Radiante, o novo poemario de Manuel Darriba (Chan da Pólvora), escintila xa desde o título ou a portada. Mais é ironía, porque o seu proceso de escrita cadrou cunha época vital dura para o autor, que volve neste libro a indagar sobre o misterio da creación artística ou sobre a desfeita individual e colectiva que a pandemia fixo, quizais, máis visible. Un libro político, coma todos os que publicou. Falamos con el.

Radiante é o teu quinto poemario. En que circunstancias se escribiu e como foi o proceso de escrita?

Empecei a traballar nos primeiros poemas antes da pandemia, no 2019, ou se cadra o 2018. Había semanas nas que escribía varios poemas e logo pasaban meses sen que saíra ningún. E todos eles foron reescritos moitas veces.

“O título alude tamén á teima de vivir malia todos os golpes”

Titúlase Radiante e fala bastante de luz. Por que o título Radiante? (Tamén a portada é radiante).

Por varias cousas. No plano máis íntimo, contén unha ironía amarga. O tramo final da escritura e a edición do libro coinciden cunha etapa vital moi dura. No tocante á luz, unha luz é algo que pode aclarar ou confundir (deslumbrar), é algo tan ambiguo coma a vida mesma. A min gústame tirar do contrasentido e dicir que este libro emite unha luz escura. O título alude tamén á teima de vivir malia todos os golpes, coma aquela canción de Pink Floyd que dicía “segue a brillar, diamante louco”.

A desfeita, os cascallos, a derrota, o desastre... Son ideas bastante presentes. Ante que desfeita (colectiva) reacciona Radiante?

Non sei se “reacciona”. Eu creo que “observa” ou “documenta”. Non só unha desfeita colectiva e política (que tamén), senón a desfeita persoal, o fracaso de non fraguar unha personalidade “exitosa” a todos os niveis: profesional, social, familiar… Unha sensación que se acentúa co paso do tempo.

Por que falas do fracaso de non fraguar unha personalidade “exitosa” a nivel profesional?

A nivel profesional, como escritor, como guionista ou no meu pasado como xornalista, nunca estou satisfeito. Sempre son moi autocrítico. Ás veces miro atrás e vexo cousas coas que me sinto satisfeito, que miro con agarimo. Certos libros, algúns guións… Pero tendo a non ter unha visión moi doce de min e do meu traballo.

Mais que é o éxito? Non pareces un autor moi preocupado por iso, se significa moita presenza pública, por exemplo.

É que é unha palabra con moitos significados. Non é só éxito no sentido de ser famoso, ser admirado, aparecer nos medios… Tamén hai éxitos que se producen a nivel persoal, máis inmediato, que non teñen por que transcender. O que pasa é que moitas veces identificamos éxito só con esa parte, coa transcendencia pública. Pero éxito pode ser tamén plenitude, autosatisfacción, felicidade… que todos buscamos.

Tamén están en Radiante a consciencia e a conciencia, que parecen ter que espertar dun letargo. Por que?

Consciencia e conciencia como sinónimos do “eu”. Do individuo como ente pensante. Da personalidade como un todo, un continuo, garantido pola memoria biográfica. A parte cartesiana (de Descartes) que aínda pode quedar en min.

“Nos últimos anos fíxose máis evidente a falta de cobertura social e a situación de intemperie na que quedaron as persoas máis vulnerables”

O Real fede e o Ser, cuxo peso e contundencia non parecemos querer aceptar, está ferido. Por que?

Porque a persoa que convive co autor está ferida, e esa ferida trasládase á mirada do autor. Estupor ante o mundo. Estupor ante os misterios da creación artística. Noxo ante as avarías e as disfuncións dos entes sociopolíticos.

Pensabas en disfuncións concretas cando escribías este libro?

Non, non era por nada concreto. É unha consideración sobre os fallos do sistema político no que vivimos. E todos os sistemas políticos teñen fallos. O sistema político no que vivimos, o capitalista, ten carencias importantes á hora de procurar a dignidade e maior felicidade posible para todos. E o que aconteceu nos últimos anos é que se fixo máis evidente a falta de cobertura social e a situación de intemperie na que quedaron as persoas máis vulnerables. Eu teño unha perspectiva política de esquerdas e humanista.

Canto ao estilo, tanto as imaxes como a linguaxe lembran a literatura clásica (e non é a primeira vez que isto acontece nos teus libros). Hai algo como de sentencia... De que xeito busca este libro que palabras e imaxes teñan peso? 

