Lara Alonso é a directora do documental 'Onde estamos nós', sobre as mulleres cineastas en Galicia, que vén de pasar pola Semana do Cine de Lugo

Lara Alonso presentou no Cineuropa do ano pasado Onde estamos nós. A outra ollada do cinema galego. Un documental sobre as mulleres cineastas de Galicia que analiza, desde unha perspectiva feminista, cuestións como a falta de visibilidade, a pervivencia do teito de cristal ou o significado da ollada feminina no cinema. Desde Cineuropa, o documental, feito como proxecto de fin de grao da autora, pasou se cadra un pouco desapercibido. Mais reapareceu na última Semana do Cine de Lugo. Aproveitamos a ocasión para falar coa súa directora. 

Onde estamos nós. A outra ollada do cinema galego foi o teu traballo de fin de grao. Por que te decidiches pola súa temática?

“Case non tiña referentes femininos: tiña poucos, sobre todo de España, pero non coñecía directoras galega”

Pouco a pouco funme interesando máis polo documental, polos filmes que mostran a realidade, sobre todo do ámbito social e feminista. Antes estaba máis interesada nas películas de ficción. En 3º curso de carreira dinme conta de que quería ser directora. E tamén de que case non tiña referentes femininos: tiña poucos, sobre todo de España, pero non coñecía directoras galegas. Pareceume unha oportunidade para investigar sobre o tema. 

Escolliches directoras de distintas xeracións, que fan distintos xéneros… 

Si, por suposto. Todo foi unha aprendizaxe: dirixir, producir… Empecei a contactar con moitas directoras por correo, por facebook… Despois escollín segundo distintos criterios. Non quería un traballo só xeracional: quería mulleres de distintas xeracións. Margarita Ledo é a precursora e desde ela o documental chega a Lucía Estévez, a máis nova. 

Defines o traballo como documental feminista. Se se fixese o mesmo hai 15 anos se cadra non se definía así. Ti mesma pertences a unha xeración na que a palabra feminismo ten outras connotacións. 

“Se non coñecemos un director sentimos vergoña. Pero se non coñecemos directoras, non pasa nada. Iso non debería ser así”

Definir o teu traballo como feminista pode ter consecuencias positivas e negativas. Coa revolución feminista que vivimos agora non hai a presión social que había antes. E unha vez que pos os lentes violeta, xa non podes ver o mundo doutro xeito. Penso que se entende perfectamente que o meu traballo é un documental feminista, pero prefiro dicilo para que quede aínda máis claro.

E a presenza des declaración firme, nun traballo que dá voz ás directoras, penso que pode funcionar como un espello no que mirarse, como di Xisela Franco ao final do documental. É un xeito de que se diga, ah!, pois si, hai estas mulleres facendo cine en Galicia. Porque algo que me pasou moitas veces é que me preguntaron: ah, pero hai moitas? E acontece que se non coñecemos un director sentimos vergoña. Pero se non coñecemos directoras, non pasa nada. Iso non debería ser así. Non é normal saír dun grao en cine coñecendo só tres ou catro directoras. Temos que estudalas nas escolas e aprender delas.

O documental proxectouse o ano pasado en Cineuropa e este ano na Semana do Cine de Lugo. Nalgún sitio máis?

En Cineuropa estivo nun formato máis longo, de 42 minutos. Na Semana do Cine de Lugo no formato máis curto, de 30 minutos. Cando estaba facendo o traballo de fin de grao o director dicíame que tiña que acurtalo. Eu nese momento non pensaba na posibilidade de programalo en festivais. Non pensaba no percorrido que podía ter. Tamén tiña inseguridades porque era o meu primeiro traballo e víalle erros. Pero gustábame en xeral o resultado, animáronme a presentalo a festivais: funme encariñando máis con el. Aínda que tardei bastante en movelo. Fíxeno no 2018, estivo no pasado Cineuropa e acaba de estar agora na Semana de Cine de Lugo. Cineuropa foi unha oportunidade incrible. E na Semana de Lugo tamén me fixo moita ilusión. 

