Sés ten novo disco, Nadando na incerteza. Trátase, en realidade, dun libro-disco (no seu formato físico cada canción está acompañada dun texto que completa a súa mensaxe. No seu noveno álbum Maria Xosé Silvar soa máis directa, sen artificios, nun regreso á esencia das cancións que se presentan sen batería e case sen arranxos nun tempo de sobreprodución na música, confiando plenamente "na palabra e na canción".

María Xosé Silvar, que se define como cantora e non como cantante, volve entregar un traballo de sinceridade radical, no que chama a navegar nun tempo de incertezas: "ante a ausencia de sentido, o máis intelixente non é o derrotismo, senón aproveitar a vida dende o vitalismo absoluto”, di.

En xaneiro Sés presentará os seus novos temas nunha serie de seis concertos en teatros na Coruña (10 e 11 de xaneiro, Tratro Colón), Vigo (17 de xaneiro, Teatro Fundación), Lugo (24 de xaneiro, Auditorio Fuxan os Ventos), Ourense (31 de xaneiro, Auditorio Municipal) e Narón (7 de febreiro, Pazo da Cultura). Falamos con ela sobre o disco, pero tamén sobre o actual momento da música en galego ou as recentes homenaxes ás cantareiras.

"Estaba un pouco saturada desa sobreprodución que caracteriza a música actual. Quizais por iso apetecíame facer algo no que a canción fose nuclear e funcionase sen nada máis, confiar na canción"

Neste disco as cancións preséntanse máis espidas, desprovistas de artificios, nun retorno á esencia. Por que quixeches presentar así os temas de 'Nadando na incerteza'?

Os músicos e as músicas a inmensa maioría do tempo somos escoitantes, consumidores. E eu son unha consumidora de música voraz, gústame a música e gústame escoitar as novas propostas da xente nova, non son nada carca nese sentido. E ultimamente como escoitante estaba un pouco saturada desa sobreprodución que caracteriza a música actual. Entendo que obedece a unha mudanza de códigos e a algo que sempre pasou: cando se incorpora unha nova tecnoloxía hai un abuso dela: pasou co reverb nos 70, pasou cos sintetizadores nos 80 e está pasando agora.

E quizais por iso apetecíame facer algo no que a canción fose nuclear e no que a canción funcionase sen nada máis. Fixen un exercicio de contención absoluto, porque a miña tendencia é sumar voces e instrumentos, pero quería facer iso: confiar na canción.

"Todas as cancións de Nadando na incerteza xiran en torno a esa sensación de desubicación. Xa en condicións normais é difícil ter moitas certezas, pero é que agora xa non che quedan nin as mínimas para ter un pequeno compás co que guiarse"

Con esta visión, notas que os teus traballos anteriores están demasiado 'vestidos'? Gustaríache revisitalos, quizais, para darlles outra forma?

Non, porque en cada momento fago o que me apetece e hai temas que non poderían soar doutro xeito. Porco blues non sería Porco blues se non levase baixo e batería. Neste disco non hai guitarras eléctricas, non hai guitarras acústicas, non hai batería... pero iso non significa que considere que as miñas cancións anteriores están sobreproducidas. O caso é que agora me apetecía facelo así e se cadra despois me apetecerá facer un disco con máis instrumentos e con banda. Pero non, nunca comparo os meus discos entre si. E, ademais, as cancións de cada disco son diferentes entre si: temas máis sinxelos e outros con trinta pistas.

Preguntábacho sobre todo, porque si regravaches en 2017 Admirando a condición (Readmirando a condición), pero entendo que este foi un caso particular...

Si, aquilo obedecía a moitas cuestións, que lle sucederon a moitas artistas antes: non era da miña propiedade, non podía fabricalo... Pero non me plantexaría facer iso con ningún dous outros discos.

Como vai ser a xira deste disco, primeiro por teatros, e despois xa no verán noutro tipo de espazos?

Esta xira vaise facer con catro músicos máis. É un espectáculo que vai ter unha escenografía moi especial e recórdame un pouco a cando fixen Rabia ao Silencio, cunha posta en escena moi coidada e un espectáculo moi visual e moi pechado. E despois a xira do verán vai ser moi distinta, unha xira con banda na que vai haber temas de todos os discos.

"Dicía Carlos Puebla que “cantante es el que tiene con qué e cantor es el que tiene por qué”. Cantante é unha persoa que ten talento vogal, cuxo talento é o dominio dese instrumento, e eu carezo dese talento"

O disco é, en realidade, un libro-disco e incorpora un texto que acompaña a cada canción. Por que o quixeches facer deste xeito?

