"O libro vai dirixido a un ti e logo remata coa tribo, co colectivo, porque esta illa está habitada por todas"

Das Sisargas ás Cíes, quedar con Rosalía Fernández Rial (Muxía, 1988) é falar do mar. A artista multidisciplinar, música e poeta vén de publicar o poemario De centeo e durmideiras no selo editorial Cuatro Lunas de Kalandraka, un libro que identifica cunha illa. Presentouno no Kiosco Alfonso da Coruña xunto á poeta Yolanda Castaño, autora do prólogo da edición bilingüe na que saíu do prelo, e atende a Praza.gal desde os xardíns da alameda de Vigo no marco da celebración da súa Feira do libro, onde a poeta da Costa da Morte recitou algúns dos versos que, asegura, supuxeron todo un reto creativo para ela. O 9 de agosto asinará exemplares na caseta de Kalandraka da Feira do libro do Coruña.

Este poemario en galego e castelán permitirá que Rosalía Fernández Rial sexa lida “dentro e fóra da illa”. Agradecida pola acollida de Kalandraka, asegura que foi “un absoluto luxo traballar con Cuatro Lunas, un privilexio por esa feliz casualidade lorquiana, probablemente un dos poetas que máis me impactou a pesar de que cando o lin a primeira vez non comprendín toda a dimensión das súas palabras”. Entre as páxinas deste libro hai un agasallo, a través dun código QR, que permite acceder a unhas versións musicais dalgúns dos poemas, nas que a autora recita e toca o acordeón acompañada doutros músicos.

Por que é unha illa este poemario?

Pois como di Yolanda Castaño no prólogo “todo libro é unha illa”, que é algo que me fascina. Iso no plano metaliterario, no plano da creación é unha illa porque di Bonet que a illa é moi sedutora porque a podemos ver completa, podemos concibila na súa totalidade. E iso teno en común co corpo, un corpo é unha illa e ambos coinciden na orografía e nesas lindes. A min seducíame moito esa idea da plenitude e desa fuxida cara a un lugar que non está vinculado por ningún istmo á terra. Cercadas polo mar, para min viaxar ás illas sempre ten algo de poético.

Sentícheste como unha illa mentres escribías estes poemas?

Si, estaba explorando eses límites corporais e mentais. É moi contraditorio, pero síntome moi vinculada ás outras persoas, tanto que ás veces me resulta moi difícil entenderme como individuo fóra da sociedade. Aínda que é necesario autocoñecerse e saber que existen eses límites. Resulta paradoxal, pero na miña etapa de madurez volvín exploralos e pareceume enriquecedor xogar con esta idea. O libro vai dirixido a un ti e logo remata coa tribo, co colectivo, porque esta illa está habitada por todas. Di Chantal Maillard que toda viaxe exterior é unha viaxe interior, gustábame moito pensar na metáfora do eu e do nós; atraíame esa autoexploración do eu para chegar mellor ás demais.

Xogas con esa idea de que saber poñer límites, en ocasións, incluso é bo.

Efectivamente. A iso me refiro coa exploración desde a madurez desa linde, que ao final é fantástico abrir e fusionar e convidar; pero tamén o outro. Habitar ese paradoxo paréceme moi humano, ao final vivimos na contradición constante e non hai nada máis coherente que admitir a contradición da existencia. Ademais, esta contradición é moi rica filosoficamente falando.

"Penso que mover os marcos na construción do que é ser muller enriquécenos a todas"

E non che parece unha contradición á que chegamos habitualmente as mulleres? Que, ao final, somos as que temos que poñer eses límites; ou as que aínda estamos aprendendo a poñelos...

Non teño a menor dúbida. De feito, esa construción da que eu falo só se entende desde aí, desde a construción da muller. A illa tamén é unha muller, é unha exploración feminina desde o feminismo, por tratar de explicalo dalgunha forma. Penso que todas as persoas, especialmente da nosa xeración pero das anteriores doutro xeito, tivemos unha evolución máis rápida ou máis esixente de construción desas lindes e dese transvase –outra vez na contradición– do que é ser muller. O que non é, o que non era e o que pode ser. Esa linde trans que é tan importante na nosa era para a construción de todas. Penso que mover os marcos na construción do que é ser muller enriquécenos a todas.

Que é o feminismo se non é inclusivo?

O feminismo nace, enténdese, reprodúcese e nunca morre se é acolledor, integrador e transversal, se inclúe a todas as humanas. Disto non teño ningunha dúbida, e eu dubido de todo: a dúbida constrúenos, é necesaria para crear e para pensar, pero sobre isto non dubido.

Nestes poemas hai unha sexualidade presente, enfocada desde a sensualidade, foi algo premeditado?

É un enfoque desde unha perspectiva feminista, coa construción dunha responsabilidade emocional e dun amor vinculado á sexualidade. Hai milleiros de maneiras de amar, pero eu concibo o erotismo desde o amor. Intento construírme desde esa ética do amor da que fala Bell Hooks.