Falabas antes de falta de referentes e ese é un dos temas do documental. Di Lucía Estévez que se debe falar das mulleres directoras nas escolas pero que para iso hai que investigar. 

“Non pode ser que as mulleres representen o 50% do alumnado nas aulas e non estean reflectidas nos temarios”

Eu comparto totalmente as reflexións de Lucía. Cando fas un documental, ademais, vas cunhas preguntas e van xurdindo novas preguntas. O profesorado non estudou na carreira o cinema feito por mulleres e por iso, cando dá clase, tampouco fala de mulleres. Porque estudaron por temarios e por libros machistas. E non pode ser que as mulleres representen o 50% do alumnado nas aulas e non estean reflectidas nos temarios. Por iso o profesorado debería ter a obriga de ensinalas. A diversidade ten que estar presente nos temarios. Se non se ensinan é cando xorden esas preguntas tipo: pero hai moitas? Porque existe unha sensación de que non hai, ou de que se as hai non deben ser tan boas, porque non son visibles. 

Algo no que tamén parecen estar de acordo as entrevistadas é en que teñen que demostrar máis que os homes porque son cuestionadas: que se vas poder, se vas saber… 

Si, eu tamén vivín iso. Pasa no ámbito laboral e penso que na vida en xeral. Es nova, estás aprendendo e parece que estás todo o tempo a proba, demostrando que mereces a oportunidade que che deron. Se es home e estás empezando aténdese máis ao que podes chegar a facer. E homes e mulleres cometemos erros sempre, pero as mulleres temos esa presión adicional. E despois que, cando algo está feito por unha muller, enfatízase iso. Como se fose algo raro. A ver cando chega o momento en que se deixe de prestar atención a iso e se pense só se a obra é boa. Por outra banda, se sendo muller te equivocas, é máis difícil que che dean unha segunda oportunidade. E iso tamén acaba sendo un peso co que acabas cargando porque pensas que se ti non o fas ben outras terano máis difícil para ter unha oportunidade. 

Xa que falas de enfatizar o feito da autoría feminina, no documental coméntase que non hai un xeito feminino universal de facer cine porque o cine feito por mulleres é tan diverso como o feito por homes. Pero si que se fai desde unha perspectiva feminina no sentido de experiencia vital marcada polos roles de xénero. 

“Non hai unha sensibilidade feminina especial e ademais todos deberiamos ser sensibles” 

É que se es muller e feminista o cine que fagas vai reflectir naturalmente esa mirada. Non podes facelo doutra maneira. As experiencias de homes e mulleres non son as mesmas e iso é normal que se note. Pero tampouco podemos deixarnos levar polos estereotipos: non hai unha sensibilidade feminina especial e ademais todos deberiamos ser sensibles. E as mulleres non fan cine de muller para mulleres: fan cine para mulleres e para homes. Eu fixen este documental para que as mulleres se visen reflectidas e para que os homes se decaten do noso dereito a estar. 

O documental fala tamén do teito de cristal. Que conclusións tiras ao respecto? Mariana Carballal comenta que ás veces as mulleres non se atreven. 

Penso que ten que ver co que falabamos antes da falta de referentes, de visibilidade. Co que di Paula Cons, de que lle din que era a primeira vez que unha muller fai tal ou cal cousa. E iso é un peso moi grande porque é como unha responsabilidade de representar as outras mulleres. No caso de Galicia, xa o cinema galego é pouco visible, e o feito por mulleres é aínda menos. No documental temos a Margarita Ledo que é, como tamén di Paula Cons, unha das mulleres que viñeron antes e abriron camiño ás de agora, igual que as de agora abren camiño para as que virán. Pero rachar o teito de cristal só é posible se hai unha implicación social e política, se as institucións se implican.

No documental fálase de que nos festivais debería haber presenza paritaria nas programacións, por exemplo. 

É que se non se fai algo a nivel institucional o efecto é agochar o talento das mulleres. Se non se ten en conta o xénero a nivel de subvencións. Ás mulleres xa se nos acusa moitas veces de ter menos talento. E iso tamén fai que teñas máis inseguridades, máis medos. Por iso as leis, que xa existen, teñen que intervir. Ogallá chegue o momento en que non sexan necesarias. 

