Achégase o Día das Letras, polo que parece unha boa oportunidade para publicar unha entrevista sobre un libro que fala de libros. Emma Pedreira escribiu un, Os libros que hai en min, por encargo da editora Cuarto de Inverno. O resultado é un traballo moi persoal dunha bibliópata que debulla nesta obra a relación que desde pequena tivo cos seus adorados libros. Falamos con ela.

O libro xurdiu como un encargo da editora. Como tomaches este reto, como quixeches enfocalo?

“Quixen enfocalo a través da empatía, non crear un enxendro pedante pontificando sobre o canon ao estilo Harold Bloom”

Nun principio fun algo reticente. Fixen moitas preguntas para saber por que eu, como querían que o enfocase, a que público orientalo; a liberdade que me deron en Cuarto de inverno amosoume unha confianza absoluta pero creoume certa vertixe. Quen son eu para falar de libros e como interesar ao público lector sobre o que teño lido durante a metade da miña vida?

Quixen enfocalo a través da empatía, non crear un enxendro pedante pontificando sobre o canon ao estilo Harold Bloom senón ser próxima, explicar con naturalidade a miña relación -que é tan natural- cos libros e coas palabras e coa escrita. Enfoqueino como unha conversa, porque conversar de libros con Jamardo e Cortizo é tal cal este libro, divertido, rexoubeiro, desordenado, cheo de saltos no tempo, de calotes moitas das veces e de esaxeracións, pero cun inmenso amor polo libro, que é o que nos move ás tres e ao meu público lector.

O libro presenta unha Emma Pedreira amante dos libros, como Bibliópatas e Fobólogos. Desta volta son tamén pequenos textos, pero digamos máis persoais. Cal é a relación entre estas dúas obras?

Á vista do feedback que tivo Bibliópatas e vendo como o meu humor persoal fai que a crítica entre mellor, decidín ser natural, ser autenticamente eu e deixarme ir contándome, igual que fixen nesa obra. Hai unha narrativa máis do eu pero menos ficcional, o que pode convertelo nunha cousa a medias entre a biografía e a autoficción pero está claro que crea unha ponte, pola temática e o ton, con aquel outro libro, co que dialoga moitas veces.

Defíneste como lectora serodia. De nena non che gustaba ler e ademais facíanche limpar o po dos libros do avó. Por que cres que nese momento os libros non che chamaban a atención?

“A rapazada identifica ler (e sobre todo en galego) cos textos das aulas, cun libro de texto máis, e non con lecer, con escolla persoal, con pracer e liberdade”

Creo que obrigarte a facer unha cousa mata a túa curiosidade e converte a cousa nun obxecto de odio. Por iso a rapazada identifica ler (e sobre todo en galego) cos textos das aulas, cun libro de texto máis, e non con lecer, con escolla persoal, con pracer e liberdade.

Se no lugar de limpar os libros tivese que ordenar os clixés e as fotografías do meu avó, se cadra odiaría o fotográfico, igual que de nenas odiamos recoller o cuarto, encartar a roupa ou facer a cama. Vémolo como algo imposto que nos resta tempo de facer o que nos gusta. Cando puiden escoller, volvín a eles, pero cando quixen, como quixen e aos que quixen.

A milagre veu cando tiveches a varicela. Liches, e aprendiches, o teu primeiro libro de poemas. Como lembras aquilo?

Lémbroo no medio dunha febre e dunha ofuscación que era moi pracenteira, case como embalada por un estado onírico. Lembro a comechón insoportable e ter unha xordeira febril que facía que todo soase distorsionado, a molicie do leito grande de meus avós todo para min, a televisión en branco e negro do cuarto poñendo unha serie, O castelo enfeitizado, que durante moito tempo pensei que só vira eu ou que a soñara, xa que ninguén a coñecía. Curiosamente, este ano vén de publicarse a tradución do libro e gocei tanto lembrando aquilo e sobre todo pensando que non toleara aos sete anos…

Aquel libriño de poemas que chegou camuflado entre tantos libros de sopas de letras, galdrumadas e xoguetiños significou unha delicia dentro daquela sensación febril. Lino un cento de veces e aprendino, imiteino, pero despois ese libro perdeuse nas néboas do tempo e sigo a buscalo por terra, mar e aire.

O teu primeiro libro “de verdade” foi un libro roubado dúas veces. Podes contar un pouco desa anécdota?

Falo de Paula, a miña “prima artificial”, amiga de sempre, comadre e lectora voraz desde ben pequerrecha e coa que adoitaban compararme. Na casa regalábannos libros que eu nin tocaba pero Paula gozaba deles cun pracer e unha compulsión que a min me anoxaba. Ata que puiden botarlle un ollo a un daqueles libros que tanto a facían desfrutar. Chamábase A pequena bruxa, de Otfried Preussler e non puiden deixar de lelo por riba cada vez que a visitaba na súa casa. Ata que un día llo roubei. Para saber como segue a historia: Os libros que hai en min (Cuarto de inverno, 2021) na súa libraría e biblioteca de confianza.

