A crise dos pellets virou moitos dos focos nas últimas semanas ás rías galegas, ás decenas de praias que reciben milleiros de bóliñas de plástico desde hai máis dun mes. Un problema medioambiental que afecta especialmente areais das rías de Muros e Noia e de Arousa, as zonas cero en Galicia dunha crise moito máis fonda, progresiva e advertida hai anos: o devalo na produción marisqueira e a posta en risco dun modelo produtivo.
"Nas nosas praias, nos nosos bancos marisqueiros, hai máis 'pellets' que marisco. Esa é a realidade", di Rubido, da PDRA
"Nas nosas praias, nos nosos bancos marisqueiros, hai máis pellets que ameixas e berberechos, que marisco. Esa é a realidade", di contundente Xaquín Rubido, portavoz da Plataforma en Defensa da Ría de Arousa (PDRA), que xunto coa Plataforma en Defensa do Mar (Plademar) Muros-Noia, leva anos alertando da crise na produción marisqueira, sinalando o "desleixo" da Xunta e advertindo dos problemas que as consecuencias do cambio climático acentúan nos últimos anos: verteduras, contaminación das augas, baixa salinidade, mortaldade masiva...
"Os 'pellets' son un problema dentro dun problema moito máis grande: a importante caída da produción agravada agora coa elevada mortaldade", advirte o biólogo Pelayo Míguez
"Son crises superpostas e a dos pellets dáse sobre unha crise global xa existente, que vén de moitos anos atrás e que vimos anunciando e denunciando: o devalo produtivo da última década é claro e contundente, ao que se une a ausencia de medidas para enfrontalo por parte de que ten as competencias, a Xunta de Galicia", insiste Rubido, que practicamente coincide no seu diagnóstico co biólogo e ex-decano do Colexio de Biólogos de Galicia, José Pelayo Míguez, con 40 anos de experiencia no estudo das eivas na produción de bivalvos e das crises nos ecosistemas mariños. "É un sumatorio de problemas que se retroalimentan", coincide Rubido.
"A crise dos pellets é un problema dentro dun problema moito máis grande e importante que no último ano, pola unión de diferentes situacións, provocou unha elevada mortaldade do molusco de interior de ría e unha importante caída na produción", explica Pelayo, que cita a "elevadísima achega de auga doce e a baixada importante da salinidade" como "o máis brutal e inmediato problema". "Un desencadeante, unha problemática que pode estar delimitada, polo cambio climático e as altas temperaturas, pero que agudiza outros problemas de fondo e algúns outros puntuais pero continuos", explica.
"O descenso da salinidade é o máis brutal e inmediato problema, pero agudiza outros, di Pelayo Míguez, que sinala a "falta de calcio" derivada da "sobreextracción" como a clave de todo
Os efectos da mudanza climática, conta Rubido, "fan diminuír o nordés e o afloramento nas rías e hai menos plancto, o que provoca menos alimento e máis debilidade do marisco pola menor renovación das augas das rías. Deste xeito, a contaminación ou os descensos na salinidade, tamén influídos pola falla de regulación á hora de baleirar os encoros, teñen un impacto moito maior", insiste.
Entre esas outras eivas, Pelayo Míguez pon o foco na "falta de calcio" nas rías galegas, logo de décadas de sobreextracción, especialmente a través das bateas de mexillóns pero tamén nos bancos naturais de ameixa ou berberecho. Unha retirada de millóns de millóns de toneladas de carbonato cálcico, da que están constituídas principalmente as cunchas dos bivalvos, nunha zona, a vertente atlántica, onde hai unha baixa concentración deste mineral. "Se eliminamos e non repoñemos a cuncha de molusco morto temos un problema: o desenvolvemento das larvas é máis lento e esporádico, o crecemento máis difícil e complicado... É como se lles quitásemos as proteínas aos humanos", explica.
Tamén cita Pelayo "a ausencia dunha regulación e da implantación de sistemas para a reconstitución do medio ambiente, dos ecosistemas mariños", necesarias medidas que, asegura, non se realizan malia a insistencia dos expertos e polo que sinala a "inacción" da Xunta.
Voces expertas denuncian a "inacción" da Xunta e alertan da contaminación, por minas ou na depuración de residuais, como outro impacto clave
Xaquín Rubido advirte tamén do "desleixo" da Administración autonómica ante un problema ao que engade a contaminación provocada, como no caso da ría de Muros e Noia, por explotacións mineiras como a de San Finx, sinalada en multitude de ocasións por vertidos, ou polos problemas nas estacións depuradoras de augas residuais, eivas que tamén destaca Pelayo Míguez. "En vez de facer exame de conciencia, afrontar os problemas e implementar medios, que os teñen, na Xunta meten a cabeza debaixo da á", di o voceiro da PDRA:
"A contaminación que provocan algunhas minas, como na ría de Muros e Noia, ou os problemas coas augas residuais polo deficiente funcionamento das estacións depuradoras, como ocorre en Cambados e noutros lugares, non fan máis que agudizar os problemas", di o biólogo.