Eu quixera escribir con peso e altura, e cada vez máis. Por suposto, iso depende da elección das palabras e as imaxes que estas poidan crear. Por suposto, o pouso da gran literatura debe estar presente, porque é a literatura coa que eu quero medirme. Por suposto, a linguaxe creativa é unha corda tendida por riba dun abismo.

No libro está bastante presente a natureza: o mar, o bosque, os animais... En imaxes que con frecuencia teñen que ver coa procura da liberdade. Por que?

O natural, o non creado pola intelixencia humana, é “puro” cando non está manipulado con fins destrutivos (os fins construtivos podo admitilos: os xardíns, por caso). Entón mantén a beleza, preséntase como eido que escapa á mesquindade humana e, polo tanto, ofrece un agocho cando buscas evadirte desa mesquindade. Evasión e liberdade para min son sinónimos.

O mundo colapsa e Europa non parece saber relacionarse coa súa Historia, convertida nun teatro barato. Hai un sentido xeral como dunha Europa vella, superada polas circunstancias. Por que?

“As desfeitas poden usarse como combustible para a arte e xerar a catarse”

O poema do teatro, en realidade, non alude á decadencia de Europa (que si aparece nalgún outro poema). Alude ao fracaso na construción do individuo en canto imaxe que se proxecta ante/para a sociedade. E tamén ao xeito en que as desfeitas poden usarse como combustible para a arte e xerar a catarse. Nada tan confortante como presenciar as desgrazas expostas dun xeito estilizado.

Hai unha certa fragmentariedade na estrutura. Parecen poemas tirados de observacións ou reflexións feitas ante o real en momentos distintos. Foi así?

Como dicía ao principio, os poemas escribíronse ao longo de varios anos e foron reescritos varias veces (algún deles, moitas veces). Foi un proceso de traballo un tanto escultórico, quitar formas dunha masa informe, buscar algo que bulía vagamente na miña conciencia (ou no meu subconsciente) e atopar a maneira de expresalo con intelixencia e beleza.

Como resumirías o que é para ti o poemario?

Creo que é unha obra sobre o misterio. Os misterios da vida e os da creación artística. Nese senso, está ligada non só ao meu anterior poemario, Santa morte, senón tamén á novela A realidade.

Como conectan, en concreto, Santa Morte e Radiante en canto ao misterio da creación artística?

Tanto en Radiante como en Santa Morte está o misterio da creación artística no sentido do difícil que é buscar a excelencia, o complexo que é mirar o mundo con ollos de artista e plasmalo nunha obra. En A Realidade, o personaxe do escritor, Ganzúa, tamén se pregunta sobre como escribir ben, como escribir cousas que importen e que transcendan, que iluminen. A miña indagación vai por aí: o difícil que é a arte, a literatura.

A literatura debe denunciar os fallos do sistema, dixeches algunha vez. É Radiante un libro político como o é, por exemplo, A Realidade?

Todo o que escribo é político porque a miña mirada non é cara a intimidade e o individuo, senón que trato de falar do individuo en comunidade no seu momento histórico, e facer isto é falar de política. Dito isto, penso que en Radiante hai tamén intimidade, pero non nun sentido romántico ou doce. E si hai moitas referencias á vida en comunidade. Os tres poemas que pechan o libro,por exemplo, son metáforas da vida en sociedade.

Falabamos ao principio de desfeita. En Santa Morte está a desfeita individual, existencial, relacionada coa vellez e coa morte. En A Realidade está a desfeita colectiva: unha guerra de clases sociais. Ambas desfeitas están en Radiante, polo que hai unha continuidade… 

Si, eu tamén vexo esa continuidade.

Dixeches nunha entrevista anterior que moita narrativa non conseguía nin reflectir nin axudar a comprender o mundo, que repetía fórmulas coñecidas. Pensas o mesmo da poesía?

Si. A poesía que non ten valor literario recorre a fórmulas convencionais, non trata de ir ao máis profundo. E iso non hai que confundilo coa complexidade. Hai poemas moi profundos cunha linguaxe moi transparente. A cuestión, para min, é a fondura dos conceptos. E si que hai poesía de éxito, e non quero criticar os autores novos porque hai autores novos que me gustan moito, que pode ser moi directa, pero que falla a nivel de conceptos. Porque é moi básica. E iso pasa tamén con autores consagrados.