Que importancia tivo a descuberta de Gloria Fuertes na túa escrita? Por que hai que reivindicala como autora?

Chegoume non como a poeta á que simplificaron tanto coas súas rimas infantís e un pouco parvas senón coa súa personaxe de Coleta, por fin unha nena protagonista dun libro! E unha nena un pouco desleixada, pouquiña cousa, fabanaola coma min. O efecto espello foi inmediato. Las tres reinas magas tamén me supuxo un choque brutal, indo a un colexio de monxas bastante grisallo e ver que se podía interpretar o mundo en feminino foi brillante e marabilloso.

Reivindicala? Sempre, na creación de primeiro lectorado, na de referentes para cativas, na de historias cheas de inocente curiosidade e, como poeta, xa adulta, unha poesía directa, combativa, autorreferencial e empoderadora, diversa, indiscreta, social, irónica, cínica, cándida…que máis? Desfixemos o seu valor durante moito tempo por considerar que a LIX non é literatura de primeiro nivel, que a rima é para crianzas e que a poesía dunha autora de infantoxuvenil non ten raíces e forzas. Todos os prexuízos, unidos á caricatura horrenda de certos humoristas, botaron silencio sobre ela.

Logo enganchaches cos libros de literatura española da escola e coa literatura oriental. Que che achegaron ambas como a escritora que estaba nacendo? Que importancia tivo Tolkien?

De todo o que lin tirei proveito, para ben ou para mal. Fun e son moi omnívora na lectura porque de onde non saquei ideas saquei conversa, un argumentario para refusar as cousas que non me gustan. A literatura española do currículo escolar deume unha visión moi limitada pero aínda era máis limitada a que traía eu de serie, pero adorei La Celestina, sigo adorándoa ou a literatura picaresca, o teatro do Século de Ouro, os (aquí con o polo momento, aínda non se falaba das Sin Sombrero) poetas do 27. Tolkien chegou para dignificar a fantasía, para converter a LIX en algo tamén para persoas adultas, como fixeron Dahl, Ende ou Lindgren.

No tempo do colexio-instituto non enganchaches coa literatura en galego, a pesar de que vías os debuxos animados en galego. Por que? Que mudanza supuxo a descuberta de Cousas e Retrincos de Castelao?

“O Xabarín foi o noso elemento normalizador, a nosa escola de idiomas na casa”

Non enganchei, como pasa moitas veces no literario, por mor do profesorado. Ensinábasenos o galego como se fose unha lingua estranxeira e os textos en galego non estaban escollidos con afinidade senón “pillando o que había”. Liamos o anaco dos libros de texto, sen contextualizar e sen lectura guiada. Moitas veces nun parágrafo había dez, quince, vinte palabras que non coñeciamos e, igual que nos pasaba cos libros en inglés, rodeabamos cun lapis para preguntar ao día seguinte, deixando a lectura sen afianzar. Unha desfeita.

Castelao era a única concesión dunha profa de galego que tiña Retrincos, Os dous de sempre e Cousas como santísima trindade. Lía para nós na aula e facía que lésemos en voz alta, algo que sempre me pareceu primordial, a oralidade é a auténtica inmersión e, por iso, funcionaban tan ben os debuxos animados. O Xabarín foi o noso elemento normalizador, a nosa escola de idiomas na casa.

Na casa das túas primas liches Hamlet e, segundo contas, non entendiches nada pero deixoute flipada. Cal foi a túa relación posterior coa literatura de Shakespeare? E coa irmá de Shakespeare creada por Virginia Woolf?

Adoro Shakespeare e son consciente de que non resiste as lentes lilás sen unha enorme tarefa de reviradísima contextualización. Pero todo está na súa obra. Mesmo podería dicir que en Hamlet está todo: amor, morte, loucura, oratoria, retórica, historia, psicoloxía. É unha obra que podes dividir en tantas historias como personaxes ten e todas serían obras potentes.

De feito hai unha tradición hamletiana que segue a estenderse coa sombra dese Incerto señor don Hamlet de Cunqueiro, As amantes de Hamlet de Marta Dacosta, ou Rosencrantz y Guildenstern han muerto de Stopard, que se me veñan agora á cabeza. Judith Shakespeare, que pode ser a analoxía en clave de xénero que formulou Virginia Woolf do Cuarto de seu é ese espello no que unha posible Shakespeare en feminino tería morto e levado consigo media literatura mundial.

