Nun contexto de impulso á mobilidade sostible ante o reto da crise climática, de aposta polo ferrocarril como medio máis acaído e de bonificacións públicas e cifras récord en ocupación, un ermo resume a conexión ferroviaria dunha das sete cidades galegas, da súa área e das comarcas coas que linda ao norte.
Calquera dos únicos cinco trens que unen a diario Ferrol coa Coruña —separadas por 50 quilómetros de estrada, 40 minutos en coche e 6 euros de peaxe— tarda hora e cuarto. Non hai ningún entre o primeiro, que sae antes das 6 da mañá, e o seguinte, pasadas as 9. Para a volta, só hai dúas opcións desde media tarde e o último chega o día seguinte. Nunha liña que une as dúas principais urbes do norte de Galicia e serve de conexión nunha área de 600.000 habitantes.
Só cinco trens unen Ferrol coa Coruña a diario e tardan hora e cuarto; case 30 fan o traxecto entre a cidade coruñesa e Santiago en media hora
No mesmo día, entre A Coruña e Santiago circulan case 30 convois (tardan media hora) e máis de 20 fano entre Pontevedra e Vigo, nun corredor atlántico do que Ferrolterra segue excluído (tamén da alta velocidade). A non ser que facer enlace na estación coruñesa e tardar máis de dúas horas ata a capital de Galicia sexa unha opción. Non o parece. Cara ao norte, pola vía estreita da antiga FEVE, circulan só oito locomotoras diarias no traxecto entre Ferrol e Ortigueira, que fai de tren de proximidade nos apeadeiros máis próximos á urbe ferrolá. Tarda non menos de hora e cuarto nun percorrido de 50 minutos por estrada. Sempre que non haxa os habituais atrasos ou cancelacións.
A situación, herdada de hai décadas e a peor nos últimos anos, leva tempo erguendo protestas da cidadanía, plataformas e colectivos varios. Sen resposta axeitada por parte das administracións, hai un ano moitas destas voces uníronse para se coordinar e denunciar a "discriminación" nas conexións ferroviarias nas comarcas de Ferrolterra, Eume e Ortegal e demandar unha "solución urxente". No pasado mes de marzo, presentábase publicamente o Foro Cidadán polo Ferrocarril, organizando varios encontros con especialistas do ámbito ferroviario que concluíron que, ante os oídos xordos das administracións, a "unidade de acción" e a "presión social e de todas as forzas políticas" era a única opción para conseguir o tren necesario e demandado.
O Foro polo Ferrocarril xorde para coordinar a demanda dun tren do século XXI e denunciar a "discriminación" das comarcas de Ferrolterra, Eume e Ortegal
Nove meses despois, Ferrol acolle este domingo unha manifestación que apunta a histórica, impulsada por un Foro que logrou a adhesión de todo o tecido social, económico, político e deportivo de Ferrolterra e as súas comarcas lindeiras. A Declaración Institucional por un Tren do Século XXI, que detalla as súas demandas, foi aprobada por unanimidade no Concello de Ferrol e outros moitos da zona, pola mancomunidade de municipios da comarca ou polo pleno do Parlamento de Galicia; e chegará tamén ao Congreso. Asociacións de veciños, sindicatos, organizacións empresariais e entidades culturais e ecoloxistas sumáronse a unha reivindicación que apoian todos os partidos políticos —de esquerda a dereita—, o comité de empresa de Navantia ou a Diocese Mondoñedo-Ferrol, que fixo público o seu apoio a unhas peticións "totalmente xustas".
O Foro Cidadán polo Ferrocarril nace, tamén, polo fastío ante a falta de respostas e polo convencemento da necesidade dun cambio de estratexia. "Tiñamos que rachar con ese círculo vicioso, con esa actitude por parte dos partidos políticos e das administracións de botar continuamente a culpa uns aos outros para acabar non facendo nada", resume Fernando Ramos, voceiro da entidade, que se reunirá con Renfe nas vindeiras semanas.
O apoio á manifestación é unánime; partidos, sindicatos, entidades sociais e deportivas ou a Diocese únense a unhas demandas aprobadas polo Parlamento
"Polo dereito ao tren, o tren que está por vir e non chega", reza a pancarta do Foro, que logrou unha unanimidade na protesta —do PP ao PSdeG, pasando polo BNG, e coa adhesión de todo o Parlamento e de concellos gobernados por diferentes partidos— que agocha tamén unha asunción de responsabilidades. A unanimidade de agora na reivindicación tamén existía na actitude contraria: ningunha administración de ningún partido deu resposta ás demandas.
