″O que teño pensado é facer un disco tras outro ata que me toque ir para o burato″, di Sés, que xa vai polo sétimo álbum, Liberar as arterias, co que está por fin –despois das cancelacións a causa da pandemia– no Pazo da Ópera da Coruña este domingo, día 12. A xuventude de hoxe, a liberdade, a arte e a honestidade centran a conversa con María Xosé Silvar, que xa está centrada en preparar o seu seguinte traballo. Con este concerto despide o ano, mais xa ten outra data para Santiago de Composela, o 11 de febreiro de 2022 estará no Auditorio de Galicia. 

No estudo sobre hábitos musicais da rapazada de entre 10 e 18 anos do proxecto educativo Ao Son da Nosa Música estás entre as artistas que cantan en galego que máis rapaces coñecen, que che parece?

Bueno, creo que debe ser porque saio nalgún libro de texto [ri], non porque realmente haxa un consumo de música en galego. Penso que a retirada do Xabarín e da programación infantil en galego en xeral, a precariedade do audiovisual, fixo que a lingua se rematase de distanciar da xuventude. A nosa xeración non falaba por vergoña e esta non o fala porque non o sabe falar. E non a escoita porque lle é allea. Creo que o consumo é anecdótico, e que coñezan o teu nome non quere dicir que te escoiten. En triste coherencia coa situación da nosa lingua.

Percibes unha barreira para chegar ao público máis novo?

Creo que a barreira é política. En televisións como TV3 ou como a ETB ven contidos na súa lingua e a grupos de música na súa lingua, nas radios catalás e vascas poñen grupos que cantan en catalán e vasco... Non hai unha barreira máis alá da voluntaria posta polo Goberno.

É esa anomalía política con respecto ao galego...

É que nós de 1936 aínda non cambiamos...

De momento, por fin podes actuar no Pazo da Ópera da Coruña despois das cancelacións previas pola COVID.

Si, custou poñer a data porque se anunciaban melloras pero eran falsas... Anunciaban que aumentaban a capacidade pero despois non era verdade, e para as persoas que traballamos con entrada menos dun 90% é inviable. Se traballas subsidiado é outra cousa, pero se non tes que vender un número de tickets para poder pagar a túa produción, aos teús músicos, aos técnicos... Entón, chegar a unha certa normalidade é ver a luz ao final do túnel. Collémolo con mogollón de ilusión. O que quero deixar máis claro é o agradecemento a toda a xente que aguantou as entradas e os cambios de data, podendo directamente devolver a entrada. Coa precariedade económica que trouxo consigo a pandemia para min é unha honra e só quero dar grazas.

"Agora é máis fácil que nunca chegar e máis difícil que nunca quedar"

Estás rematando a xira do teu sétimo disco, iso agora son moitos?

Hoxe sacar un disco é moito máis fácil, antes producir un disco era algo ao que non podía optar practicamente ninguén que non tivese o respaldo dunha grande multinacional. Hoxe por hoxe o do it yourself está á orde do día e non impide a ninguén incluso triunfar. Tamén é máis fácil que os discos cheguen á xente, porque antes se non lle pagabas a unha radio para soar ou non eras do agrado de determinados grupos de poder, podían vetarte. O que pode ser máis difícil é, entre tantísima oferta, destacar e conseguir a atención. Xa se fala da economía da atención, o que dá diñeiro é a atención e por iso tantas apps para conseguir likes e seguidores. O que si, agora é máis fácil que nunca chegar e máis difícil que nunca quedar.

Dáslle moita importancia á relación co público nas redes?

Non, porque non entendo as redes. Ao final xa teño case corenta, son unha señora, e véxome moi lonxe deses códigos tan novos. Non me gusta alonxarme, sempre digo que teño pensado ser vella pero non ser carca. Así que me gusta estar ao día, e non fago tolerías como criticar a xuventude. Pero practicamente no único que son ortodoxa é no xeito de tratar a miña obra. Fago discos e póñoos aí a ver se á xente lle gustan, pero non emprego ferramentas nin creo en nada diso. Basicamente fago cancións o mellor que podo e xa. Interésanme as redes sobre todo para saber o que está pasando e o que di a xuventude, porque son unha xeración que está facendo a revolución de verdade. Na miña época, se con 15 anos levabas unhas mechas eras maricón e non te podías permitir bicarte cunha persoa do teu propio sexo. Esta xeración si o está facendo, está reclamando o seu dereito a ter a tendencia sexual, a identidade sexual e a estética que considere. Admíroos e admíroas moito.

Pero nas túas cancións sempre está presente esa reivindicación da liberdade de ser e estar, non?

Si, pero a miña xeración acomodouse. Deu por sentados os seus dereitos e deixounos perder.

