en binomio total co CHUAC, colaborando sempre e tendo como froito, por exemplo, a constitución do INIBIC (Instituto de Investigación Biomédica da Coruña, que ademais foi acreditado hai dez anos polo Instituto Carlos III, reacreditado cinco anos máis tarde e hai uns meses de novo. Esa potencia investigadora que temos creo que tamén se ten que reflectir na docencia e impregnar a docencia clínica. A nosa aposta é esa, e máis que unha demanda, o que propoñemos é algo que suma, que achega ao sistema. Isto non quita que, mentres non sexa unha realidade, esteamos totalmente dispostos a colaborar. Por suposto. A colaborar en que esa docencia clínica se poida facer de xeito descentralizado e en todos os hospitais galegos. Pero tamén me gustaría deixar as cousas claras: non hai un documento pechado nin ningún preacordo de momento sobre iso. Seguimos conversando.
A Xunta, en cada manifestación pública, insiste en que para seguir avanzando nese camiño de descentralización a UDC debería retirar a súa proposta de título propio de Medicina...
Por que? Gustaríame sabelo, ter argumentos, porque a nosa proposta é moi positiva, moi de sumar ao sistema, de que esa nova titulación estea baseada nas novas tecnoloxías, cun grupo de alumnos relativamente reducido, docencia clínica no hospital totalmente práctica en cuarto, quinto e sexto e seguramente en parte de terceiro curso, moi baseada na simulación, na medicina personalizada. Vén encher un nicho bastante natural e complementa. Non a vemos como algo para nada en contra de ningunha aposta, de ningunha realidade. E iso non quita a colaboración no problema que existe agora, que é como atender axeitadamente eses 403 alumnos cando cheguen a cuarto, dun xeito descentralizado... E por suposto que niso estamos tamén.
"No debate sobre Medicina hai moito de emocional, pero as decisións debemos tomalas, sobre todo, coa razón; na nosa aposta non hai localismo"
Sorprendéronlle algún dos pasos que deu a Universidade de Santiago a raíz deste debate arredor de Medicina?
Algún deles sorprenderon, si, a min concretamente sorprendéronme porque nunca se deran antes no sistema universitario, polo menos no que atinxe a nós. As prazas vinculadas que existen, todas as que hai de persoal do CHUAC son todas prazas da Universidade da Coruña, pero non quero determe máis nesas discrepancias.
A alcaldesa da Coruña, nesta polémica, acusa a Xunta e a USC de centralismo compostelán. Compárteo?
O que creo é que neste asunto hai un aspecto emocional, algo que é fantástico en canto aos sentimentos, pero cando o que temos é que tomar decisións racionais, debemos de facelo tamén, e sobre todo, coa razón. O emocional, tamén o localismo, pode ser algo que non sexa positivo. E creo que na nosa aposta non hai nada de localismo, polo que tampouco me gustaría que os argumentos contrarios fosen localistas.
Pero cre que hai unha visión demasiado centralista ou non?
Non xulgo se existe ou se alguén cre que existe centralismo ou non. O que creo é que debemos actuar como un sistema, en todos os sentidos. No sentido sanitario pero, moi importante, no sentido universitario tamén. Somos un sistema universitario, non un conxunto de universidades independentes. Obviamente que somos autónomas, pero en moitísimas cousas colaboramos e iso non significa que unha universidade teña que facer abandono das nosas funcións e da nosa obriga, que é tamén poñer a disposición da sociedade unha educación superior en moitos ámbitos. E o da medicina é un deles.
"A universidade non pode abandonar a súa función e permitir que persoas non poidan estudar Medicina por falta de prazas ou por non ter capacidade económica para ir fóra ou a unha privada"
A irrupción con forza das universidades privadas tivo que ver coa aposta da UDC por un título propio de Medicina?
O crecemento do número de prazas en Medicina nas universidades privadas foi tremendo, moi notable nos últimos anos. O que non pode ser é que, por abandonar as nosas funcións, polo menos no que ten que ver coa nosa institución, persoas talentosas que poden facer Medicina aquí non o poidan facer porque non se ofertan prazas dabondo ou porque non teñen a capacidade económica suficiente na familia para poder ir estudar a outro lugar de España ou para facelo nunha universidade privada, cos custos que iso ten.
Vostede advertiu que acabaría habendo outra facultade de Medicina e que a cuestión era saber se sería pública ou privada...
