O xornalista Anxo Lugilde explica a Xabi Bundó, nesta entrevista no programa Via Lliure (RAC 1), que no barcelonés Hospital do Mar "curáronme da penúltima recaída cun tratamento experimental de con psicolibicina, o principio activo dos cogomelos alucinóxenos". [Escoita aquí a introdución da entrevista, emitida este 15 de novembro de 2020]. O seguinte texto é a tradución ao galego da entrevista.

Entrevista Xabi Bundó desde Barcelona e responde Anxo Lugilde desde a beira da lagoa de Banyoles.

B: A todos os que nos preguntades polo Anxo Lugilde, colaborador del via Lliure, para todos os que o botades en falta, onte mantivemos unha conversa con el, falando do que lle pasa, da doenza que o acompaña desde hai máis de media vida e que non é outra que a depresión, nunha conversa entre outras cousas para facelo público diante dos oíntes deste programa, pero tamén como parte da súa terapia. Para falar, en definitiva, que é unha das cousas que non se fai moito con diversas doenzas mentais. Para isto gravamos unha conversa; Anxo, desde un lugar importante para el de Catalunya, e empezando cunha das súas cancións preferidas de Lluís Llach. 

[Soa Cómpre que nazan flores en cada instante, de Lluis Llach, a canción favorita en catalán do entrevistado, que cantaba no colexio de neno, pensando que era relixiosa)]

B: Ola, Anxo

A: Ola, Xabi.

B: Onde estás?

A: No meu lugar sagrado en Catalunya.

B: Tes un lugar sagrado en Catalunya?

A: Si, si. Teño varios. Está o barrio da Sagrada Familia, onde vivín de neno, o meu colexio, el Sant Ignasi, de Sarriá, e o Hospital del Mar, na Barceloneta, polo que explicarei despois. Na Catalunya interior Banyoles.

B: Banyoles, agora mesmo estás en Banyoles?

A: A beira da lagoa, con dous amigos patos. 

B: Dous amigos patos. No te morderán nin nada, en principio.

A: Teño que pedir desculpas polo meu catalgalego, pero eu quero falar catalá. 

B: Vale. Home, xa hai moitos anos que o Anxo colabora con nós, e el moitas veces díxome que quería falar catalá. É a primeira vez que concedes unha entrevista en catalán, que fas unha intervención en público en catalán?

A: Como entrevista é a primeira vez. Unha gravación, non. Cando fixen a saída do armario dos depresivos, isto xa foi en catalá. O meu catalá que é un catagalego. 

B: Estás aprendendo?

A: Si, estou aprendendo. Estou a facer a inmersión que non deixaran facer de neno. Eu vivín desde os 5 meses ata os 12 anos en Barcelona. Sen franquismo xa falaría automaticamente. Esta inmersión estouna a facer en Sant Feliu de Guixols, que é onde estou a pasar esta temporada en Catalunya, e en Gavà, na casa da miña irmá María Elena, o meu cuñado Juan e o meu sobriño Alvariño.

B: Anxo, sabes que con moita frecuencia os oíntes preguntan por ti?

A: Xa sei. E como di a miña irmá, os tolos son os eles, pois que estean tan engaiolados comigo é unha cousa rara.

B: Eu quería dedicar un anaco a falar contigo porque hai moita xente que nos pregunta. Enviaches unha gravación hai unhas semanas, esta semana publicaches un artigo en La Vanguardia que foi moi celebrado, e queríache preguntar de que queres falar, Anxo.

A: Da depresión e dos depresivos.

B: Que é a depresión, Anxo?

A: Para min, unha doenza da alma. Pero vaia é unha doenza cerebral. Eu a depresión téñolle un nome, que non é meu, é do Xosé Manuel Beiras, líder histórico do nacionalismo galego que mo cedeu e que será o título do libro que estou a escribir desde hai tempo. En galego, A vella compañeira, en catalá La vella companya e en castelán, La vieja compañera. É como lle chama Beiras á depresión. Beiras foi pioneiro en dar visibilidade a depresión a Galicia.