"Levoume sete discos quitarme o mandilón, e agora estou esperando a ver que fago. Esperándome a min mesma"

Este disco, Liberar as arterias, colle o título dun poema de Luz Fandiño, por que estes versos e Luz como referente?

Porque Luz é todo o que admiro. Ela é honestidade, talento, pobo, traballo, constancia, verdade absoluta, intensidade, beleza, elocuencia, lucidez, rebeldía. Luz é liberdade. Luz é poesía. E, precisamente, por ser todo iso, e por non ser corporativista, non foi aceptada no seu entorno nin dentro do academicismo. E niso tamén nos parecemos. Isto foi unha homenaxe, eu admíroa moito. Paréceme impresionante o que escribiu e como ela lexitima o enfado. O enfado é pertinente pero non hai que instalarse nel, hai que liberar as arterias para ser loitadoras máis lúcidas, máis perigosas; sobre todo para non converternos no que máis odiamos, nesa maldade.

Cales son as emocións que hai detrás deste disco? Cres que a pandemia che cambiou como para sentirte afastada delas?

Non, a min a pandemia non me cambiou nada, só asentou a idea de que son unha privilexiada e que son unha persoa que teño moito que agradecer. Vin persoas pasándoo moi mal, coñecín xente que tivo que ir a bancos de alimentos... Non me gusta cando escoito a músicos queixarse –músicos que ti sabes que teñen posibilidades económicas– pola súa arte. Paréceme que se distancian un pouco da humanidade e da realidade. 

Liberar as arterias é un disco que se distingue dos demais por un salto de nivel. Como se ata agora estivera nos parvulitos e agora vou á escola dos grandes coa miña merenda e a miña mochila, xa non levo mandilón de cadros e vou en vaqueiros. Levoume sete discos quitarme o mandilón, e agora estou esperando a ver que fago. Esperándome a min mesma. Pasaron nove anos desde o primeiro disco e a miña rabia esencial ante a inxustiza non desaparece, para nada, pero sei xestionala e aprendo a canalizala para levala á creación. Fago realidade iso de Co sorriso ante a malicia. Creo que son un pouco máis difícil de danar. 

E todo isto, creo que se traduce nun maior peso na miña voz, literal e figuradamente. Como cando túa nai berraba un montón para dicirche algo, e túa avoa dicindo o mesmo máis baixo pesaba máis, pois así. Pero neste caso non é a idade, é o oficio. Porque creo que á xente se lle esquece que a música é un oficio con tanto escoitar a palabra artista. A palabra artista está absolutamente maltratada, chámanse artistas persoas que non son nin aprendices. Chámanse poetas persoas que non son nin pensadoras. E chámase arte a cousas que non son nin merda. A música é un oficio, e eu levo sete discos e asegúroche que me considero unha verdadeira novata. No seguinte disco espero que se vexa todo isto, que se vexa o oficio que hai detrás.

"É a primeira vez que penso que teño un son bastante característico, antes só o conseguira en cancións moi contadas"

Para este salto de calidade que ti mesma percibes hai moitas influencias detrás que constrúen a túa voz?

Claro, as miñas cancións son o resultado do que eu consumín. Precisamente, Liberar as arterias o que ten é que hai moitas influencias pero o resultado son eu. É a primeira vez que penso que teño un son bastante característico, antes só o conseguira en cancións moi contadas.

Pois iso é a máxima aspiración dun artista –pero dun de verdade–, non?

Penso que se ti tes voz, vas atopala. Non se nace con voz, non podes medrar se non comes. E hai moita xente agora que cre que pode facer textos sen ler, música sen escoitar cancións... Hai unha precariedade no consumo literario e musical brutal, tanto a nivel cuantitativo como cualitativo. Entón, conseguir ter unha voz é moi difícil aínda que escoites e leas moito. E se non o fas é directamente imposible.

Entón, con este disco baleiraches o que levabas dentro e agora xa estás co seguinte?

Que va! Eu non me baleiro nunca [ri]. Non teño televisión, pero sempre digo de broma que se vexo un telexornal saco tres discos. Creo que hai unha cousa básica para poder dicir cousas, que é vivir. A endogamia mutila moito o mundo da música, moitas veces vólvese un gremio tremendamente corporativista, endogámico e egocéntrico. Esquécense de vivir e, entón, teñen poucas cousas que contar. E eu vivo na miña aldea, vou ao super e ao centro social da aldea do lado, sigo tendo os mesmos amigos que cando era pequena –e algún máis, claro–, pero sigo tendo unha vida completamente igual que cando saquei o primeiro disco. Non quixen perder a miña vida nin converterme nun ser clasista, porque para min a música é unha arte, non unha casta.