Son xa 51 asasinatos machistas no que vai de ano en todo o Estado, máis dos rexistrados ao longo de todo o ano anterior. E dez nun só mes, un dos peores setembros da historia desde que existen estatísticas oficiais

"A situación é de emerxencia. As cifras son moi graves". Son conclusións bosquexadas hai uns días pola secretaria de Estado de Igualdade, Ángela Rodríguez. Son xa 51 asasinatos machistas no que vai de ano en todo o Estado, máis dos rexistrados ao longo de todo o ano anterior. E dez nun só mes, un dos peores setembros da historia desde que existen estatísticas oficiais. Tras unha reunión coas comunidades autónomas para analizar os últimos crimes machistas, o Ministerio de Igualdade, dirixido por Irene Montero, propuxo medidas moi específicas para situacións moi particulares. A pregunta que emerxe é obrigada: son efectivas estas medidas?

Son xa seis os comités celebrados, desde que no verán de 2022 o Ministerio de Igualdade puxo en marcha esta figura. O primeiro foi o 28 de decembro e a este seguiulle outro tan só un mes despois, o 27 de xaneiro. No comezo do verán, o pasado 2 de xuño, celebrouse o terceiro e de seguida sumouse un máis, o 1 de agosto. O 4 de setembro, os actores implicados reuníronse de novo ao redor do comité e agora, o 4 de outubro, pechouse o último.

Tras unha reunión coas comunidades autónomas para analizar os últimos crimes machistas, o Ministerio de Igualdade, dirixido por Irene Montero, propuxo medidas moi específicas para situacións moi particulares. A pregunta que emerxe é obrigada: son efectivas estas medidas?

Trátase dun grupo, composto polas comunidades autónomas e as institucións encargadas de combater a violencia de xénero, pensado para reunirse sempre que exista unha concentración de cinco ou máis feminicidios no período dun mes. En todos os comités de crise o labor é analizar as circunstancias concretas que rodean cada un dos casos, detectar debilidades e trazar medidas específicas pensadas para corrixir os fallos. Entre as ferramentas deseñadas nos últimos meses atópase o acceso aos antecedentes por violencia de xénero de turistas estranxeiros, o control e revisión dos permisos de armas desde unha perspectiva de xénero, a posta en marcha de medidas específicas para mulleres embarazadas, a posibilidade de que as vítimas coñezan o pasado penal dos agresores sen necesidade de que exista denuncia previa ou o acompañamento ás mulleres na recollida de equipaxe da casa do seu maltratador.

As propostas que saen do comité deben, posteriormente, ser aprobadas nunha conferencia sectorial -órgano de cooperación entre ministerio e comunidades-. Pero estas reunións non sempre se producen inmediatamente despois da celebración dos comités, polo que ás veces as medidas teñen que esperar. Por exemplo, as iniciativas expostas no último comité, celebrado a principios de setembro, non foron aínda ratificadas e polo tanto non están a ser aplicadas. Cabe preguntarse, nun momento de "emerxencia machista" e tras seis comités de crise, cal é o impacto das medidas que nacen no seu seo.

Análise conxuntural ou mirada estrutural?

Miguel Lorente, exdelegado do Goberno para a Violencia de Xénero, exprésase tallante: "O problema de que haxa asasinatos non está en que pasou en cada caso". Ao seu xuízo, non se trata tanto de situar o foco nas circunstancias particulares, senón de ensanchar a mirada para determinar cales son os erros estruturais

Miguel Lorente, exdelegado do Goberno para a Violencia de Xénero, exprésase tallante: "O problema de que haxa asasinatos non está en que pasou en cada caso". Ao seu xuízo, non se trata tanto de situar o foco nas circunstancias particulares, senón de ensanchar a mirada para determinar cales son os erros estruturais. "A clave non está en destacar perfís e circunstancias puntuais, senón no estrutural", reitera o tamén médico forense.

A aposta por estudar, desentrañar e resolver a particularidade de cada caso, engade o experto, podería estar a apontoar unha lectura perigosa: a da violencia de xénero como unha cuestión meramente circunstancial e non como problema global. "Pode darse a mensaxe equívoca de que a violencia de xénero se debe a circunstancias puntuais", lamenta Lorente.