B: Cantos hai que tes esta vella compaña, Anxo?

A: 32. Eu teño 50 e estou diagnosticado coa vella compañeira desde os 18 (o meu psicólogo de Santiago, Fernando Vázquez di que o primeiro puido estar mal feito). Os catro últimos especialmente dolorosos.

B: Eu pregunteiche que é a depresión. Déixame mudar a pregunta. Que efecto ten sobre a vida dunha persoa a depresión?

A: É destrutivo. É unha das doenzas que máis estigmatiza á xente e que leva a un sufrimento moi, moi forte, que moita xente non é quen de entender, sobre todo os homes. Esta xeneralización é inxusta, pero as mulleres, pola miña experiencia, teñen máis sensibilidade.

B: Agora preguntei que efecto ten sobre a vida e dicíasme que é destrutivo. Penso que hai moita xente, entre á que me inclúo porque falamos moitas veces da túa doenza, que fala de que está deprimida, cando quere dicir que está triste. Como afecta, para entendelo os que nunca sufrimos unha depresión deste nivel? Como pode afectar á vida dunha persoa? Que nivel de inhabilitación provoca un alto grado de depresión?

"A depresión maior que en tres episodios tiven desde 2016 provocoume por momentos unha inhabilitación laboral total"

A: A depresión maior que en tres episodios tiven desde 2016 provocoume por momentos unha inhabilitación laboral total. Nas primeiras veces, a partir dos 18 anos, a somatización era nas pernas e as costas. Podía estar coxo, pero a mente me ía ben. Desde 2016 atácame ao cerebro e paralízame, está claro. Eu non son alto coma ti, non son guapo, nin boa persoa, aínda que agora creo que estou tentando ser mellor, pero tampouco son Teresa de Calcuta ou a miña compañeira Xema Aguiar que é a muller que non coñece a maldade. A miña ferramenta fundamental é o cerebro. Entón, cando pasa isto, o que desexo é a morte. Agora mesmo non estou nesa fase. Todo o mundo tranquilo, que está superada. Mais estiven bastante nesa fase, cando lle chamaba a eutanasia psiquiátrica. 

B: Porque ti consideras que o mellor que tes que é o teu cerebro e non funciona literalmente.

A: Si, si. A ver Xabi, o 6 de setembro, no Via Lliure, en directo, a audiencia non se decatou porque ti es un xenio das ondas, como che digo eu en privado. O 6 de setembro en directo fiquei en branco, como ti sabes. A audiencia non o soubo, porque eu teño un pouco de oficio e a última vez que me deches a palabra, fixen unha intervención de 15 ou 20 segundos, disimulando, e despois xa non falei máis. O Joan Queralt, a última hora, fíxome unha alusión agarimosa e eu xa non podía falar. Despois Bundó, o artista, dixo 'non sei que pasa hoxe, que as conexións con Galicia que sempre van moi ben hoxe non funcionan'. Non podía facer nada. Estaba no WhatsApp coa que foi a miña psicóloga no Hospital do Mar, Beth, Elizabeth Domínguez-Clavé, falando para que me axudase. Esa contención da Beth fixo que se adiase como dúas semanas o de volver a ter de novo os desexos de morte. É que nese tempo a partir do mediodía se me paralizaba a mente. Eu estiven na Gran Vía un día, dúas horas, sen saber onde estaba. Eu que coñezo un pouquiño Barcelona... E sabes onde estaba Xabi?

B: Onde?

"Eu quero dar moita esperanza aos doentes de depresión. A psiquiatría e a psicoloxía están a evolucionar"

A: Diante do sitio ao que ía, o despacho privado que agora ten Beth. Cando estou doente non podo. Eu, que en La Voz de Galicia me alcumaban “Anxo dos numeriños”, poñíame diante dun Excel e non sabía que facer cos furados da táboa. Eu primeiro pensaba que non era depresión, porque nunca tivera unha depresión desta caste. Pensaba nun cancro cerebral, que afortunadamente non tiven. A depresión pódete matar, pero só a través do suicidio e resulta difícil... Eu quero dar moita esperanza aos doentes de depresión. A psiquiatría e a psicoloxía están a evolucionar, moito, moito. Se me deixas me poderías preguntar polo tratamento do 2019.

