E en só vinte minutos púxose fin a un bloqueo que parecía perpetuo. O Consello Xeral do Poder Xudicial (CGPJ, polas súas siglas en castelán) acordou este martes, nun Pleno extraordinario que parecía outra volta abocado ao fracaso, desatascar a renovación do Tribunal Constitucional coa designación dos dous maxistrados que lle corresponden. O acordo adoptouse por unanimidade. E foi posible grazas á decisión do sector progresista de renunciar ao seu candidato oficial -o maxistrado José Manuel Bandrés- para facilitar uns cambios na corte de garantías que levaban pendentes desde o pasado mes de xuño. "Na nosa man estaba acabar coa crise e fixémolo", sosteñen. Un xiro de guión en plenas festas que, se non hai sorpresas de última hora, permitirá ao Constitucional arrincar 2023 cunha maioría progresista e con asuntos tan sensibles pendentes de resolver como o aborto, a eutanasia ou a reforma educativa.
O conclave do que saíu a fumata branca era o segundo intento do órgano de goberno dos xuíces por desatascar a situación. O primeiro foi hai xusto unha semana, en plena resaca pola decisión do Constitucional de impedir a tramitación dunha reforma normativa que buscaba xustamente propiciar a súa renovación. A aquela reunión acudiron conservadores e progresistas totalmente distanciados. Uns pondo sobre a mesa os nomes de César Tolosa e Pablo Lucas -perfil conservador e progresista, respectivamente-. Os outros insistindo en Bandrés, o seu candidato oficial. Foi un encontro tenso, no que parte dos vogais conservadores manobraron para afastar unha vogal progresista da votación e así poder impor os seus nomes. Pero a xogada fracasou. E non houbo designación posible.
Con este precedente, ninguén daba un peso polo Pleno extraordinario deste martes. Pero, de súpeto, o camiño despexouse. En menos de media hora. Pasadas as 16.30 horas, o conclave deu comezo con todos os vogais sentados á mesa -oito deles de forma telemática-. E ás 16.49 horas, apenas vinte minutos despois, xa estaba todo listo. Por unanimidade, quedaban designados o presidente da Sala Terceira do Tribunal Supremo, César Tolosa, e a ex-presidenta da Cuarta, María Luisa Segoviano, de perfil progresista aínda que sen afiliación coñecida a asociación profesional. Os dous nomes foron postos sobre a mesa polo bloque conservador. Pero saíron adiante grazas á renuncia que fixo do seu propio candidato o sector progresista no órgano de goberno dos xuíces.
"Era preciso saír do bucle e facelo así, en forma de cesión responsable. A vía da negociación e do consenso xa se viu que era imposible", explican dende o sector progresista do Poder Xudicial
Neste bloque aseguran que non se deu o paso ante a posibilidade de que algún dos compañeiros se convertese nun verso solto durante a votación. "Creo que non había ese risco", apuntan. A explicación, máis ben, hai que buscala no insustentable da situación. "Era preciso saír deste bucle. E había que facelo así, en forma de cesión responsable, dado que a vía da negociación e o consenso xa se ha visto que era imposible", sosteñen algúns vogais, que non ven con malos ollos o nomeamento de Segoviano, unha muller de "ideas progresistas e feministas". Unha "cesión responsable" coa que expulsan de vez do Tribunal Constitucional a Pedro González-Trevijano, o seu presidente. E, con el, a outros tres maxistrados co mandato caducado: Antonio Narváez, Juan Antonio Xiol e Santiago Martínez-Vares
O bloqueo no Poder Xudicial era, xustamente, o que dificultaba a renovación do terzo de maxistrados que corresponde ao órgano de goberno dos xuíces e ao Executivo -catro substitucións que ambos sempre fixeron en conxunto-. Agora, coas designacións do CGPJ e os nomes postos sobre a mesa polo Goberno a finais de novembro -o ex-ministro de Xustiza Juan Carlos Campo e a ex-alto cargo Laura Díez-, a corte de garantías está lista para renovarse. De feito, González-Trevijano xa acordou, unha vez recíbase o acordo do Poder Xudicial, "convocar de forma inmediata" o preceptivo Pleno para dar o plácet ao catro maxistrados. Unha formalidade na que os membros do Constitucional unicamente valoran se os candidatos cumpren cos requisitos establecidos.
Unha vez superado este trámite, os nomeamentos publícanse no BOE e coordinarase coa Casa Real para organizar o xuramento dos maxistrados. "Probablemente, para a semana de despois de Reis se poida levar a cabo a toma de posesión", apuntan fontes xurídicas consultadas. Deste xeito, o Constitucional arrincará 2023 completamente renovado -a próxima renovación non toca até 2026- e cunha maioría de corte progresista. En concreto, de sete a catro, que podería cambiar a 7-5 cando o Senado ocupe a cadeira do maxistrado conservador Alfredo Montoya, que renunciou o pasado verán. Ademais, será previsiblemente un dos membros progresistas quen ostente a presidencia da corte de garantías, polo que este sector contará tamén co voto de calidade en caso de empate.