"Os propios responsables políticos, tanto do PSOE como do PP e tanto na Xunta como no Estado, recoñecen en privado que ministros e ministras do seu partido sempre argumentaban que nesta comarca era complexo investir, que estaba en declive e que xa había moito carto metido no porto exterior... Sempre houbo escusa", di Ramos, que denuncia que os partidos "sempre teñen previsto facer algo cando están na oposición" porque o "cómodo" é "sinalar os que non o fan aínda que ti tampouco o fagas logo". "Claro que a zona está en declive, en boa parte por estas deficientes conexións... E máis que o vai estar no futuro se non se amaña!", engade.
O Foro que agora canaliza as protestas agroma como resposta "a tantas promesas incumpridas". "Dixemos basta, acabouse, e decidimos poñer en acción toda a presión popular; xa abonda de laiarnos, non é tempo de debate. Imos protestar e reivindicar porque queremos solucións e non daremos un paso atrás", insisten desde un colectivo que conseguiu mobilizar a cidadanía nunha demanda común e que subiu no mesmo barco entidades e partidos moi afastados ideoloxicamente.
"Dixemos basta e puxemos en acción toda a presión popular; xa abonda de laiarnos; queremos solucións e non daremos un paso atrás"
A mobilización deste domingo pretende tamén pór fin a unha etapa "de resignación", xurdida en parte polo "desleixo" dos dous grandes partidos e de Xunta e Estado. "Nin en Madrid nin en Compostela, por obediencia partidaria, estiveron á altura; había unha tarefa ineludible e non fixeron nada", denuncia Ramos, que lembra que a modernización da vía férrea A Coruña-Ferrol leva prometida desde 2015 e que 2025 era o ano marcado para ter un tren que unise as dúas cidades en 35-40 minutos. A obra do bypass (ramal de conexión) de Betanzos está orzamentada pero segue pendente, ao igual que a electrificación, a dobre vía necesaria nalgún tramo ou as actuacións nunhas 80 curvas, ademais da revisión das paradas e dos apeadoiros para axustar horarios.
Con todo, e a pesar de que a conexión entre A Coruña e Ferrol supera a hora e cuarto, o Foro Cidadán polo Ferrocarril non quere "caer no erro pasado" de condicionar a necesaria mellora nos horarios e número de viaxes ao remate de todas as obras necesarias. "Queremos máis trens, máis frecuencias e mellores horarios; coas novas tecnoloxías, aínda que o traxecto dure de máis, o tempo no tren pódese aproveitar para estudar, para avanzar cousas do traballo, para comunicarse... Moita xente utilizaría o ferrocarril con prezos, horarios e frecuencias razoables; aforras cartos e gañas comodidade", reivindica Ramos
O Foro pide a mellora da liña Ferrol-A Coruña e da que vai ao Ortegal, máis frecuencias e mellores horarios, tren de proximidade en Galicia ou a chegada da alta velocidade a Ferrolterra
Por iso, o Foro reclama que o Estado "restitúa" as frecuencias de horarios entre Ferrol e A Coruña que existían ata xuño e que as incremente, ao igual que o número de unidades, tamén que inicie xa o estudo informativo para a modernización da da liña e que cree "un servizo de proximidade" entre ambas cidades, ademais de aplicar "a intermodalidade dos diferentes modos de transporte".
Na súa declaración institucional, insta tamén o Goberno central á "mellora e modernización da infraestrutura e servizos de proximidade entre Ferrol e Ortigueira". "O tren de vía estreita non pode continuar cun proceso de degradación progresiva dado que é vital para a vertebración de todo o norte de Galicia entre Ferrol e Ribadeo", destacan.
As últimas novidades, no entanto, deixan claras a situación de desleixo e abandono: Renfe vén de habilitar unha web para ver en tempo real a localización exacta dos trens de proximidade do Estado e comprobar se van con atraso ou non. Os de Galicia nin tan sequera aparecen, ao igual que os da antiga FEVE que circulan en Cartagena ou León. Ademais, a plataforma pola Defensa do Ferrocarril Ferrol-Ribadeo —que apoia tamén as demandas do Foro— denunciou o pasado venres "un novo agravio" na liña do norte galego ao instalarse un sistema de seguridade que supón "quince minutos máis por cada hora de viaxe percorrida" nun traxecto xa lento e con habituais atrasos. Por último, Adif xa advertiu de que a progresiva mellora dos sistemas de seguridade na liña obrigarán a cortes puntuais do tráfico entre Ortigueira e Ribadeo no vindeiro ano.
