Lara Dopazo volve da 'América profunda' co libro Contos gringos, que vén de publicar a Editorial Galaxia, no que a animalidade está moi presente, así como unha natureza desatada ou non controlable pola man humana e diferentes personaxes obsesivas levadas ao extremo
A xornalista, poeta e narradora Lara Dopazo Ruibal (Marín, 1985) regresou tras dous anos nos Estados Unidos cun libro de contos na maleta (e no maxín). O libro, Contos gringos, editado por Galaxia, é o resultado de ter tempo para escribir e de que escribir fose a única encomenda dos días que a autora pasou na ‘América profunda’, a que vota a Donald Trump; pero foi rematado nun 'retiro' na Residencia de Creación Literaria da Illa de San Simón organizada pola Xunta o ano pasado. Son contos que miran con ollos de quen se sabe estranxeira e que teñen moito máis de autobiográfico do que poida parecer durante a lectura.
A animalidade e a natureza como suxeito propio están moi presentes nestas historias, como nas anteriores publicacións da marinense. Lara Dopazo cítanos nunha cafetería do centro de Vigo decorada –precisamente– con animais, por dentro e por fóra. Estas semanas está en plena xira de presentacións. O sábado, 16 de novembro, conversará sobre Contos gringos co xornalista David Espiño na libraría Trama de Lugo ás 12 horas; e o xoves 21 de novembro estará xunto ao escritor e xornalista Alberto Mancebo na libraría Numax de Santiago de Compostela ás 19 horas.
Son contos que parecen escritos para ser lidos en alto, vincula isto á maneira na que os escribiu?
Pode ter que ver co meu propio proceso. Do que máis escribín, aínda que non sexa o último, é poesía; e creo que algo da poesía se me queda sempre. Os contos non están pensados para ser lidos en alto, pero é certo que durante o proceso de edición a lectura en alto é bastante importante para min. Ten que soar ben e ten que ter un certo ritmo, que non pode ser igual que na poesía, pero ten que estar. Pode ser que vaia por aí, ademais, non teño moito diálogo e iso dá unha fluidez maior na lectura porque os parágrafos non se cortan. Si, a lectura en alto ten moita importancia no proceso.
Son contos que non teñen nada que ver entre si, pero todos teñen en común ese momento no que se produce un xiro na historia.
Si, é común a todos estes contos e aos do libro anterior –O axolote e outros contos de bestas e auga (Premio Illa Nova de Galaxia en 2020)–.
Por que esta procura da sorpresa? Tamén se quere sorprender a si mesma?
Iso o primeiro, si. É algo que me gusta, en realidade fágoo porque a min me presta. Gústame moito que o que leo me sorprenda dalgún xeito, que non ten que ser sempre o mesmo, e o xiro final funcióname. Tamén é certo que cando les dous contos, no terceiro xa estás esperando que chegue o xiro final, pero a min gústame que ás veces nos contos haxa un final previsible e que ti penses por onde vai vir e que finalmente sexa igual de previsible mais o xiro vén por outro lado. Por exemplo, Salvaxe e única é un conto onde o xiro que é máis grande non é o que a min me interesaba, senón que me interesaba o último parágrafo onde a narradora xestiona a información que ten. Non sempre é un xiro que cambie o conto absolutamente, senón que che dá unha nova clave de interpretación.
"Gústame moito que o que leo me sorprenda dalgún xeito"
Os enfoques. Sempre hai varias persoas interactuando das que se conta máis ou menos a súa perspectiva e todas elas coinciden nuns feitos concretos, como na vida mesma...
Efectivamente. Ademais hai algo que puiden poñer máis en práctica neste libro e que me gusta moito que é empregar narradores que non son nada confiables. Que poidas preguntarte como te está a contar as cousas o narrador, se che está a contar as cousas como sucederon ou, pola contra, non podes confiar nada nel porque é a súa versión. Ao final, todos contamos a nosa versión dos feitos, na vida tamén.
Ademais, a persoa que narra queda moitas veces nu diante de quen le porque se desvela a súa estratexia.
Ese xogo coas personaxes e narradoras gústame moito tamén á hora de escribir, e de ler.
De onde veñen estes contos?