O primeiro motivo era que non me interesaba ofrecer o disco sen máis, resultábame un pouco absurdo nestes tempos. E fixen caso a unha cousa que me suxeriran moitas veces: como eu acostumo introducir as miñas cancións nos concertos, había xente que me dicía “que guai sería que fixeses isto no disco”, que incluíse estas partes faladas. 

E entón xuntei as dúas ideas: por unha banda o disco convértese nun obxecto, pero un obxecto que achega algo máis; e pola outra inclúo estes textos que non son introducións ao uso que explican os temas, senón pequenas disertacións, citas, poemas ou reflexións sobre eses asuntos que se tratan na canción. Está deseñado por Dinís Freixanes, da Cooperativa Sacaúntos, e penso que é un libro-disco moi bonito, moi clásico, como as cancións do álbum.

Que cambiou na túa forma de facer discos nestes 15 anos? Tanto na parte de crear as cancións coma no traballo posterior de produción, de gravación, de arranxos...

Pois mira, do último que comentas, cambiou todo; e do primeiro, nada. Do primeiro non cambiou nada porque a miña forma de compoñer é moi visceral, sempre o foi, e non obedece tanto a decisións como a instintos, nun momento determinado. No outro cambiou todo, porque eu aprendín moito nos últimos anos, sempre vas aprendendo e obviamente non podes facer o noveno disco como fas o primeiro. A min encántame ese mundo: encántame gravar, encántame editar, estar no estudio. E aínda que me gusta moito o directo, se tivese que quedar con unha das dúas cousas quedaría co estudio.

"Hai xente que chega a crerse importante por facer cancións. E a persoa que fai cancións non é máis importante que a persoa que poda árbores. Pero este oficio pode levar a que te despistes, porque a ninguén lle aplauden por podar árbores, pero a min si que me aplauden cando canto"

Es máis cantora que cantante, dixeches algunha vez...

Dicía Carlos Puebla que “cantante es el que tiene con qué e cantor es el que tiene por qué”. Cantante é unha persoa que ten talento vogal, cuxo talento é o dominio dese instrumento, e eu carezo dese talento. Eu son unha tía que non canta ben e a quen non lle importa cantar ben, como tampouco lle importa a Sabina ou como tampouco lles importaba a Víctor Jara ou a Violeta Parra. Violeta Parra dicía “yo canto para diferenciar lo verdadero de lo falso y si no, no canto”.

Non te veremos entón en Operación Triunfo...

Non, por deus, xamais. Ningún dos cantantes e autores que fixeron a historia da música e ningún dos cantantes e autores que versionan nese programa tería superado os castings dese programa.

Preguntábacho porque me veu á cabeza o tema por unha cousa que dicía Xurxo Souto hai uns días, que destacaba que se lle parecía obsceno o programa por reducir a música a "acadar o éxito", que a música era outra cousa...

Si, é que o sintagma é moi desafortunado. Sobre todo levarlle á xuventude esa noción. As artes non teñen nada que ver co triunfo.

"Alégrome moitísimo desta explosión. E alégrome moitísimo de que isto axudase a poñer en valor a música tradicional. Pero non hai unha relación real cun 'bo momento' da cultura galega. E moito menos hai unha relación real coa lingua galega"

Neste senso, na música é máis difícil chegar ou manterse? Pode parecer que despois de 15 anos, cando tes unha comunidade de xente que está pendente de cando sacas un disco ou de cando vas facer un concerto é todo moi sinxelo e que, en cambio, o máis complicado é dar o primeiro salto para darse a coñecer, pero non sei se iso é tan así...

Mira, a música é, ante todo, un oficio. E en absolutamente todos os oficios é máis difícil manterse que chegar. E ademais na música, ou en calquera arte ou en calquera actividade que leve consigo unha mínima transcendencia pública, é especialmente difícil manterse. Porque a propia condición humana, que implica vaidade ou ego, o dificulta e despista moito. 

E hai xente que chega a crerse máis importante que outra simplemente por facer cancións. E a persoa que fai cancións non é máis importante que a persoa que poda árbores. Pero este oficio pode levar a que te despistes, porque a ninguén lle aplauden por podar árbores, pero a min si que me aplauden cando canto unha canción, e por iso podo chegar a crer que son máis importante. E daquela a música deixa de ser un fin en si mesmo e convértese nun fin: para ser famosa, para gañar diñeiro... Pero a música e a arte son iso se son un fin en si mesmo. 