Fernando Ramos lembra que mentres en Galicia se abandona a liña de ancho métrico, noutras comunidades "estanse a recuperar liñas desaparecidas ou de escaso uso grazas á mobilización social e política". "Cando hai oferta, a demanda medra", insiste, lembrando que Asturias emprega a antiga FEVE para un tren de proximidade con anos de éxito e que "serve para revitalizar comarcas afastadas".
Asturias si, Galicia non
"Cunha orografía e unhas condicións semellantes ás de Galicia; se aquí non se fai é porque non hai vontade real de facelo", insiste quen lembra que a Xunta "non só non quere avanzar" na solicitude do traspaso dos medios e servizos para a creación dun servizo de proximidade —outra das demandas do Foro—, senón que "nin tan sequera quixo intervir para que desde a comunidade tivésemos unha verdadeira capacidade de decisión sobre a antiga FEVE, como si ocorre en terreo asturiano ou en Cantabria".
No caso da liña que une Ferrol con Ribadeo, lembra Ramos, por non haber non hai nin revisor en moitas ocasións, circunstancia que "Renfe aproveita para falsear as cifras de persoas usuarias, situalas por baixo da realidade e usalas de argumento para non investir". Nun percorrido por este tren de hai anos, explicado nunha reportaxe, Praza.gal puido comprobar que a ausencia de revisores e o desleixo neste traxecto é habitual.
"Se aquí non se actúa é porque non se aprema o suficiente ás administracións", explica Ramos. E esa é, precisamente, a intención do Foro que prevé sacar milleiros de persoas á rúa este domingo. Demandarán tamén a integración do porto exterior e interior na rede ferroviaria moderna ou as "actuacións necesarias para garantir a chegada efectiva da alta velocidade a Ferrol e Lugo, asegurando a súa plena integración no Eixo Atlántico de Alta Velocidade".
O Foro denuncia a "marxinación sistemática" de Ferrol e da súa comarca nos investimentos ferroviarios
O Foro lembra que Ferrol é "a única das sete grandes cidades galegas sen plans para a chegada da alta velocidade" e que a cidade, e mais a súa comarca, "foron sistematicamente marxinadas nos investimentos importantes ferroviarios", o que incide na "deficiente conexión" da área co resto da rede.
O que é unha impresión xeneralizada de abandono confírmase tamén con datos. Un informe da Confederación de Empresarios de Ferrolterra, Eume e Ortegal (Cofer), que tamén se uniu á protesta do domingo, advirte que só o 5% das persoas que se desprazan entre Ferrol e A Coruña (e viceversa) fano en tren, e que o coche é a opción elixida polo 85%.
"Esta conexión ferroviaria segue a ser unha das máis deficitarias do noroeste peninsular, con tempos excesivos, escasa frecuencia e fiabilidade limitada", lembran. "A mobilidade condiciona o desenvolvemento económico e require solucións urxentes", sinala o documento, que cre "imprescindible" mellorar o ferrocarril.
Ademais, Cofer tamén lembra que, debido ao abandono da conexión ferroviaria, Ferrol é a cidade galega con maior número de turismos por cada mil habitantes (584). En Vigo baixa de 500 e na Coruña non chega a 440. Se miramos a nivel comarcal, en Ferrolterra esta proporción achégase a 600 mentres que na área coruñesa non alcanza os 500 e na de Vigo queda nos 545.
Só o 5% das persoas que se desprazan entre A Coruña e Ferrol usan o tren; a cidade ferrolá é a que ten máis turismos por habitante en Galicia
"Queremos realidades e non manternos seguido no enfado, na frustración e nas promesas incumpridas; un bo servizo ferroviario repercute na mellora das condicións de vida de todos, especialmente das familias traballadoras, do estudantado, da xente do común", remata Fernando Ramos, que lembra que un axeitado servizo de tren "é un dereito social". "Non queremos máis marxinación ferroviaria, queremos un ferrocarril do século XXI, a prezos razoables, con bos horarios e boas conexións", conclúe. Nin máis, nin menos.
