Os combustibles renovables xerados a partir de refugallos orgánicos ou aceites usados considéranse neutros en emisións, pero contaminan ao queimarse nun motor

A semana pasada, Repsol anunciou que comeza a vender gasolina 100% renovable en tres estacións a un prezo similar á gasolina de 98 octanos —1,80 euros o litro—, e aspira a comercializar combustible deste tipo en 600 gasolineiras a finais deste mesmo ano. O anuncio abre o camiño aos chamados combustibles verdes para que se usen a curto prazo, unha boa noticia para o medio ambiente, aínda que os críticos advirten que non son a panacea porque emiten gases daniños para as persoas. A súa produción tamén é limitada, polo que suxiren que deberían destinarse á aviación ou os barcos, en lugar de os coches.

Os combustibles renovables son aceites refinados con valores similares aos do diésel ou a gasolina que proveñen de fontes biodegradables, en lugar de petróleo. Os primeiros que se popularizaron son os fabricados a partir de cultivos, como o millo (bioetanol), a soia ou o xirasol (aceites), pero descartáronse como unha opción de futuro porque supoñería usar unha boa parte da superficie agrícola e competirían coa alimentación humana. Mesmo se demostrou que chegan a ser máis contaminantes que a gasolina tradicional, xa que provocan cambios no uso do chan e reducen a absorción de CO₂ pola natureza.

Os novos biocombustibles, chamados de segunda xeración, son a gran aposta porque se producen principalmente a partir de refugallos de cultivos, de graxas animais ou de aceites de cociña usados.

Climáticamente neutros, pero contaminan o aire

Repsol empeza a vender gasolina 100% renovable en tres establecementos e aspira a chegar a 600 a finais de 2024

A etiqueta bio, renovable, ou cero emisións sempre é sospeitosa cando se atopa nunha gasolineira. Neste caso xustifícase porque os cultivos ou a madeira que se usa para fabricar esta gasolina renovable no seu día capturou carbono da atmosfera na súa fotosíntese, e cando se queima nun motor, ese carbono volve ao aire nun ciclo pechado, o que se coñece como cero emisións netas. En realidade, son case cero emisións netas, como di a Axencia Internacional da Enerxía (IEA), porque o procesado deses refugallos ata convertelos en combustible require auga e enerxía.

Aínda que sexa agora cando se fala deles, os biocarburantes de primeira xeración coñécense desde o século XIX. En España estúdanos desde hai máis de dúas décadas as petroleiras e centros de investigación para tentar que sexan viables economicamente para substituír os combustibles fósiles, agora co foco posto nos de segunda xeración, que non compiten coa agricultura.

A principal crítica que reciben os biocarburantes é que, a pesar de ser climáticamente neutros, si que representan un problema para a calidade do aire das cidades, xa que cando se queiman nun motor xeran gases nocivos para as persoas, principalmente óxidos de nitróxeno (NOx), que en 2021 provocaron a morte prematura de 52.000 persoas na UE, segundo a Axencia Europea de Medio Ambiente. Francisco Javier Martos, profesor da Universidade de Málaga, estudou o fume que sae do tubo de escape dun coche con biodiésel, e explica que os gases se comportan igual que nun vehículo con diésel convencional, xa que o NOx fórmase pola diferenza de temperatura entre eses gases, sexa cal for o combustible utilizado. A gran achega que si descubriu dos biocombustibles é que reducen ata un 90% a feluxe que sae do tubo de escape, a responsable de que o fume que deixan os coches sexa negro.

Parte do futuro, pero con seguimento

Carlos Rico, analista da organización Transport & Environment, a principal ONG europea a favor da descarbonización das estradas, recoñece que os combustibles renovables modernos son parte do futuro do transporte, pero necesitan un seguimento exhaustivo do aceite reciclado que se usou como materia prima. No caso de Repsol, afirma que o seu diésel e gasolinas renovables proceden de aceites de cociña reciclados, graxas animais e refugallos forestais, auditados pola empresa Control Union Global.

Carlos Rico lembra neste punto que nos últimos anos rexistráronse casos de corrupción canto á importación de aceites usados na Unión Europea, xa que o continente recicla unha parte mínima de todo o que consome e o resto cómprase a China. "É moi difícil diferenciar a primeira ollada o aceite usado do aceite de palma, que é moito máis barato de conseguir", sinala.

Perpetúa o uso de carburantes nos coches

Outra das críticas que recibe o diésel e a gasolina renovables é que son un produto que perpetúa o uso de carburantes nos coches e abre unha fiestra a manter vivos os motores de combustión máis aló de 2035 e 2040, cando se espera que a gran maioría de coches fabricados no mundo sexan eléctricos. Por tanto, esta etiqueta de combustibles renovables son un globo de osíxeno para as compañías petroleiras e algúns fabricantes de vehículos, que ven perigar o seu modelo de negocio nas próximas décadas.

Un exemplo similar é a presión de Alemaña —o maior fabricante de coches de Europa— hai un ano sobre Bruxelas para permitir a fabricación de coches de combustión máis aló de 2035, sempre que consuman combustibles sintéticos. Estes carburantes son similares aos renovables, xa que rexistran cero emisións netas, pero en lugar de elaborarse a partir de refugallos biolóxicos, fabrícanse con procesos químicos a partir de hidróxeno e carbono capturado da atmosfera.

Descarbonizar barcos e avións

Aínda que non teñan cabida a gran escala, os expertos si sinalan que os biocombustibles serían de axuda para descarbonizar sectores onde a electricidade non pode entrar por agora: en barcos e avións. De feito, a Axencia Internacional da Enerxía calcula que a oferta de biocombustibles en 2030 será de 3 millóns de barrís diarios e de 4,5 millóns en 2050, mentres que neste momento a demanda total de petróleo é duns 100 millóns diarios, polo que haberá que destinar a súa produción onde se necesita.

"Podería ser interesante para os coches antigos que queden nas estradas a partir de 2035 [cando xa non se poderán fabricar coches de combustión na UE], pero sobre todo necesitarao a aviación", resume Carlos Rico.