O primeiro informe oficial do Goberno de España sobre o cero eléctrico reparte culpas entre o operador do sistema e as grandes compañías
Repartición de culpas sobre o día do apagamento. O Goberno atribúe a orixe do cero eléctrico do pasado 28 de abril a que o sistema eléctrico español era especialmente vulnerable debido á programación que fixo Red Eléctrica, avalada polos cálculos dos seus enxeñeiros. Ao mesmo tempo, as compañías enerxéticas tamén incumpriron coa súa obriga de regular a tensión da rede, de maneira que despois de mes e medio de investigación non hai un responsable claro do suceso.
A ministra de Transición Ecolóxica, Sara Aagesen, presentou este martes o primeiro informe oficial desde o cero eléctrico ocorrido hai sete semanas, e subliñou que a súa intención non é buscar culpables, senón identificar as causas e buscar solucións para que non volva ocorrer. Fontes do ministerio trasladaron que as posibles sancións administrativas ou penais, se chegan, será das investigacións que realizan pola súa conta a Comisión Nacional dos Mercados e a Competencia (CNMC) e a Audiencia Nacional. Está por ver se as conclusións coñecidas este martes serán suficientes para reclamar as perdas económicas millonarias desa xornada.
Esta primeira análise técnica do ocorrido lanza luz sobre multitude de incógnitas que rodean eses minutos previos. O resumo que fixo o ministerio é que o sistema eléctrico español desestabilizouse en varias ocasións na media hora anterior ao apagamento, e que o operador do sistema, Red Eléctrica (REE), tratou de compensar eses vaivéns reprogramando a xeración, pero esas actuacións —aínda que cumpriron coa súa función— descontrolaron a tensión do sistema ata o punto de que foi imposible recuperalo.
A isto súmase que esa xornada a rede eléctrica do país era especialmente vulnerable porque había só nove centrais térmicas dispoñibles encargadas de regular a tensión por orde do operador, a cifra máis baixa deste ano. O día anterior programáronse dez para esa xornada, pero a última hora do domingo unha delas notificou que pasaba a estar inoperativa e aínda así REE calculou que o sistema era suficientemente seguro.
En todo caso, o Goberno subliñou que REE non foi o único responsable do cero, senón que as compañías eléctricas tampouco cumpriron coa súa obriga legal de regular os picos de tensións no sistema. Das nove centrais térmicas (nucleares e de gas) que había en reserva para protexer o sistema eléctrico, ningunha cumpriu co seu labor correctamente. "A información que se nos remitiu é que todas elas tiñan algún grao de incumprimento", sinalou Aagesen nunha rolda de prensa tras o Consello de Ministros. "Algunha, mesmo, produciu enerxía reactiva, o contrario do requirido, contribuíndo a incrementar o problema", engaden desde o seu ministerio.
As eléctricas piden non ser citadas no informe
O Goberno desvela que as compañías eléctricas pediron ocultar que centrais non cumpriron o seu cometido o día 28
Nas últimas semanas as grandes eléctricas, a través da patronal Aelec (Iberdrola, Endesa e TotalEnergies) trataron de virar toda a culpa do apagamento sobre REE (participada nun 20% polo Goberno) e reiteraron a súa completa colaboración coa investigación. Con todo, Aagesen desvelou este martes que as compañías deixaron claro que os seus nomes e as súas instalacións non poden aparecer no informe público. "Aos axentes solicitámoslles dar toda a información, pero respectando esa confidencialidade non imos poder dar nomes de instalacións concretas", dixo. Persoal do ministerio aclarou despois que algunhas compañías pediron anonimizar certa información, mentres que outras empresas non deixaron publicar ao Goberno absolutamente nada que as poida implicar dentro do documento.
Esta información é clave porque os cidadáns non pode saber cales son as nove centrais que non cumpriron coa súa obriga de corrixir os picos de tensión na rede, labor pola que ademais reciben millóns de euros cada día —600 millóns en 2024—. Ademais, tamén é confidencial a zona cero do evento, a instalación que desencadeou o desequilibrio da rede media hora antes do gran apagamento.
Aínda que xa se produciran picos de tensión en días anteriores e en horas previas ao cero, a ministra sinalou que ás 12.03 horas (o cero foi ás 12.33 horas) os expertos detectaron unha vibración da frecuencia anormal no sistema ibérico. Foi provocada por "unha instalación fotovoltaica do suroeste de España que fallou ou funcionou de maneira incorrecta", segundo apuntan desde Transición Ecolóxica, aínda que non teñen permiso para dicir cal. Ás 12.19 volveu producir outra vibración da frecuencia na rede, unha oscilación habitual que reverbera por toda a rede de Europa.
REE tratou de amortecer as dúas oscilacións de frecuencia mediante os procedementos habituais: pechar conexións de alta tensión, reducir a exportación de electricidade a Francia e cambiar esta interconexión fronteiriza a corrente continua. As manobras contiveron as vibracións na rede, pero provocaron unha subida da tensión, que a partir de aí continuou escalando durante os seguintes minutos de maneira irremediable.
A subida da tensión provocou primeiro o apagamento dalgunhas centrais que se desconectaron para non sufrir avarías, e isto iniciou unha caída en cadea do resto da xeración. Se a demanda de electricidade mantense intacta e a produción eléctrica cae, a tensión sobe, de maneira que se produciu un efecto bóla de neve que fixo imposible devolver a rede eléctrica aos seus valores seguros. Activáronse os mecanismos de protección da rede, os chamados sistemas de deslastre, pero estes non son capaces de corrixir grandes picos de tensión.
"A gran perda de xeración ocorre en só cinco segundos, pero a escalada de sobretensión era tal que non había nada que facer", recoñeceu a ministra. "A súa contención só sería posible cunha capacidade enorme de controlar a tensión. O que faltaba no sistema era capacidade para regular tensión", insistiu na rolda de prensa.
Estes mecanismos de control de tensión eran as nove plantas térmicas privadas que non actuaron como recolle a lei, aínda que tamén axudaría que REE programase máis centrais síncronas o día anterior. Fontes do ministerio engaden ademais que ningunha das compañías eléctricas recoñeceu nas reunións a porta pechada incumprir os parámetros de regulación de tensión, e o Goberno cre que isto probablemente se estudará en profundidade nas investigacións abertas pola CNMC e a Audiencia Nacional.
A auditoría dirixida polo ministerio que se vén de coñecer é unha das múltiples investigacións oficiais sobre o ocorrido o día do apagamento e foi elaborada polo Departamento de Seguridade Nacional e persoal de catro ministerios, entre eles especialistas en enerxía de Transición Ecolóxica e analistas de ciberseguridade de Defensa, Interior e Transición Dixital. O comité foi creado 48 horas despois do apagamento e reuniuse en 14 ocasións.
