Existe un discurso oficial sobre a Transición, que se pode resumir nos conceptos de pacto, consenso e paz social, e nunha serie de actores protagonistas, de líderes ou elites que aseguraron a consecución dese consenso. Esta versión esquece o papel da cidadanía e das organizacións sociais, pero tamén o contexto socioeconómico no que se desenvolveu o proceso ou a mudanza sociolóxica que tivo lugar en Galicia entre os anos sesenta ou oitenta. E en certa maneira, a obsesión por analizar este proceso como un exemplar e pacífico pacto entre elites no que todas as partes efectuaron renuncias tivo como consecuencia unha progresiva despreocupación na sociedade española por ese período crucial e a consecuente mistificación do relato histórico. A minusvaloración da voz da cidadanía no proceso de democratización, das organizacións sociais e da loita obreira continuou ao longo dos anos oitenta mediante a fagotización que os gobernos socialistas realizaron dos discursos e os proxectos de progreso e modernización.

"Non é que nos alegrásemos pola morte dunha persoa, senón que era unha alegría política, porque era un feito decisivo para a desaparición da ditadura"

40 anos despois da morte do ditador, falamos con Suso Díaz (Ferrol, 1944), hoxe xubilado e durante moitos anos traballador metalúrxico en ASTANO e sindicalista, secretario xeral de CC.OO. en Galicia entre 1989 e 2000. Díaz reclama precisamente o papel do movemento obreiro e doutras loitas sociais nos últimos anos do Franquismo e durante a Transición, e reivindica que foi determinante para a consecución da democracia, abrindo durante anos as fendas do réxime e educando e modernizando a sociedade no seu conxunto. Atendendo á correlación de forzas existente nos anos setenta, defende os logros acadados no proceso de Transición, malia non ter chegado a ruptura demandada polo PC, CC.OO e as restantes forzas de esquerda, e demanda unha auténtica ruptura, hoxe, para facer efectivos os dereitos sociais negados e a restitución da memoria histórica.

Como lembras o 20 de novembro de 1975 e os días previos, entre os partes médicos e a espera de noticias? Que se che pasou pola cabeza?

O que se nos pasaba pola cabeza a todos nós é que a morte de Franco podía abrir o camiño para que en España houbese unha democracia. Que Franco morrese era algo fundamental. O certo é que todos nós brindamos ese día, se non con champán, cando menos con clarete. Non é que nos alegrásemos pola morte dunha persoa, senón que era unha alegría política, porque era un feito decisivo para a desaparición da ditadura.

"Un sindicalista non pode ser clandestino. Se non, non fas sindicalismo"

Antes de todo iso ti e moitas outras persoas levabades anos de loita política e sindical. No caso de Comisións, ademais, conxugando a clandestinidade cunha actividade legal, aproveitando as fendas do réxime... Que importancia cres que tivo ese traballo de Comisións no anos previos á morte de Franco?

Un sindicalista non pode ser clandestino. Se non, non fas sindicalismo. Un sindicalista ten que falarlle aos traballadores, e rapidamente fichábante, aínda que falases de temas laborais, e o máis lóxico é que antes ou despois acabases detido. A estratexia que deseñou o PC estaba clara: xa que o Sindicato Vertical fai eleccións, pois ímonos presentar, porque se saes elixido iso dáche unha garantía á hora de levar a cabo as túas loitas. Foi moi acertado. Utilizabamos o Sindicato Vertical para organizar o movemento, convocabamos folgas aínda que eran ilegais. Deunos ademais unha grande experiencia: coñecemos como funcionaba un sindicato e axudounos a construír o sindicato.

Sufriches tamén a represión, mesmo pasaches pola cadea tralos feitos do 10 de marzo do 72. Como foi ese día?

A min faime gracia cando din que ao final da ditadura o sistema se relaxara, que era máis permisivo, que era unha ditablanda. En Ferrol en 1972 mataron a dous traballadores e feriron outros 50, e en Vitoria, mesmo despois da morte de Franco, mataron outros cinco. Durante toda a ditadura o réxime matou a moitísimos traballadores en todo o Estado. E mataron traballadores que estaban pelexando por un convenio colectivo.

"Faime gracia cando din que ao final da ditadura o sistema se relaxara. En Ferrol en 1972 mataron a dous traballadores e feriron outros 50, e en Vitoria, mesmo despois da morte de Franco, mataron outros cinco"

Ese día os traballadores de Bazán viñan cara ás Pías, precisamente para pedir a solidariedade dos de Astano. Alí cercáronos e comezaron a disparar. E fronte aos disparos da policía, os traballadores responderon con pedras, botándose enriba deles. A Astano chegaban noticias moi confusas, falábase de 20 mortos, de 30 mortos... Saímos en manifestación, para apoiar os nosos compañeiros e inmediatamente puxéronnos unha torpedeira enfronte, para asustarnos; por suposto, non o conseguiron. A cidade quedou paralizada: empresas, mercados, comercios...

Cando te detiveron?

Eu caín pola represión posterior. As vítimas e os feridos eran de Bazán, principalmente, pero despois detivéronnos a uns cantos doutras empresas. A min metéronme unha multa de 150.000 pesetas, que non paguei, por suposto, e mandáronme 10 meses para o cárcere. Alí estivemos 50 ou 60 persoas. Un leva estas cousas moito mellor cando está con camaradas (ri) Nas cadeas tamén facías oposición, dalgún xeito: protestabamos nas celas, no 1º de maio levantabámonos cantando a Internacional...