A túa historia de amor coas autoras negras comezou con A cor púrpura, de Alice Walker, Como foi ese comezo? Que outras autoras fuches coñecendo despois?

A cor púrpura, coma cor, é unha das miñas favoritas. Semella unha frivolidade isto que vou contar, pero de nena tiña un xersei púrpura tecido pola miña avoa que moito me prestaba. E a avoa tiña un libro na mesa de noite que era da mesma cor. Eu arrimáballe a manga do xersei e era exactamente a mesma tonalidade que a da capa do libro. Gustoume pola estética, e porque na capa había unha silueta dunha muller lendo a contraluz e todo se me facía familiar, como a imaxe da miña avoa lendo a contraluz.

Anos máis tarde ese libro chegou a min no herdo familiar pero precisei lelo mentres vía a película porque non entendía o contexto. A negritude era algo moi alleo a min, ninguén nos explicara como eran as cousas nos Estados Unidos do século XX. A única referencia que tiña sobre a xente negra eran o blackface, o jazz e a Mami de Foise co vento, algo grotesco, inferiorizante, racista ata a dor. Toni Morrison veu despois e Chimamanda Adichie, Maya Angelou e, sobre todo Helen Oyeyemi, que adoro.

Lías máis autores que autoras porque tiñas moitas máis referencias masculinas. Pero decatábaste de que as mulleres escribindo contaban mellor as vidas das mulleres que os homes. Podes explicar isto con algún exemplo? Que relevancia tivo ao respecto Jane Austin?

Sempre boto man da palabra empatía. Gústame empatizar co que leo e crear unha canle de comunicación coa autora ou autor a través do texto. Gústame que se transparente. Para iso funciona a narrativa en primeira persoa e, nos autores, esa primeira persoa lévame ao mundo masculino, ao que non pertenzo e co que non me podo identificar. Cando un autor asume un eu muller tamén me produce un estrañamento, unha comechón de falsidade.

Por iso prefiro as mulleres contándose a si mesmas, en primeira ou terceira persoa, tanto me ten, pero co coñecemento que temos de nós desde núcleo, manto e cortiza, algo que para os autores, igual que a nós nos pasa ao asumir un eu masculino para a ficción, non son quen de atinxir con verosimilitude.

Dentro disto, Jane Austen foi probablemente a primeira autora que me amosou unha galería de mulleres con todas as psicoloxías e fisioloxías expostas en individual. Non hai unha masa de mulleres todas iguais, como podía pasar en Dickens, por poñer un exemplo, onde hai poucas e case que creando un patrón. Austen diversifica e faino con mestría, só hai que ollar as cinco irmás Bennett ou as tres irmás Dashwood.

Reivindicas tamén o dereito a non ler, a saltar páxinas, a non rematar un libro ou a ler calquera cousa. Non puideches rematar libros como o Quixote ou Sempre en Galiza e adoraches o Ulises de Joyce…. Por que?

“O gamberrismo literario mesturado coa erudición e a mala hostia é algo que me fascina, a irreverencia, o crear un incomodo do que saen crítica, política, humor, humanidade”

Porque son unha rara, porque o gamberrismo literario mesturado coa erudición e a mala hostia é algo que me fascina, a irreverencia, o crear un incomodo do que saen crítica, política, humor, humanidade. Ulises é un libro que moita xente non comprende como eu non comprendo o Quixote, por falta de guía, de adaptación ao contexto, de acompañamento. E tamén porque creo con firmeza que o humor caduca. As referencias humorísticas do Quixote xa se perderon, o que nos facía rir no século XVII non é o mesmo que nos fai rir hoxe en día e, pola contra, Joyce aínda ten plena vixencia por cercanía temporal, referencia ou por algo inexplicable que o fai resistir ao tempo.

Do tempo de Filoloxía lembras os recitais. Ler a Gamonena e a Valente. Ver por alí a Bernardino Graña ou a Ferrín. Que che achegaron estes tempos de recitais como a escritora que xa eras?

Era unha escritora en prácticas e ver como se desenvolvían en vivo outras e outros poetas foi inspirador para min. Aprendín a defender de pé e no aire un poema, a vencer a resistencia ao acto público, o medo ao ridículo e á incomprensión e, ao mesmo tempo a cazar na oralidade elementos poéticos que se perden no papel. O rotacirmo de Ferrín, os silencios sonoros de Eva Veiga, as catiuscas chirrantes de Bernardino Graña dando palmas mentres recitaba como un mantra “dos que a ninguén aman, librémonos pronto”, seguen como psicofonías en min.

A reconciliación coa literatura galega veu con Manuel Rivas, Suso de Toro, Carvalho Calero, Lupe Gómez ou Olga Novo. Que che gustou das súas obras?