Teño a impresión de que os temas xerais son os que me interesan de sempre: hai moita animalidade, natureza desatada ou non controlable pola man humana, personaxes obsesivas que se levan ao extremo pola súa obsesión... Todo isto non é diferente doutras cousas que xa escribín, o que pasa é que o feito de cambialos de xeografía fai que cambie todo moito. Emprego os Estados Unidos como escenario e iso dálle como un baño de realidade, un verniz diferente: o verniz do estranxeiro, da outredade, do choque cultural... Todo isto vén da miña experiencia, eu voume vivir os Estados Unidos e escribo estes contos coa mochila do que a min me mola.
"Marchar a Iowa era un xeito de mercar tempo, de ir a un sitio onde todo está deseñado para que te dediques a escribir"
Por que cambiou de continente?
Fun facer un mestrado de escritura creativa cunha bolsa da Universidade de Iowa. E Iowa deume unha experiencia nos Estados Unidos totalmente distinta a se fose a algunha das costas, Florida, Texas... Fun a un sitio que ten unhas características moi concretas e son as que aparecen, dalgún xeito, neste libro. Eu presento nos contos o que a min me apetece, non pretendo facer unha enciclopedia de Iowa nin me interesaba, pero está de fondo case todo o tempo.
Por que Iowa?
Por moitas cousas, a primeira porque quería comprar tempo para escribir. Admiro moito á xente que é capaz de ter un traballo a xornada completa, fillos, can e gato e ademais escribir. A min normalmente non me dá a vida. Procesos complexos que me requiren documentación e tal, cun traballo a xornada completa, non os dou feito ou tardo oitenta anos. Marchar a Iowa era un xeito de mercar tempo, de ir a un sitio onde todo está deseñado para que te dediques a escribir.
Buscaba un programa de escritura que fose máis ou menos longo, e este é de dous anos, e que tivese unha bolsa para poder vivir diso. Nos Estados Unidos creo que polo momento só hai tres programas así en español e o de Iowa cumpría todas as condicións. Entón, decidín probar.
"Tiña claro que fora alí a aprender e a xogar, entón, foi moi nutritivo", conta sobre o mestrado de escritura creativa que a levou ata Iowa
Non nos gusta nada cando se fala da ‘Galicia profunda’, pero seguindo co estereotipo, Iowa é a ‘América profunda’.
Totalmente, é a América do rural, dos campos de millo extensísimos, súper cha –conduces e nunca ves ningunha elevación– e a maior parte da poboación súper branca –loira ou roxa, de ollos claros–. É un Estado que sufriu unha gran transformación dende mediados do século XX ata agora porque a propiedade da terra cambiou, así como a forma de explotala. Pasaron de ser granxas pequenas a que sexan grandes corporacións as que explotan a terra. Todo iso configura unha realidade particular, que igual non é distinta da que vives en Kansas ou en Wisconsin, pero si é a América profunda, a que vota a Trump.
Percibiu máis machismo en Iowa do que estaba acostumada na súa vida diaria?
É curioso porque Iowa é un Estado súper conservador, pero Iowa City, que era onde eu vivía, é unha cidade súper progre porque ten unha universidade moi antiga e supoño que a poboación que se foi quedando e que se foi achegando pola universidade fixo un caldo de cultivo un pouco distinto ao resto do Estado. En Iowa City sentíame súper cómoda, un sitio moi pequeno e moi manexable, con poboación moi nova, e nunca sentín nada raro. O alcalde é un señor negro e declaradamente gai, nun Estado completamente branco e conservador. Alí estaba moi tranquila, pero unha vez saías da cidade cambiaba un pouco o conto, e digo isto sendo branca; noutras circunstancias igual a película era un pouco distinta.
Nos agradecementos do libro refírese a como estes contos foron medrando sendo compartidos coas compañeiras e compañeiros do mestrado, isto de compartir o que escribes mentres o estás a escribir altera o resultado?
Si que o altera. Creo que a metade dos contos deberon pasar polos talleres e algúns foron escritos á volta. Eu ía preparada para o que había, escribinos no meu segundo ano alí e xa coñecía como eran os obradoiros. Tiña claro que fora alí a aprender e a xogar, entón, foi moi nutritivo. Tanto o que che din a ti sobre os teus textos como o que ti dis dos outros, e o que os outros din dos textos do resto, é algo do que aprendes constantemente. Cando unha persoa está atrancada cunha personaxe porque non lle funciona, non é verosímil ou porque ten un problema de estrutura, é moi fácil aprender do que lle pasa. Iso axuda a ir pulindo e aprendendo técnicas e recursos para solucionar problemas internos das historias. Para min foi moi nutritivo, de feito, cando volvín tiña a dúbida de como ía escribir sen todo iso. Evidentemente eu xa escribía antes de ir alá, e todo o que aprendín está comigo.