"Estamos nun tempo no que a palabra está en crise"

Por que chega este tema de maneira tan potente á túa poesía agora?

En realidade, gústame pensar que este poemario ten algo do grunge dos 90 porque na poesía galega deses anos autoras como Yolanda Castaño, Emma Pedreira, Lupe Gómez, Olga Novo ou Marta Dacosta chegaron e deron un golpe na mesa tamén desde o erotismo e a sensualidade. Gústame ese rollo grunge, pero enfocado desde a perspectiva contemporánea. Supoño que todo isto chega a min por unha necesidade de expresión, xa explorara este territorio outras veces, por exemplo no libro Ningún amante sabe conducir (2014). O que me cambiou foi a perspectiva, porque tamén estou nun momento vital moi diferente, e agora exploro ese erotismo desde o amor. A nosa relación cos outros corpos vai mudando a medida que facemos anos e a illa, ou o arquipélago, tamén vai mudando.

Vese moito coidado nas palabras escollidas, como foi o traballo sobre estes poemas?

A nivel da linguaxe sempre teño moita ‘febre do estilo’, como dicía Valle-Inclán. Pero quizá este libro sexa un punto de inflexión nese sentido, quería exercer de ourive desa palabra, pulila e coidala. Estamos nun tempo no que a palabra está en crise, igual que os corpos biolóxicos, dalgún xeito, nun sentido da humanidade natural. E para min era moi imporante coidar a linguaxe igual que se coidan os corpos, as persoas e a comunidade.

"Non me concibo sen o mar"

As paisaxes en De centeo e durmideiras, de maneira irremediable, lévannos á zona de Carballo e Muxía.

Esas Sisargas e esa paisaxe atlántica agreste están moi presentes. As comarcas de Bergantiños e Fisterra teñen que estar aí. Tamén as illas Lobeiras, ás que teño viaxado en barco, e as illas que vexo desde o colexio. A Costa da Morte é real pero á vez mitolóxico: esas illas do alén que din que hai máis alá de Fisterra.

Todas as paisaxes marcan, pero especialmente a quen medra coa liña do horizonte no mar?

Eu non podo entenderme sen esa corda frouxa do horizonte, que diría Manuel Antonio. Sempre me movín dentro desa corda frouxa e ademais preciso dela, síntoa dentro e non podo evitala. Non me concibo sen o mar. En todo o que escribo está moi presente porque o está na miña vida. Realmente, non sobrevivo moitos días sen ver o mar. Cando teño que ir o interior teño en mente aquilo de ‘abride a fiestra que quero ver o mar’ que dixo Rosalía, creo que eu podería dicilo practicamente todos os días da miña vida. Veño a Vigo e encántanme as Cíes, de camiño sempre quedo abraiada coa Illa de San Simón, que é máxica, pero a forza que ten a Costa da Morte para min é especial.

Esa madurez da que falas como persoa, consideras que chegou tamén á túa poesía?

Si, non queda moi ben que o diga pero, con toda humildade, vexo esa madurez especialmente neste libro. Hai unha evolución presente tanto desde o plano formal como no discursivo, está ese traballo da linguaxe, pero tamén é un libro que sinto como un punto de inflexión na miña poética. Unha vez que se publican, os poemas xa non son das autoras, así que esa é a miña percepción.

"Se o que se di aquí puidera expresarse de forma prosaica, non existiría a poesía"

Que sentes ao compartir todo isto?

A arte é un acto comunicativo, para min é innegable. Sería hipócrita dicir que non son consciente disto, pero non diría toda a verdade se non admito certo pudor. Para min sempre paga a pena, e tiña moita vontade de publicar este libro en concreto, porque penso que se o que se di aquí non se puidera expresar de maneira poética, é dicir, se o que se di aquí puidera expresarse de forma prosaica, non existiría a poesía. Gústame moito pensar que se non o escribira en forma de verso, se non tivera esa linguaxe, entón non tería sentido que existira. Desde esta reflexión, síntome moi afortunada de que as lectoras poidan ter nas mans o libro.

Nese ti ao que te dirixes nos poemas, pensabas nalgún ti concreto?

Todos os tis poéticos teñen unha base real e unha base onírica. Penso que todas escribimos desde o inconsciente e é deber ético –dito desde a subxectividade da creación– da poeta ser leal á verdade que emerxe no noso maxín cando estamos escribindo. Pódese disfrazar, pero creo que a falta de honestidade percíbese á hora de ler, da mesma maneira que a verdade. Para min o máis importante na poesía é como se di, pero desde onde de din as cousas importa moito tamén, igual que o que se di. A imaxinación é o espazo que temos de liberdade e sempre pode existir un referente real, aínda que sexa de maneira remota. A min interésanme sobre todo as subxectividades desde as que construímos ás outras e aos outros.