B: Isto é un gran momento Anxo. Encántame que fagas de xornalista. Como ser xornalista e recibir unha entrevista é complicado, xa directamente te fas a pregunta.

A: Ou de político manipulador, en plan o innomeable Núñez Feijóo. Agora ven a auto pregunta. O que pasa é que, coas indicacións dos seus xefes de prensa, o entrevistador xa sabe que a ten que facer. [ri]

B: Sobre ese intre que Anxo relata, pois efectivamente houbo ese momento do 6 de setembro no que Anxo ficou en branco, pero houbera situacións previas. Hai moitos anos que Anxo colabora co Via Lliure. Houbo unha época na que non viña e nós explicamos que se estaba curando. Explícame que sucedeu? Que foi sobre o 218?

"Entrei de cobaia ao Hospital do Mar de Barcelona nese ensaio e curáronme coa silocibina, que é o principio activo dos cogomelos alucinóxenos"

A: O primeiro episodio destes foi en 2016, cando morreu o Fidel Castro. Ía ao médico e preguntábame (normalmente en castelán) cando se sentiu vostede mal? 'Pois non o sei', dicía, pero si sei o que estaba a facer. E que estaba a facer vostede? A parte galega do obituario de Fidel Castro para La Vanguardia. Entón os meus amigos Óscar Corral e Rocío Cibes, que me acompañaron na noite do 9 de decembro de 2016 ao Clínico de Santiago, despois tamén con Xema Aguiar, dicíanme: "Non digas o de Fidel Castro, que te van internar". Despois recupereime en seis meses. En maio de 2017 estaba de alta. En agosto de 2018 de baixa novamente por dous motivos fundamentais. Un, pola persecución e pola falta de liberdade de información en Galicia, ser xornalista de política en Galicia hoxe é como ser mariñeiro en Andorra, porque non hai mar. E unhas semanas antes morrera o meu pai, Ángel Lugilde. As miñas irmás e máis eu non tíñamos ningunha relación con el desde había oito anos penso. Coñecemos a súa morte polas mensaxes de pésame. Non sabiamos nin que se estaba a morrer. Aínda que eu non o quería nada, desexaba que vivise cen anos, pero en Nova Zelandia. Ao mesmo tempo eu estaba deixando o antidepresivo. E kaput de novo. Desa xeira non lembro moito. E mellor saltar. Si que sei que me construíra o meu paraíso en Ourense, indo en tren ás termas de Outariz, camiñando moito polas beiras do Miño pero non era quen de recuperarme. E finalmente dixen que si ao plan que me ofreceu La Vanguardia a través de Jaume Aroca, co aval de toda a dirección, de que se me buscase un médico en Barcelona. Era o xefe de psiquiatría do Hospital do Mar, Víctor Pérez Sola. Coincidiu moi ben, porque estaba cun ensaio clínico internacional, da empresa británica Companss, e buscaba un depresivo moi depresivo. E había poucos ao seu alcance. Había, creo, que ter en tres anos tres tratamentos fracasados e eu debía levar seis (pode ser que menos). Entón entrei de cobaia ao Hospital do Mar de Barcelona nese ensaio e curáronme coa silocibina, que é o principio activo dos cogomelos alucinóxenos.

B: Haberá moita xente que agora estea sorprendida. Recibiches un tratamento experimental a través dun principio activo químico do que serían os cogomelos alucinóxenos?