En realidade, o que fixen foi facerme eco dunhas palabras que dixo un dos membros do Consello de Goberno da UDC que, ademais, ten moitísima experiencia. Que estaba seguro de que na Coruña teríamos unha facultade de Medicina e que a dúbida era se ía ser pública ou privada. E fíxenme eco do que dixo porque, ademais, creo que é así. Estámolo vendo, noutras comunicades autónomas pero en Galicia tamén, onde hai xa titulacións do ámbito sanitario que están aí, algo que é público...
Fixémonos nisto porque é curioso. Nos medios saíron informacións sobre acordos dunha universidade privada para impulsar o que sería a novena titulación de Enfermaría en Galicia [refírese á institución impulsada por Abanca]; e nunca houbo o balbordo que si se causou por poñer enriba da mesa a posibilidade de ter unha segunda titulación pública de Medicina. Son cousas un pouco difíciles de entender.
O auxe das universidades privadas e da baixa calidade dalgunhas delas leva tempo no debate público. Vostede foi moi crítico coa situación.
Dende o meu punto de vista, as universidades privadas teñen que ter claramente os mesmos criterios e os mesmos requisitos de calidade que temos as públicas. Son un negocio tamén, por iso son universidades privadas aínda que algunha poida non ter ánimo de lucro, pero a nivel de indicios, de calidade e de requisitos non poden adiantarnos pola dereita. Nese sentido, as administracións públicas teñen obriga de garantir iso, de estar vixilantes. Falabamos antes do auxe das privadas no ámbito da Medicina, pero en moitas outras titulacións ou nos mestrados é algo realmente incrible e non pode ser que iso sexa síntoma de que non se está a investir o suficiente nas públicas.
"Que unha universidade privada anunciase a novena titulación de Enfermaría en Galicia non causou o balbordo que si causou a posibilidade de ter a segunda de Medicina; é difícil de entender"
É un dos grandes problemas que afronta a universidade pública?
Nas universidades públicas non estamos podendo atender a formación de persoas que, se cadra, non teñen os medios dispoñibles para poder custear unha privada e iso, para min, é unha liña vermella. E dá a impresión de que e isto está sucedendo polo número tan elevado de prazas en universidades privadas que hai. De todo isto temos que ser conscientes e deben selo tamén as autoridades e as institucións públicas.
Estano sendo?
Algo importante é o decreto que prevé aprobar o goberno do Estado ao respecto, que está aínda en elaboración pero que pretende establecer garantías de calidade nas universidade privadas, que teñan os mesmos baremos que teñen as públicas. Temos algún exemplo, desgraciadamente, de que, tamén en Galicia, iso non está sucedendo.
Preocúpalle esa falta de calidade? Que vaia a máis?
Esa é unha das cousas que nos preocupan moito. Aludía agora a este último caso, ao da creación da quinta titulación de Dereito en Galicia [a da UIA, universidade impulsada por Abanca], cando no sistema universitario público galego temos catro titulacións que cobren fantasticamente ben a necesidade de formación nese ámbito. As condicións na que foi creada e o contido propio de Dereito que ten esa titulación dista moito de estar nos estándares do total de universidades públicas ou privadas en España, de calquera. Isto, creo, non o podemos permitir.
"O financiamento estrutural das universidades galegas medra, pero moito máis lento que o custo da vida; hai que melloralo porque nos coloca nunha situación moi delicada"
Poden facer máis as administracións?
Si, creo que si poden. De feito, ese decreto ten algunhas cousas planificadas nese sentido, pero outras van depender tamén do que fagan as administracións autonómicas. Todas elas deben facer máis e nos podemos axudar como universidades, pero temos axencias e institucións que poden desenvolver o seu traballo con todo o rigor e aplicalo por igual a unhas universidades e a outras. E si, ante todo isto estou preocupado.
O problema de financiamento das universidades galegos é algo que paira cada pouco no debate. Como está a situación?
Falarei do caso da miña universidade, que é o coñezo. Por poñer algún número enriba da mesa: a parte que recibimos na UDC como financiamento estrutural de 2009 a 2025 medrou nun 21%, cando o IPC, nese mesmo período, fíxoo un 37% acumulativamente. Que é o que acontece? Unha perda importante do que significa en realidade ese financiamento estrutural. Que vai medrando? Claro, pero moitísimo máis lento que o propio custo da vida. O meu colega, o reitor da Universidade de Vigo, sempre di e con razón que é moi bo que en Galicia teñamos un financiamento planificado, un plan, pero cando é tan exigua a parte estrutural, hai que melloralo.