"É unha mágoa que perdéramos o amor polos contos para entregarnos á novela, porque eu creo que o pasou aquí foi iso, que nos cremos que para ser unha literatura normal tiñamos que escribir máis novelas"
Son contos moi breves, que encaixan moito con como lemos hoxe.
Seguramente. Non sei é iso, se é polo tipo de cousas que eu leo, se é que veño da poesía e aínda teño esa brevidade na cabeza ou se simplemente é unha cuestión de estilo miña. Igual mañá empezo escribir unha novela rusa decimonónica e son mil páxinas (non creo). En realidade eu leo un pouco de todo, pero si, ten moito que ver co tempo que temos para ler e para escribir. Creo que é un libro perfecto para ler nun tramo de autobús ou antes de durmir.
Porén, cada vez se escriben menos contos.
Iso neste país é un problema. Dáme pena porque eu son moi fan do xénero do conto. Nos Estados Unidos é un xénero que ten moito prestixio, a nivel Estado español non tanto, pero en América Latina hai grandísimos contistas. É unha mágoa que perdéramos o amor polos contos para entregarnos á novela, porque eu creo que o pasou aquí foi iso, que nos cremos que para ser unha literatura normal tiñamos que escribir máis novelas e, sen embargo, o conto paréceme o noso xénero natural: é o que facemos nas nosas vidas todos os días, pasamos a vida contándonos contos. Hai xente que me pregunta, para cando a novela? Pois non sei se a escribirei mañá, pero agora mesmo non me interesa para nada. Espero que nuns anos haxa un rexurdir dos contos, o meu corazón quere iso.
Nos seus contos emprega a miúdo narradores non humanos, por que lle gusta tanto a cuestión da animalidade e dotar de características en principio humanas aos animais?
Creo que en parte isto vénme por herdanza galega. Hai moita mitoloxía galega na que as persoas se converten en animais e os animas en persoas, e esta idea das almas que cambian de corpo... Despois porque me interesan moito a natureza e os animais como elemento literario, de feito están en todos os meus libros, creo que non hai un libro meu que non teña bastante bicherío polo medio. Gústame explorar a animalidade que hai no ser humano, que é bastante; e humanizar os animais e poñelos a contar as súas propias historias resúltame interesantísimo.
"As xerarquías coa natureza e cos animais lévannos a unha domesticación e colonización permanente que nos trouxo ao estado climático que temos agora"
Ademais neste momento, no que lexislativamente se atendeu aos dereitos dos animais, resulta interesante darlles un lugar protagonista que normalmente non se lles permite ter.
Si, e non só iso, creo que é necesario que integremos unha forma de pensar na natureza que non parta desa xerarquía na que nós, os humanos, estamos na parte de máis arriba. Durante unha época da miña vida lin moito sobre ecofeminismo e penso que debemos comezar a considerar que somos un todo, que isto é como se viviu a natureza de forma tradicional. Os ecofeministas están poñendo enriba da mesa a cuestión de que nós somos uns animais máis nunha contorna que temos que coidar.
Porque o feminismo sempre implica repensar as xerarquías.
Repensalas e deconstruílas. As xerarquías coa natureza e cos animais lévannos a unha domesticación e colonización permanente que nos trouxo ao estado climático que temos agora. Estamos polo mal camiño, claramente.
Esa preocupación climática está de fondo nos Contos gringos.
Totalmente. Sobre todo esta idea de que moitas veces consideramos que a natureza é unha ameaza porque non estamos sendo capaces de entendela e lela. Xa non só porque a natureza se convertera en algo desatado por culpa da nosa propia acción, como os eventos climáticos extremos a causa do cambio climático. Máis alá diso, é que as persoas que vivimos nas cidades e non traballamos a diario coa natureza temos tal desapego que somos incapaces de entendela, de comprender os seus ciclos. Vivimos á marxe dela totalmente. E eu creo que é necesario volver entender que vivimos nun planeta natural.