"É un antidepresivo dunha soa toma. Está en experimentación. Para min cambia a historia. Faime crer un pouquiño no progreso da humanidade"

A: Si, si, si. É un antidepresivo dunha soa toma. Está en experimentación. Para min cambia a historia. Faime crer un pouquiño no progreso da humanidade. Eu, que nacín o 6 de agosto, o día da bomba atómica de Hiroshima. Pero isto de poder curar a un depresivo con unha experiencia intensa desta caste... Eu falo de colocón, pero aos especialista parécelles mal, polo menos a algúns. É unha experiencia intensa de viaxar polo teu interior e por isto estamos en Banyoles. Porque a experiencia foi no Titicaca, a lagoa na que estiven en 2004 por recomendación de Xosé Manuel Beiras. Eu con Beiras teño unha historia moi longa de amor e odio, como con calquera político. E con Fraga. Que fique claro que me están a apoiar moito Ana Pontón e Abel e Gonzalo Caballero e a alcaldesa de Triacastela, que é do PP. Para o do Titicaca houbo unha preparación do ensaio moi ben feita pola Beth. O 14 de agosto de 2019 na Barceloneta, déranme unhas pastillas de silocibina, puxéronme un antiface, e uns cascos cunha música. E eu fun o Titicaca. Alí vin a moita xente. Uns é xente moi mala, da que non quero falar, os imbéciles e escuros que di o himno galego, non. Despois xente marabillosa. A miña mente montouse esa película. Para tomar a silocibina hai que deixar todos os antidepresivos. Eu fíxeno e despois xa non me facían falla. Camiñaba moitísimo. Con 49 anos, fumador e obeso, camiñei de Ponferrada a Santiago en 7 días, cunha media diaria de 30 quilómetros.  Xabi, agora entrevístote eu. O cambio do Anxo coa silocibina como foi?

B: Efectivamente o Anxo fixo un cambio radical.

A: Para ben ou para mal? 

B: Extraordinariamente para ben. O Anxo desaparecera da antena do Via Lliure durante moito tempo e cando pasou por este tratamento vai recuperar todo o Anxo que eu coñecera cando fun a Galicia, hai moitos anos.

A: Eu creo que era un Anxo aínda mellor.

B: Pero aquí a pregunta Anxo, pois haberá xente que está a escoitar e dirá, mira, fixo este tratamento con silocibina e naquel intre, fai un ano e pico, estabas curado, pero agora estás en fase de facelo de novo. Recaíches, digamos. 

"O meu mundo co confinamento estoupou. Como lle pasou a moita xente. Agora mesmo hai unha vaga de depresións"

A: Si, si. Porque a silocibina non é unha vacina. A min pasoume unha cousa moi fraguista que é ben curiosa. Ao final da súa carreira política para xustificar o inxustificable, que se presentase de novo aos 82 anos, Fraga dicía "son unha bicicleta, se paro, caio". E eu co confinamento pareime. Non podía camiñar. “La cucaracha no podía caminar”. En Barcelona durante o ensaio camiñaba, como sabe o Xabi, unha media de 16 ou 20 quilómetros o día. Camiñar e escribir os diarios para a psicóloga, os famosos cogomelos, que isto pode ser a base do libro no que estou traballando sobre a depresión desde dentro. O confinamento foi destrutivo. E despois, catro anos máis en Galicia vetado inxustamente sen poder exercer o xornalismo en Galicia... O meu mundo co confinamento estoupou. Como lle pasou a moita xente. Agora mesmo hai unha vaga de depresións. E eu son propenso a depresión. E por isto tiven esta recaída moi virulenta. Pero tamén é verdade que grazas a silocibina, ao apoio dos meus amigos, familia e compañeiros de traballo, ao vir a Catalunya, o estudar catalán puiden retornar un pouquiño ao espírito do Titicaca, ou de Banyoles se queres. 

B: Unha cousa Anxo. Agora estamos facendo esta entrevista e os artigos que publicaches [tamén, en Praza.gal] porque isto pode axudar na túa curación. 

A: Estame axudando moitísimo, Bundó. Estame servindo para reencontrarme comigo mesmo e coa fraternidade. Isto de axudar a xente é a cousa máis bonita do mundo e se podes axudar á xente, axudándote a ti mesmo, é o mellor. Se miras todas as reaccións, en Twitter, en Facebook, na web, da miña saída do armario depresivo, é algo espectacular. 