Para Rubido e a PDRA, ao igual que denuncian outros colectivos do sector, a "pasividade e inacción" da Xunta supoñen tamén a posta en risco dun "modelo de produción tradicional" que, explican, "asenta poboación, que é transversal, que favorece o turismo...". "Non só se abandonou o mar desde a Xunta, senón que hai toda unha andamiaxe legal para favorecer e axilizar outro modelo e empresas con moito impacto", di, en referencia ao que considera facilidades para a instalación de minas ou "compañías como Altri", lembrando que as afectacións nos ríos "teñen logo consecuencias no medio mariño". "Eu creo que, no fondo, hai vontade de mudar o modelo e ás caladas", engade.
Os datos son clarificadores. Tal e como advertiran a final de ano PDRA e Plademar, en base aos datos oficiais, o devalo da produción marisqueira na ría de Arousa —cuxo declive amosan os gráficos nesta peza— "xa é xeneralidade en Galicia", con caídas por riba do 60% en todos os bivalvos comparada coa media dos últimos 21 anos e de ata o 76% nalgunha especie. Abonda con botar a ollada unha década atrás: en 2013, a produción de ameixa babosa no país superou os 1,12 millóns de quilos; en 2023 quedou en arredor de 217.000, un descenso de máis do 80%. A mesma comparanza, no berberecho, reflicte unha baixada de case o 60% e unhas 600 toneladas menos.
"O litoral baléirase"
"A xente abandona o mar porque non pode facer fronte aos gastos sen ter ingresos nin axudas; o litoral baléirase e os problemas dan pé tamén á que se impulse a acuicultura industrial, que se vaia pouco a pouco mudando o modelo", insiste Rubido. Os datos, neste caso, volven ser contundentes: en 2001 había en Galicia 6.551 permex (permisos de explotación) de mariscadoras/es e dúas décadas despois roldaban os 3.600.
As cifras do inicio do ano, as peores nunha década en moitas confrarías, non fan máis que confirmar a crise, acentuada tamén polos paros biolóxicos impulsados. Tanta que a Consellería do Mar presentou a finais de 2023 a petición de declaración de zona catastrófica das rías da Coruña e Pontevedra pola mortaldade masiva provocada pola baixa salinidade das augas e que afecta, di a Xunta, a máis de 5.000 persoas. Ademais, confrarías e Xunta pactaron xa unha "inxección" de 15 millóns para o sector marisqueiro co obxectivo de paliar a grave crise de 2023, incluídas axudas directas duns 550 euros por profesional.
"Todos cometemos erros; os políticos, os conserveiros, os mariscadores... Hai que sentar nunha mesa e tomar medidas se queremos ter futuro"
Rubido, voceiro da PDRA, unha das entidades impulsoras da manifestación deste domingo En defensa do mar, advirte que a mobilización xa se estaba a preparar antes de que irrompese a crise dos granulados plásticos. "O dos pellets foi a gota que rebordou o vaso, unha situación que agrava un problema moito máis grande. Non temos outra saída máis que manifestarnos, pareza o que lle pareza ao Goberno galego", insiste quen asegura que a mobilización non é máis que "a consecuencia do xeito de actuar da Xunta, do desleixo ao que somete ao mar", explica.
Pelayo Míguez, pola súa banda, insiste en solicitar á Xunta que, antes de nada, impulse medidas para "obrigar a que toda a cuncha dos bivalvos sexa devolta moída ao medio ambiente", o que insiste que sería clave para unha progresiva recuperación das rías. "As confrarías tamén deberían establecer puntos de reposición de moluscos adultos para xerar larvas que permitan a rexeneración", explica quen clama, en definitiva, por "un programa de reconstitución das rías". "Non se asume, mírase para outro lado", lamenta.
Por que? "Non che sei. Pode que haxa un certo temor a asumir que se teñen cometido erros durante moitos anos, pero sen afrontalos e corrixilos non imos a ningures", responde. "Todos cometemos erros; os políticos, os conserveiros, os extractores, os mariscadores... Hai que asumilo, sentar nunha mesa e tomar medidas se queremos ter futuro", di.
Nas demandas, a maioría do sector coincide, tamén coas reclamacións de colectivos como a PDRA ou Plademar Muros-Noia ou os que comparten os convocantes da manifestación deste domingo: un estudo a fondo e independente da situación das rías, un plan de rexeneración dotado economicamente, regulación do protocolo de desencoros ou un plan de actuación contra as verteduras contaminantes a mar e ríos, ademais de axudas ao sector mentres haxa cesamento da actividade e o control sanitario das importacións de marisco.
"Debemos empezar a facer algo, pero xa", conclúe Pelayo Míguez.