E despois está o tema de non caer nunha fórmula, non facer sempre o mesmo. Ao comezo é máis sinxelo, porque o que fas é unha novidade para a xente e tamén para ti, pero despois tes que evitar repetirte.

Como valoras o momento actual da música en galego, sobre todo poñéndoo en relación coa situación de hai uns anos, con artistas que están a ter un éxito enorme...

A música en galego é música, a min os localismos non me interesan, non me parece que sexan interesantes en ningún aspecto, e menos en 2025 co nivel de globalización e de homoxeneización cultural a nivel global que existe. A música en galego está gobernada polo mesmo que está gobernada toda a música no planeta, que é a industria musical. Aquí vivimos hai dúas ou tres décadas a primeira explosión da world music. Nese momento saíron gaiteiros de debaixo das pedras, escoitábase en todas partes a Carlos Núñez, a Luar na Lubre, a Budiño, a Cristina Pato, a Susana Seivane... Existía un circuíto de explotación desta música a nivel europeo ou mundial. 

"Hai que preguntarse se esa capacidade de atención a este tipo de música vai de abaixo a arriba ou de arriba a abaixo porque foi potenciado pola industria"

Agora, impulsada pola industria, chegou unha segunda grande onda de world music, que se diferencia da primeira en varias cuestións: en vez de centrarse na instrumentación tradicional -a gaita-, céntrase na voz, e mestura as músicas de raíz coa electrónica. Aí temos a Rosalía, Rodrigo Cuevas, Fillas de Casandra, Tanxugueiras... Todos no ronsel de Rosalía.

Hoxe Amancio Ortega véndeche pantalóns de campá e sabe perfectamente que mañá che vai vender pitillos. Porque hai que preguntarse se esa capacidade de atención a este tipo de música vai de abaixo a arriba ou de arriba a abaixo porque foi potenciado pola industria? E a resposta é que vén de arriba a abaixo. Por que hai tantas propostas semellantes en Galiza e, ademais, curiosamente conectadas á actual onda que está de moda en todo o mundo de mesturar música de raíz e electrónica? E todo isto xa pasou hai 25 anos e probabelmente esteamos a vivir os derradeiros momentos desta onda.

Galiza é, xunto con Andalucía, o territorio da Península cunha maior canteira de músicas de tradición de creación colectiva. Isto non existe en Castela e León ou en Castela-A Mancha. Dicíame Kepa Junkera: “se nós tivésemos isto en Euskal Herría, o que fariamos, isto alá non existe”. E neste segundo estoupido da música tradicional, hai unha enorme cantidade de grupos que fan esta música porque funciona. Pero é que isto xa pasou hai unhas décadas, e despois parou.

Alégrome moitísimo desta explosión. E alégrome moitísimo de que isto axudase a poñer en valor a música tradicional. Pero non hai unha relación real cun 'bo momento' da cultura galega. E moito menos hai unha relación real coa lingua galega, sobre todo nun momento no que, por primeira vez na historia, se fala máis castelán que galego.

"Se quitas o éxito deste electrotrad que está copando os escenarios, a escena da música en galego non é máis rica do que era hai dez anos"

Daquela, quizais, o que se bota en falta é que non se estean a poñer en marcha políticas culturais, dende a base, que aproveiten este vento a favor que pode ser moi conxuntural?

Claro, é que iso é o que necesitamos. O curtopracismo non vale para nada. Agora ves moitos proxectos de tradi no escenario. Pero fíxate que como o tradi que funciona no mainstream é un tradi centrado na percusión e na voz, o que non ves son gaitas ou acordeóns. Porque o que está de moda non é a música tradicional galega. Temos que alegrarnos do que está pasando, pero o que non podemos facer é sentar a descansar porque xa creamos que está todo traballadísimo. Hai vinte anos había 100 aulas de gaita e agora hai sete. E agora hai 100 aulas de pandeireta onde dentro de dez anos haberá sete.

É unha contradicción que estea a soar máis música en galego no momento en que peor está a lingua?

Non é unha contradición. Pero sabes por que non é unha contradición? As músicas tradicionais non son desvinculábeis do código vehicular. Ninguén vai cantar muiñeiras en alemán nin bulerías en polaco. A utilización do código vehicular na música tradicional é algo inherente. Non é unha elección lingüística, ninguén fai unha elección lingüística cando canta muiñeiras en galego; si a fai canto canta hip-hop ou rock and roll. Si fixeron unha elección Dios ke te crew, Os Diplomáticos ou Terbutalina. 