B: Sobre isto precisamente tivemos moitas reaccións. Fíxose viral a mensaxe que lanzou o Anxo desde a radio hai unhas semanas. Lembro que o Quim Monzó. Non se estás a conseguir unha reacción en cadea de que diversa xente que non o explicara antes, agora si que o faga.

"Estou estarrecido con que se poda estar doente do corazón, da perna, do ollo, pero da alma ou da mente, non. Pero que é iso? Non pode ser"

A: Penso que o Quim xa o dixera. Pero hai moita xente anónima que eu penso que sae do armario. Despois hai un problema coa nosa profesión. Non é por desvalorizar a Monzó, ao que estou moi agradecido e o meu libro de texto de catalá é un seu, O porqué das cousas, pero un intelectual, un escritor como el ou o Pedro Feijóo en Galicia, un intelectual como o Beiras, parece que sexa máis tolerable que sexa depresivo. Os xornalistas seica non podemos. Hai compañeiros que me queren moito que cren que eu xa non poderei facer información nunca máis. E despois ten moita importancia do común. Moita xente en castelán, en galego, en catalá... Din que moitas grazas. Porque é unha inxustiza total, un escándalo. Estou estarrecido con que se poda estar doente do corazón, da perna, do ollo, pero da alma ou da mente, non. Pero que é iso? Non pode ser. Depresivos do mundo, saíde do armario. Lamentablemente é un bo momento para isto, porque hai moita depresión coa pandemia. E tamén hai unha maior sensibilidade coa enfermidade. É posible que todo isto axudárame a dar este paso. A min non Hospital do Mar, e tamén en Santiago Fernando Vázquez e Manolo Arrojo, o psiquiatra, vanme meter na cabeza por primeira vez que unha doenza mental é unha doenza como calquera outra. 

B: Anxo, quería acabar cunha cousa. Agora estás diante do lago de Banyoles, o teu Titicaca particular, con esta referencia que diciamos da lagoa mítica que apareceu no teu viaxe.

A: E por isto despois da terapia cada vez que podía, viña a Banyoles a nadar. Era como o Gangues do luxildismo.

B: Sobre esta referencia tes diante o lago. Metaforicamente cando miras cara a adiante o proceso de volver superar a recaída que ves?

A: Esperanza, cun pouquiño de medo, porque a doenza esta é moi cabrona. E hai dúas teorías ou escolas. Unha é que a vella compañeira nunca marcha e que necesito un plan anti recaídas. Estou con ese plan. Pero despois están os que din que o futuro non está escrito e que pode ser que nunca máis teña unha recaída. Cal é o problema? Que tres episodios en catro anos son demasiados. Eu, porque teño esta enfermidade e é unha cabronada, pero se non pensaría que é apaixonante.

B: Con que música queres acabar a entrevista?

A: Un fragmento dun poema de Curros Enríquez, cantado por Xabier Díaz o gran cantante galego do noso tempo. É o compañeiro de Tati Moyano, Tati é unha xornalista da TVG á que intentaron despedir, porque fixo un comentario suave sobre a falta de liberdade de expresión en Galicia diante de Núñez Feijóo. Con Tati Moyano partillo e unha sorte exilio interior. Tati está totalmente afastada na TVG.

B: Anxo, perdoa, a canción dis que é?

A: Aí vén o maio.

[Xabier Díaz canta Aí vén o maio]

B: Anxo unha aperta ben forte.

A: A ti Xabi, moitas grazas por todo, e sobre todo, moitas, moitas, moitas grazas aos oíntes do Via Lliure e tamén os meus amigos de Sant Feliu de Guixols, que me están a tratar tan bén. Adeu siau.

[O tema de Xabier Díaz remata dicindo: "Ha de chegar ese maio, amigo Lugilde, un abrazo bicos"]

B: Pois isto tamén desde aquí; bicos ao Anxo Lugilde que no está escoitando a radio seguro porque por prescrición médica non escoita nin le nada desde o punto de vista da información pero aquí nós querémolo moitísimo, el sábeo e seguro que superara esta situación”.