O 'Xurelo', con mariñeiros, xornalistas e membros de Esquerda Galega a bordo, foi o artífice e impulsor dunha loita que acabou cos vertidos radioactivos no Atlántico

Entre 1949 e 1982 oito países desfixéronse dunhas 140.000 toneladas de residuos nucleares meténdoos en bidóns de aceiro e formigón que tiraron ao Atlántico fronte ás costas europeas, na denominada Foxa Atlántica. Os últimos vertidos antes da súa prohibición, dos Países Baixos a finais de 1982, hai case catro décadas, están a 650 quilómetros de Galicia, pero hainos anteriores e máis preto das costas da Península Ibérica, como os británicos de 1964 a só 200 quilómetros de Asturias.

A súa fin chegou tras unha intensa campaña social contra eles da que mariñeiros galegos e Greenpeace foron protagonistas principais ao tentar dificultar os vertidos interpóndose cos seus barcos. O pesqueiro Xurelo, con membros de Esquerda Galega e xornalistas a bordo, foi o emblema daquela loita iniciada e impulsada desde Galicia e cuxos restos repousan aínda no fondo do Atlántico, nalgúns casos a distancias similares á que se atopa o Prestige, a maioría en zonas sen tráfico marítimo nin caladoiros pesqueiros.

Hai hoxe xusto 40 anos, aquel palangreiro de Ribeira puxo rumbo en solitario para atoparse cos mercantes que ciscaban os bidóns nucleares, sen GPS, con tecnoloxía anticuada e cunha singradura que durou uns catro días e 300 millas (700 km) de navegación ata dar con eles. Ao bordo, mariñeiros, activistas e membros de Esquerda Galega, organizadora da emblemática protesta da man da organización ecoloxista Greenpeace. 

Logo da primeira protesta, tras días de navegación e 300 millas percorridas, outra en 1982 supuxo o enfrontamento cos cargueiros e a vitoria: era a fin dos vertidos radioactivos

Foi a primeira (e arriscadísima) misión á que seguiu, xa en 1982, outra definitiva e vitoriosa. Aquel ano foi o último ano no que se verteron residuos radioactivos fronte ás costas galegas. A presión social internacional fixo que os Estados implicados acordasen unha moratoria temporal que virou en permanente tras unha mobilización impulsada desde Galicia. 

"Foi unha protesta, un movemento e unha iniciativa que debería figurar nun calendario de vitorias de Galicia e da humanidade", conta a Praza.gal, catro décadas despois, o escritor e xornalista Manuel Rivas, un dos tripulantes aquelas xornadas de setembro do Xurelo. 

Todo comezou cando Greenpeace contactou no verán de 1981 con Esquerda Galega, liderada por Camilo Nogueira, e alertou de que no outono, como viña pasando en anos anteriores, cargueiros de varios países ían tirar residuos nucleares no Atlántico e Galicia era a terra firme máis próxima. A organización ecoloxista propuña acompañar co seu barco Sirius a quen estivese disposto a interporse nos vertidos. No partido, lembraba Manuel Méndez, moañés membro daquela tripulación, tentaron conseguir máis apoios para fretar un barco, “pero os concellos miraron para outro lado”. Na súa busca de axuda acabaron atopando en Ribeira a Ánxel Vila, patrón do Xurelo, que “ofrecía o seu barco se lle cubrían os gastos”.

“A protesta do 'Xurelo' debería figurar no calendario de vitorias de Galicia e da humanidade”, di o escritor Manuel Rivas, membro da tripulación en 1981

Así foi como un grupo de membros de Esquerda Galega, mariñeiros e xornalistas embarcaron no Xurelo o 15 de setembro de 1981. “Pero cando saiamos do porto chamaron de Greenpeace dicindo que o Sirius estaba avariado en Plymouth e fomos sós os galegos”, lembra Méndez. “Co Xurelo e a tecnoloxía da época, sen GPS, custounos moito atopar en metade do Atlántico os mercantes que levaban os bidóns, pero hoxe calquera goberno ou organismo que estivese interesado en controlar a contaminación podería localizalos facilmente”, laméntase Méndez.

Tal e como detallou Praza.gal en varias análises, quedou certificado que ningunha autoridade --nin tan sequera a UE-- vixiou periodicamente o estado dos bidóns guindados entre 1949 e 1982 nin a posible radioactividade e contaminación da zona afectada polos vertidos. Cada Estado limítase a controlar as súas augas sen ir máis aló. Logo de verteduras incontroladas durante décadas. 