É absurdo dicir que a mocidade está elixindo cantar en galego, non o está elixindo. E se quitas o éxito deste electrotrad que está copando os escenarios, a escena da música en galego non é máis rica do que era hai dez anos. É un pouco como o uso que se facía do latín na misa no século XX, cando o latín xa non se falaba. O uso ritual é moi habitual cando falamos das linguas mortas.

"Eu fun profesora de pandeireta moito tempo e hai vinte anos por cada trinta alumnas había un alumno. Nese momento o que o petaba era a gaita e aos tipos case lles daba vergoña coller unha pandeireta. As cantareiras non eran respectadas como son agora. Cando se empezaron a respectar? Cando os homes colleron as pandeiretas. Como pasa sempre"

Como viviches o feito de que as cantareiras protagonizasen as Letras Galegas?

Dígoche o mesmo que che dixen na outra pregunta. Aínda sabendo os motivos da elección, alégrome moito igualmente. A Real Academia é moi consciente de que a lingua está como está e tomou unha decisión pragmática, está ben feito. Que vou dicir eu, se a min me ensinaron elas a cantar e me ensinaron todo o que eu son? 

Pero hai que dicir unha cousa. Eu fun profesora de pandeireta moitísimos anos e hai vinte anos, por cada trinta alumnas había un alumno. Nese momento o que o petaba era a gaita, e aos tipos case lles daba vergoña coller unha pandeireta. As cantareiras non eran respectadas hai trinta anos como son agora. Cando se empezaron a respectar? Cando os homes colleron as pandeiretas. Como pasa sempre, nós somos costureiras e vós modistos, nós somos cociñeiras e vós sodes chefs. 

Cando os homes colleron a pandeireta, comezouse a lexitimar o instrumento. E, ollo, entre eles está a que eu considero a voz máis lexitimada -xunto con Mercedes Peón- para falar de música tradicional neste país, que é Xabier Díaz. Con todo o seu saber, que é indiscutíbel, pero tamén co poder que lle dá a súa configuración cromosómica, el -e outros- lexitimou o que nós non puidemos lexitimar durante séculos. E isto non é un ataque, é unha análise.

"Tan política é a música de Taburete como a miña. Eu dou a miña visión da realidade, da emocionalidade, do que nos preocupa, pero iso de chamar 'música política' a aquilo que vai máis aló do íntimo, paréceme torpe e, sobre todo, inexacto"

O título do disco, Nadando na incerteza, fai referencia a este tempo cada vez máis caótico, no que todo se relativiza, no que é máis difícil crer en cousas. Como recuperamos as certezas e navegamos a bo porto?

Se soubera iso... Pero diso se trata, de tolerar esa incerteza. Dicía Kant que a intelixencia do ser humano mídese pola cantidade de incerteza que sexa quen de tolerar. O disco chámase Nadando na incerteza porque a maioría dos temas deste disco están escritos neste tempo postpandémico, de seísmo cultural total, a todos os niveis, de cambio de paradigma. Vivimos nesa fenda, nesa fronteira, como dicía Gramsci, entre o vello mundo que non acaba de morrer e o novo que non acaba de nacer. E todas as cancións xiran en torno a esa sensación de desubicación. Xa en condicións normais é difícil ter moitas certezas, pero é que agora xa non che quedan nin as mínimas para ter un pequeno compás co que guiarse. Creo que isto está afectando a todo o mundo, aínda que non sempre sexamos quen de verbalizalo.

"O silencio é un posicionamento e é o posicionamento que permitiu os grandes xenocidios da historia. É o posicionamento máis asasino que existe"

As túas cancións teñen contido, falan da realidade, moita xente pode cualificalas de políticas, de música social. Que papel xoga a música neste sentido?

Toda a música é política. A miña e a de Maluma, toda. O que utiliza o sintagma 'música política' normalmente é porque está tentando quedar fóra da foto. Toda a música está feita dentro dun marco de pensamento e polo tanto é política. Quen utiliza ese concepto, case sempre de forma capciosa, para etiquetar, enganará a quen poida enganar, pero non di a verdade. Tan política é a música de Taburete como a miña. Eu dou a miña visión da realidade, da emocionalidade, do que nos preocupa. E iso de chamar 'música política' a aquilo que vai máis aló do íntimo, paréceme torpe e, sobre todo, inexacto.

Ao final, sempre tomas a decisión do que queres falar e do que non queres falar...

Exacto, dicía Sartre que é imposíbel non xulgar e non posicionarse. Porque o silencio tamén é un posicionamento e é o posicionamento que permitiu os grandes xenocidios da historia. É o posicionamento máis asasino que existe.