Este novo Constitucional terá que resolver asuntos de enorme profundidade política e social que quedaron aparcados á espera de que se producise o esperado desbloqueo. Un deles é o recurso do PP contra a lei do aborto de José Luís Rodríguez Zapatero, unha norma que foi reformada de novo e que leva nun caixón desde hai doce anos. Pero sobre a mesa da corte de garantías atópase tamén a Lei de Eutanasia, a reforma educativa -coñecida popularmente como Lei Celáa-, a reforma laboral ou a Lei Rider, que obriga as empresas de reparto a contratar como asalariados aos seus empregados. E diferentes recursos impulsados pola dereita política en relación coa vivenda, os desafiuzamentos, o ingreso mínimo vital ou a equiparación dos permisos de paternidade e maternidade.
Medio ano impedindo os cambios
O paso dado no Consello Xeral do Poder Xudicial (CGPJ) pon fin a medio ano de bloqueo por parte da dereita política e xudicial. Porque o que se decidiu este martes tiña que ser unha realidade a pasada primavera, cando cumpría o mandato de Trevijano, Narváez, Xiol e Martínez-Vares. Daquela, o asunto quedou en stand by. Fundamentalmente, polos cambios normativos impulsados desde o Goberno que impedían ao órgano do goberno dos xuíces facer nomeamentos mentres estivese en funcións -leva xa máis de catro anos nesta situación-. Sen renovación do CGPJ non había posibilidade de levar a cabo estas designacións de maxistrados ao Tribunal Constitucional. E no PP non estaban dispostos a abrir ese cadeado.
A designación por unanimidade de Tolosa e Segoviano para o TC polo Poder Xudicial pon fin a medio ano de manobras da dereita política e xudicial para impedir a renovación da corte de garantías
O Goberno decidiu daquela retocar a lei para que o Poder Xudicial puidese facer estes nomeamentos concretos a pesar de estar co mandato caducado. Aquela reforma, aprobada en xullo, incluía, ademais, unha cláusula que obrigaba o órgano de goberno dos xuíces a realizar as designacións, como moi tarde, a mediados de setembro. Pero o goberno dos xuíces optou por incumprir os prazos legais. Durante o verán, os contactos entre os bloques para abordar a renovación foron completamente inexistentes. E o Pleno convocado sobre este asunto polo daquela presidente do Poder Xudicial, Carlos Lesmes, á volta das vacacións só serviu para aprobar as regras do xogo que guiarían a elección dos seus maxistrados á corte de garantías, nada máis.
De feito, para cando comezaron as negociacións entre sectores xa se ultrapasara o límite marcado por lei. E, a pesar diso, o bloque conservador continuou dilatando os tempos todo o posible. Primeiro, alegaron falta de candidatos. Despois, que había que esperar á visita do comisario de Xustiza da Unión Europea, Didier Reynders. Máis tarde, que era necesario un cambio de metodoloxía, co que os vogais designados a proposta do PP buscaban ter capacidade de veto sobre os nomes expostos pola contraparte. E, por último, que o maxistrado oficial elixido os progresistas nunha reunión interna na primeira semana de novembro non lles gustaba. Unha parálise que tivo como punto álxido a dimisión de Lesmes.
Os conservadores evitaron, durante meses, pór nomes sobre a mesa. De feito, non o fixeron ata que o Goberno manobrou cunha reforma a golpe de emendas coa que se rebaixaba de tres quintos a maioría simple a barreira para facer os nomeamentos de maxistrados ao TC no Poder Xudicial, o que facía perder aos conservadores a capacidade de bloqueo coa que levaban meses xogando. Foi daquela cando aos vogais nomeados a proposta do PP lles entraron as présas. Pediron Plenos con urxencia para abordar a renovación da corte de garantías. E, por primeira vez, formularon posibles candidatos, aínda que fosen exclusivamente os que eles consideraban. Os primeiros, Tolosa e Lucas, o maxistrado encargado de controlar as actividades do Centro Nacional de Intelixencia (CNI).
Con este grupo de vogais desactivado, foi o PP o que pasou a mover ficha. A formación dirixida por Alberto Núñez Feijóo decidiu levar ao Constitucional as emendas á reforma do Código Penal coas que, xustamente, o Goberno buscaba propiciar o desbloqueo da corte de garantías. E pediu que se suspendese a súa tramitación, o que aceptou o Pleno do Constitucional cos votos daqueles maxistrados que se vían directamente afectados pola reforma. Agora, a pesar do desbloqueo, os conservadores seguen tentando manter o control da corte de garantías.