O "avellentamento" das infraestruturas
Logo, por outra banda, está o propio custo das matrículas, que neste momento están subvencionadas a un 99% pola Xunta para o estudantado cunhas determinadas condicións. Isto está ben, pero entre tanto, o que ocorreu foi que as taxas das matrículas estiveron conxeladas, o cal foi un elemento moi importante para que non fosen un bloqueo ou unha maior dificultade de acceso ao ensino público. Con ese financiamento nun 99% por parte da Xunta e as matrículas —supoñendo moito menos— sen medrar co IPC, temos unha situación, 16 anos despois, na que todos os parámetros están estancados. E esa parte da achega estrutural que supoñen as matrículas, aínda que fose pouco, tampouco se compensou con algo máis, polo que medrou moito o custo da vida e medrou moito menos a achega estrutural no plan de financiamento.
En que situación queda, daquela, a universidade?
Colócanos nunha situación moi delicada. Para facérmonos unha idea, a parte do plan de financiamento que percibimos na UDC realmente cobre os gastos de persoal e case nada máis. Os 128 millóns de euros que recibimos como parte do total do plan de financiamento equivaleu a tres millóns de euros máis que o custo de persoal estable da Universidade. Logo conseguimos fondos da UE, temos proxectos do Consello Europeo de Investigación e exemplos importantes como o do investigador Guillermo Lorenzo, que obtivo unha bolsa Starting Grant de 1,5 millóns de euros para a súa importante investigación... Imos tendo éxito nese aspecto, pero temos ese problema do financiamento estrutural. Ademais, hai un elemento no plan de financiamento que non se está a ter en conta, que é o avellentamento das infraestruturas. As dúas universidades galegas máis novas temos 36 anos e, obviamente, moitos dos edificios que se construíron sendo moi novas teñen xa 30 ou máis anos. Xa non digamos os edificios históricos que herdamos, como o caso da Escola de Náutica na Coruña, por exemplo. E estas cousas, o plan de financiamento non o prevé.
"O déficit de 13 millóns de 2023 provoca un desequilibrio estrutural que estamos obrigados a resolver cun plan de equilibrio financeiro"
Como se afronta o amaño de todas esas infraestruturas nesta situación?
A nosa prioridade a nivel é o mantemento das que temos. Fai falta construír edificios novos? Pode haber algún caso puntual, pero o fundamental é atender o que temos e o Plan de Infraestruturas Universitarias está absolutamente centrado na edificación nova. Para nós o prioritario é o mantemento e temos un plan de rehabilitación, mellora enerxética e humanización das infraestruturas e o que queremos é darlle máis financiamento a este proxecto para poder acometelo. Hai situacións verdadeiramente lamentables.
As dificultades económicas da UDC, pola débeda acumulada polos anteriores xestores, levaron a poñer en poxa mesmo un edificio...
Hai un procedemento de poxa, que xa pasou dúas fases, dun edificio en Serantes, no campus de Ferrol, para axudar tamén a equilibrar o orzamento deste ano 2025. Esta situación detectouse, como quen di, no momento e aos poucos meses de entrar o novo equipo de goberno, logo cuantificouse coa liquidación do ano 2023. Eses algo máis de 13 millóns de euros de remanente de tesourería non afectado provocan un desequilibrio estrutural. Pero estamos traballando, os orzamentos deste ano prevén a venda dese edificio de Serantes e logo tamén estamos traballando coa Xunta nun plan de equilibrio financeiro que, irremediablemente, vai ter que realizarse en base ao novo plan de financiamento que comezará no ano 2027 e chegará ata 2031. Aí é moi importante que as achegas ás universidades públicas se incrementen e o fagan conforme ao que establece a lei, que é a de chegar ata o 1% do PIB, unha conta que, ademais, se está a facer dunha maneira moi mellorable.
Como cre que se chegou a este furado económico na UDC?
Eu non podo nin quero entrar en cousas que non me competen como reitor desde hai ano e medio longo e que son relativas a períodos anteriores. O que é certo é que a liquidación de 2023 manifesta ese desequilibrio grande e nos leva a ter que resolvelo. E iso que significa? Que hai que ter un plan de equilibrio financeiro e axudar a amañalo por esa vía. Non entro no pasado.