"A democracia chegou grazas á mobilización popular: primeiro dos traballadores, tamén dos estudantes, máis adiante do movemento asociativo-veciñal, mesmo de sectores da Igrexa"

O discurso oficial sobre a Transición destaca sobre todo os pactos entre elites, entre líderes políticos... Esquécese a importancia que tiveron as loitas sociais e moitos procesos sociais que determinaron a correlación de forzas e a sociedade española daquel tempo?

Efectivamente. Cando se fala da Transición á democracia, fálase dos líderes políticos, dos seus pactos, de Carrillo e Suárez, de conversas por enriba, e non sei que. E esquécese a gran mobilización dos traballadores, que foi o que fixo que neste país teñamos democracia. A democracia chegou grazas á mobilización popular: primeiro dos traballadores, tamén dos estudantes, máis adiante do movemento asociativo-veciñal, mesmo de sectores da Igrexa, os chamados curas obreiros... Era un conxunto de persoas e sectores que se mobilizaron para que este país tivese democracia.

Nunha cidade como Ferrol, antes da morte de Franco e sobre todo despois, era raro o día que non había algunha movida. Moitas, moitísimas manifestacións de todo tipo. No que pasaba en Ferrol pasaba noutras cidades, aínda que si é certo que en Ferrol -tamén en Vigo- había un movemento de oposición moi forte, cunha gran intensidade do movemento sindical e unha tradición de loita obreira.

"Nós queriamos a ruptura, non a reforma. Pero o que se impuxo foi a reforma. E, así, a Transición foi como foi: nos aparellos do Estado -a policía, a xustiza...- non cambiou nada, seguiron os mesmos que estaban no franquismo"

Como valoras, xa cunha gran distancia, o resultado final da Transición. Dende o PCG, CCOO e outras forzas de esquerda defendíades unha ruptura que finalmente non chegou. A valoración final é positiva, igualmente?

O Partido Comunista e Comisións Obreiras o que queríamos era facer unha folga xeral política e derrubar o réxime. E non fomos capaces de facer iso. CCOO estabamos bastante instalados nas grandes empresas e nas medianas empresas. Pero o problema é que en Galicia e en toda España a maior parte das empresas son pequenas, e aí non chegabamos. Nós queriamos a ruptura, non a reforma. Pero o que se impuxo foi a reforma. Carrillo sempre dicía 'o exército téñeno eles, non nós'. E, así, a Transición foi como foi: nos aparellos do Estado -a policía, a xustiza...- non cambiou nada, seguiron os mesmos que estaban no franquismo. Por iso seguimos vendo determinadas sentenzas. Conseguíronse cousas? Claro que si, pero non houbo ruptura. A democracia hoxe en día deixa moito que desexar. Sobre todo a partir de 2008. Hai moitísimo paro, e agora pasa unha cousa que antes non pasaba: ter un emprego non che garante que non sexas pobre.

Todo depende da correlación de forzas que teñas. Nós non fomos capaces que facer esa folga xeral política. Intentámolo mil veces, pero a correlación de forzas era desfavorable. Fíxose o que se puido, e non había outra saída. Ao final houbo que pactar, e conseguíronse cousas, conseguiuse unha Constitución que era perfectamente válida, o problema é que esa Constitución alguén a fixo inviable e moitos dos seus puntos non se cumpriron. A Constitución do 78 hoxe non existe, por iso hai que ir a unha ruptura democrática, e a unha nova Constitución que faga efectivos todos eses dereitos. Por suposto, a Constitución si que o PP e o PSOE a modifican cando lles interesa, como cando a modificaron para incluír o artigo 135, para dicir que a prioridade debe ser o pagamento das débedas por riba dos dereitos sociais.

"Podémoslle botar a culpa a Transición, pero despois pasaron moitos anos e tampouco se solucionou. Non se estivo á altura do que demanda unha sociedade civilizada"

O problema, polo tanto, non está no que se fixo ou deixou de facer na Transición senón en como se xestionaron os anos seguintes?

É que hai que ter en conta unha cousa: neste país o partido que máis anos gobernou foi o PSOE e súa é a responsabilidade do que se aplicou e do que non. O PSOE puido facer moitas máis cousas do que fixo. Que haxa aínda decenas de miles de persoas soterradas nas cunetas é algo incrible. O mesmo que o feito de que aínda haxa rúas General Mola ou General Sanjurjo. Podémoslle botar a culpa a Transición, pero despois pasaron moitos anos e tampouco se solucionou. Non se estivo á altura do que demanda unha sociedade civilizada, aquí pasan cousas que en Italia ou en Alemaña serían impensables.

"Sería inxusto negar o bo que fixo o PSOE, no sistema de saúde ou no sistema educativo. Pero hoxe mesmo esas cousas están en caída libre"

Isto hai que cambialo, pero esperemos que algún día haxa un goberno de esquerdas real neste país que faga todas estas cousas que ata agora non se fixeron. Ten que haber unha ruptura democrática para cambiar a Constitución. E elementos que están na Constitución, como o dereito ao emprego, o dereito á vivenda, o dereito a unha pensión digna, iso ten que converterse en dereitos efectivos, teñen que estar aplicados. Sería inxusto negar o bo que fixo o PSOE, no sistema de saúde ou no sistema educativo. Pero hoxe mesmo esas cousas están en caída libre. Pero iso tampouco é culpa da Transición e porque os gobernos posteriores non fixeron o que tiñan que facer.