"O mar era un vertedoiro do peor veleno imaxinable por un comportamento criminal, de guerra contra a natureza"

Porque só 40 anos atrás, había barra libre. "Coa perspectiva do tempo, dá arrepío imaxinar que daquela había 80 cemiterios readioactivos nos océanos do mundo, que o mar era un auténtico vertedoiro do peor veleno imaxinable, con residuos de duración que nin se sabe", reflexiona agora Rivas. "Que aquilo se estivese producindo de maneira xeneralizada fainos ver de maneira estarrecedora a iconsciencia e irresponsabilidade dun compartamento criminal, de guerra contra a natureza por parte dos poderes económicos e políticos responsables", insiste quen se embarcou naquela protesta que semellaba unha tolemia. 

Manuel Rivas lembra, especialmente, ao patrón do Xurelo, Ánxel Vila, falecido en 2011 e a quen Ribeira homenaxeou en 2012. "Merece todas as homenaxes", di o escritor. "Chegamos a onde os mercantes pola súa pericia, paciencia e extraordinaria humanidade", engade quen lembra como "se manexaba con cartabón, regra e compás e cunhas cartas mariñas moi limitadas". "Malia todas as eivas, foi quen de facer movementos en espiral co barco ata que demos, no mencer, cos buques que empezaban a tirar os bidóns", recorda.

Rivas destaca a figura do patrón do 'Xurelo', Ánxel Vila, pola súa "pericia, paciencia e extraordinaria humanidade"

E lembra, tamén, a impresionante serenidade daquel patrón. "Na travesía houbo momentos de desesperación con xente mareada, caos e unha embarcación ebria... Pero el seguía alí, impasible, sen blasfemar mentres todo o mundo dicía tacos", rememora Rivas, que daquela preguntou como era posible que non soltase improperio ningún. "E que é protestante", recibiu como resposta. "Era. Dunha comunidade evanxélica de Aguiño", recorda agora cun sorriso sobre unha persoa "que paga a pena lembrar". "Sen el non teríamos chegado alí", conta, sobre unha acción na que atoparon coas fragatas de guerra que protexían os mercantes. Alí fixeron unha protesta simulando estar ante un cemiterio. 

Foi o inicio de todo. Logo da repercusión que acadaran na súa primeira incursión no Atlántico, un ano despois os adiantados do Xurelo xa conseguiron compaña. Concellos galegos ofreceron axuda e fretaron outros dous pesqueiros, o Pleamar e o Arosa I, aos que desta volta se uniu o Sirius de Greenpeace, que iniciara así en Galicia as súas accións no Estado, mesmo antes de ter delegación. Previamente, militantes de Esquerda Galega xa tentaran bloquear o embarque dos residuos en Holanda. 

Desa vez, si houbo enfrontamen cos cargueiros neerlandeses. Dúas lanchas de Greenpeace colocáronse baixo os guindastres que lanzaban os bidóns e algúns caeron sobre unha zodiac. Unha imaxe icónica que deu a volta ao mundo, removeu conciencias e tornouse en símbolo da loita antinuclear. 

"O importante é que aqueles vertidos paráronse pero sobre como se parou porque lembra moito á historia de David contra Goliat. Quen detivo aquilo, aínda que logo houbese unha extraordinaria onda de solidariedade e apoio, foi un palangreiro de baixura de Galicia que non tiña nin GPS", reivindica Rivas que insiste en reparar no feito de que "hai só 40 anos, o lixo nuclear tirábase directamente ao mar". 

"Foi a historia de David contra Goliat porque quen detivo os vertidos foi un palangreiro galego sen GPS"

"Facíanos mirar con horror o mundo no que estabamos", engade o escritor e xornalista, que advirte de que o que o movera a el e aos ecoloxistas, xornalistas e mariñeiros implicados naquela loita fora "o coñecemento dunha situación que era top secret". "Sabíao, claro, o Goberno español e a Armada, que o autorizaban, a saber a cambio de que compensacións. Permitían que todo o lixo nuclear da Europa occidental fose parar á Foxa Atlántica", sinala. 

Agora, case catro décadas despois dos últimos vertidos do outono de 1982, 140.000 toneladas de residuos de oito Estados depositadas desde 1949 seguen no fondo do Atlántico, fronte ás costas europeas. E é recoñecido, tal e como este diario publicou unha ampla análise, o limitado coñecemento que admiten ter sobre a situación deses bidóns unha ducia de entidades estatais e internacionais.