Xisela Franco fala de redes colaborativas entre mulleres. 

“Temos que estar xuntas para ser combativas e visibles”

Si, Xisela explícao moi ben. É moi importante que exista ese traballo colaborativo entre mulleres. Cando fixen este documental estaba rodeada das que considero as mellores cineastas de Galicia, que tiveron unha enorme paciencia, xenerosidade… Xisela fala de facer redes que poderían combater o machismo e ir máis alá do laboral, sendo relacións de amizade. Eu estou de acordo: temos que estar xuntas para ser combativas e visibles. E en Galicia de feito si existe unha rede moi bonita de colaboración, de mulleres que traballan xuntas, ao contrario do que di o estereotipo de que as mulleres se levan mal. O que precisamos é sororidade, apoio mutuo. 

As mulleres entrevistadas son conscientes tamén da súa responsabilidade social.

Falaba antes da responsabilidade de representar outras mulleres. Tamén tes, sempre que fas unha peza, a responsabilidade de conseguir un produto de calidade no que se entenda o que queres dicir. Cando fas un primeiro traballo tes a responsabilidade de facelo ben. Ao final, facer cine supón responsabilidade social, feminista, educativa. Neste caso, reflectir as discriminacións por razóns de xénero. Que o que dis se entenda e convide a xente a reflexionar. 

Falabamos antes dunha experiencia vital marcada polos roles de xénero. Algo que se comenta no documental é que moitas veces as mulleres só poden conseguir orzamentos máis pequenos, entón fan películas máis pequenas e moitas veces máis persoais. 

“As mulleres fan de todo e, se non fan máis de todo, é precisamente porque non teñen acceso aos recursos para facer outras cousas”

Si que existe ese estereotipo de que as mulleres fan cine máis intimista, máis persoal, máis observacional. Pero as mulleres fan de todo e, se non fan máis de todo, é precisamente porque non teñen acceso aos recursos para facer outras cousas. O panorama audiovisual é un mundo masculino no que os homes tenden a pechar tratos entre eles. É máis difícil que pensen nunha muller. Por iso tamén moitas mulleres autoproducen as súas obras ou crean unha produtora. Así tamén poden traballar con máis liberdade. 

Saíu tamén o tema da sensibilidade. No documental as entrevistadas si se identifican con esa palabra no sentido de coidados, non no de sensiblería, como di Mariana Carballal. 

“O problema é categorizar a sensibilidade como algo feminino e darlle connotacións negativas”

Gústame o que di Mariana. Todas as persoas deberiamos ser sensibles. Mesmo no caso de Paula Cons, que di que lle gustan as películas máis secas, máis enérxicas, penso que tamén é un tipo de sensibilidade. O problema é categorizar a sensibilidade como algo feminino e darlle connotacións negativas. O cine ten que ser sensible porque é abrirte aos demais, porque é dar parte de ti. 

Que foi o máis difícil de facer este documental? Como foi o proceso de rodaxe?

O máis complicado foi a montaxe porque tiña moito material. As entrevistas duraban sobre unha hora e custoume moito sintetizar, quedar co fundamental, porque todo me parecía interesante. Foi, en xeral, un traballo moi gratificante. A rodaxe foi marabillosa. Ter a oportunidade de coñecer esas mulleres, o xenerosas que foron… A montaxe desfruteina pero tamén me estresei. Foi máis difícil. 

Estás agora nalgún proxecto novo?

Estou facendo un Máster en Dirección Documental en Barcelona. Estou traballando nun proxecto dirixido por unha compañeira, Carolina Royo, sobre a relación das nais cos fillos e as fillas. E estou no equipo de desenvolvemento doutro proxecto, dirixido por Ananké Pereira, sobre a relación da terceira idade coas tecnoloxías. Agora mesmo tamén estou a desenvolver proxectos máis intimistas e persoais. E quixera recalcar que sen a implicación e agarimo da miña familia e das miñas amizades Onde estamos nós non sería posible.