Haha, non sei se meter nesta listaxe a Carvalho como reconciliador… a lectura de Skorpio foi moi circunstancial e cóntoo no libro (de feito é unha anécdota que me preguntan as persoas que xa o leron) pero si o resto. Lembro que a lectura de Tic Tac foi magnética e que En salvaxe compaña trouxo esa mestura máxico-realista de noso que tanto me gusta. E as poetas…elas…as compañeiras…O eu, o nosoutras, a coherencia cos nosos corpos, esa comuñón…

”Prefiro un pirolo falando do seu tema que do meu e cada un no seu sitio”, explicas. Porque eles, cando escriben, tenden a facer uso da súa supremacía. Podes explicar isto?

“A min nunca me molestou ler a Philip Roth falando do prepucio de Portnoy, que o naturalicei dalgún xeito porque os prepucios forman parte da vida humana, igual que o clítoris, o útero, a regra e as polucións nocturnas”

Poño sempre un exemplo do moito que se me molestaron os señorOs cando publiquei Besta do seu sangue e Romasanta ten a menstruación. Lembro como recitar un poema sobre a regra molestou nun recital a varios homes e recibín a súa queixa en directo e puiden responder que a min nunca me molestou ler a Philip Roth falando do prepucio de Portnoy, que o naturalicei dalgún xeito porque os prepucios forman parte da vida humana, igual que o clítoris, o útero, a regra e as polucións nocturnas.

Se podo ler e naturalizar o que me contan en clave masculina, por moito que non me represente, mentres non me agreda ou non me minusvalore como muller está ben. Dicir que sangramos, que parimos, que temos orgasmos non debería molestar a un público masculino que sabe que os corpos humanos son diversos e a literatura que parte deses seres humanos, no seu conxunto, é diversa tamén.

Por que durante moito tempo dedicaches máis tempo a Emilia Pardo Bazán que a Rosalía de Castro? Que te cativou de Emily Dickinson?

“A Rosalía contáronnola mal: era mixiricas, choromiqueira, un topicazo da terra e das figueiriñas que plantei mentres que a Emilia (co dona diante que Rosalía semella que non merece) nola amosaron firme, empoderada”

Dediquei máis tempo por accesibilidade. Colles o libro que tes a man e despois fas unha busca máis fonda. A Rosalía contáronnola mal: era mixiricas, choromiqueira, un topicazo da terra e das figueiriñas que plantei mentres que a Emilia (co dona diante que Rosalía semella que non merece) nola amosaron firme, empoderada, dona de seu e sen aditamentos, independente na súa maneira de escribir e de vivir (non entro en toda a polémica lingua-patria-clase social).

E Emily Dickinson represéntame. Unha muller que non precisou de moitos quilómetros cadrados para ter un mundo propio e impenetrable que seguimos a debullar agora mesmo. Que escolleu ser dona de seu, tamén e iso non lle impediu medrar sen asumir o rol social feminino da época. Cunha mística propia e, segundo imos sabendo agora, cunha vida social de papel intensa, creativa e, ao seu xeito, plena.

Cal foi a librería que máis te sorprendeu e máis te decepcionou?

Sorpréndenme as librarías de vello pola súa potencialidade para descubrir e sorprenderte. Non sabes que vas levar nas mans cando saias e, lembro librarías de vello en Dublín ou en Atenas onde os libros formaban montañas sen orde, case sen valorar o que había, como se os libros fosen tixolos que sobran dunha obra. Decepcionar decepcionou Lello e Irmao, no Porto, xa convertida nunha atracción turísta xentrificada.

Falas da relación entre cine e literatura por un lado e entre literatura e música polo outro. Podes poñer algún exemplo desas ligazóns?

Falaba antes de como complementou, para contextualizala, o filme A cor púrpura o libro. Ou tamén Beloved, de Toni Morrison, onde ás veces podes perder pé. Nunca perdo a oportunidade de ver o filme se lin primeiro o libro ou ao revés, se existe a duplicidade porque están a retroalimentarse e eu, por cuestións persoais, ás veces preciso que me expliquen as cousas tres ou catro veces ou, con apoio visual.

A música lévame á poesía, a rescatala das letras aínda non entendéndoas pola lingua na que están cantadas. A poesía vertébrase coa melodía, a pesar de ter unha música interior de seu que se intensifica cando a les acoplada a instrumentos. Cada vez preciso máis da simbiose entre artes para exportalas de certos lugares de escuridade onde quedan soas.

Algo máis que queiras comentar?

Entre ti e máis eu semella que xa contamos o libro pero aínda hai máis, moito máis e sobre todo esa complicidade das listaxes lectoras que esperta ao rematalo. Sempre digo que quero ver esas listaxes dos libros que hai en vós e algunha xente faimas chegar, animo á xente a alimentar a miña fame bibliópata.