Todos os anos desde que hai estatísticas oficiais, agás en 2013 e 2018, os meses de decembro ou xaneiro rexistraron concentracións de cinco ou máis feminicidios. "Por que non se reúne o comité antes, sabendo que en decembro é probable que se concentren cinco asasinatos machistas?", pregúntase o exdelegado

Pero existe outro compoñente que pode estar a afectar á efectividade da acción institucional contra a violencia machista: a reflexión posterior á concentración de crimes, en lugar da análise previa e a actuación preventiva. "Sabemos que, aproximadamente, se producen concentracións de cinco ou máis asasinatos unhas seis veces ao ano", polo que quizais a estratexia debería ser a de confeccionar un escudo capaz de conter esas concentracións antes de que se produzan. Lorente pon como exemplo o Nadal. Todos os anos desde que hai estatísticas oficiais, agás en 2013 e 2018, os meses de decembro ou xaneiro rexistraron concentracións de cinco ou máis feminicidios. "Por que non se reúne o comité antes, sabendo que en decembro é probable que se concentren cinco asasinatos machistas?", pregúntase o exdelegado.

Unha das voces expertas consultadas por infoLibre, especialmente crítica coas dinámicas dos comités e que prefire non dar o seu nome, cre que o principal erro é de enfoque: "Está a tratarse a violencia de xénero con políticas sociais e asistenciais, en lugar de facelo con políticas de igualdade", di a través do teléfono. Baixo o seu punto de vista, a violencia machista non vén determinada pola "necesidade" e aínda que recoñece que "os recursos económicos son importantes", incide en que as vítimas de violencia machista "non o son por ser vulnerables economicamente". As mulleres "non teñen necesidade de axudas, senón de apoio", sentenza.

A principal fenda está na ausencia de persoal especializado: "Sabemos o que funciona e o que non. Hai moitísimos fallos na valoración de risco, non hai axentes de igualdade nas institucións e VioGén está en mans da Policía, en lugar de organismos de igualdade"

A experta consultada, especializada en igualdade e xestión pública, cre fundamental unha revisión das políticas que xa se implementaron para avaliar o que hai xa en marcha. E nesa análise, sostén, a principal fenda está na ausencia de persoal especializado: "Sabemos o que funciona e o que non. Hai moitísimos fallos na valoración de risco, non hai axentes de igualdade nas institucións e VioGén está en mans da Policía, en lugar de organismos de igualdade".

"Non hai que escatimar esforzos"

Marisa Soleto, presidenta da Fundación Mulleres, entende a mirada crítica pero rompe unha lanza en favor do Ministerio. É certo, opina en conversa con infoLibre, que "a dinámica do anuncio permanente" convida a preguntarse "se realmente estamos a facer algo". É unha dúbida lóxica, concede. "Pero os sistemas hai que avalialos e cada comité de crise é unha análise do fallo puntual", insiste. Por tanto, "non debemos esperar dun comité de crise unha solución máxica, porque probablemente non a hai", pero si é importante garantir que "os erros que veñen cometéndose sistematicamente comecen a corrixirse de maneira decidida".

"É importante analizar os fallos do sistema para esa minoría que denunciara", defende. Non é para menos: son, na última década, "máis de 200 mulleres que seguirían vivas" se o sistema non lles dera as costas

"Os asasinatos son multicausais e as situacións de risco son moi complexas", puntualiza a experta. Ao seu xuízo, se unha cousa é certa é que "seguimos tendo un problema fundamental: non somos capaces de reducir os asasinatos e a gran maioría de mulleres non denuncian". A clave para Soleto é que as administracións públicas "se interesen e innoven en medidas que poidan levarnos a coñecer antes o risco". Os comités de crise son unha ferramenta máis. 

"Non hai que escatimar esforzos" e eses esforzos deben tamén ser capaces de explorar a outra cara da moeda: que pasou coas mulleres que si denunciaron. "É importante analizar os fallos do sistema para esa minoría que denunciara", defende. Non é para menos: son, na última década, "máis de 200 mulleres que seguirían vivas" se o sistema non lles dera as costas. Concretamente, 266 mulleres que si deran a voz de alarma desde o ano 2003.

Pero se en algo coinciden os expertos consultados é nunha cuestión que ao longo dos últimos anos cobrou especial relevancia: o negacionismo como a gran reacción contra as políticas de igualdade

Pero se en algo coinciden os expertos consultados é nunha cuestión que ao longo dos últimos anos cobrou especial relevancia, tamén para o Ministerio de Igualdade: o negacionismo como a gran reacción contra as políticas de igualdade. Para Lorente, o negacionismo erixiuse como un fenómeno "sempre presente", xunto á "banalización da violencia de xénero e a desconfianza da contorna das vítimas". Por iso, completa Soleto, é importante traballar para "volver crear conciencia social". A propia Ángela Rodríguez deixouno claro este mércores: "Abandonar o negacionismo" e romper co "silencio cómplice" pode "salvar vidas".