Abordamos a polémica arredor dalgunhas interpretacións sobre a lei de liberdade sexual coa catedrática de Dereito Penal da UDC Patricia Faraldo, que participou na redacción do anteproxecto

A catedrática de Dereito Penal da Universidade da Coruña Patricia Faraldo participou na redacción do anteproxecto da lei de garantía integral da liberdade sexual promovida polo Goberno de coalición de PSOE-Unidas Podemos e aprobada polo Congreso e o Senado, que se publicou no BOE o pasado mes de setembro. A lei coñecida como a do ‘só si é si’ está estes días na axenda pública polas revisións de penas que se están a levar a cabo desde as Audiencias provinciais en casos de agresión sexual, unhas revisións que son rutineiras pola retroactividade que contemplan as leis, pero que está a ser polémica pola maneira na que se están realizando. Mentres non se pronuncia o Tribunal Supremo, tratamos de comprender o que está a pasar cunha voz experta e amplamente coñecedora deste texto lexislativo.

Hai un erro na lei de liberdade sexual?

Non hai ningún erro. Esta é unha lei que nunca pretendeu castigar máis como obxectivo principal, o que pretende é protexer mellor. Desde esa perspectiva, a lei fai moitas cousas moi boas por todas as mulleres vítimas de violencia sexual e é unha mágoa que nos centremos tanto nun aspecto secundario.

"Precisamos un marco penal amplo e o que antes eran abusos sexuais agora se castigan máis e no que antes eran agresións baixa un pouco a pena mínima"

Vaiamos ao comezo da polémica, están a chegar rebaixas de condenas de agresión sexual desde as Audiencias provinciais, como a de Ourense ou A Coruña, por que sucede isto coa nova lei?

Na lei reformamos os delitos de abusos e agresións sexuais, elimínanse os abusos sexuais e todos eses comportamentos lévanse a un único delito que agora se chama de agresión sexual, pero que é máis amplo co anterior. Ese novo delito ten que ter un abanico de penas tamén máis amplo para contemplar todo o desvalor das condutas que antes caían en abusos e agresións, pois esas condutas son moi variadas. É dicir, os abusos sexuais van desde un tocamento fugaz por enriba da roupa á penetración oral dunha nena por parte do seu padrastro. Precisamos un marco penal amplo e o que antes eran abusos sexuais agora se castigan máis, e nalgún caso moito máis, e no que antes eran agresións sexuais baixa un pouco a pena mínima, e só nalgún caso a pena máxima.

"Están facendo unha interpretación posible do Código Penal e veremos se o Supremo a comparte ou non, pero isto é o normal"

Daquela, redúcese a pena mínima para as agresións e aumentan as penas para o que antes eran considerados abusos.

Si, e é que en España chegan ao coñecemento das forzas e corpos de seguridade moitos máis abusos sexuais que agresións. No ano 2021 denunciáronse 7.000 abusos sexuais fronte a 3.000 agresións. Cos abusos sexuais, as mulleres que non eran quen de resistir porque estaban borrachas, drogadas ou quedaban aterradas, pois conseguían penas moi escasas para os seus agresores, e nin sequera podían dicir que as violaran no caso de haber penetración porque a violación só era con violencia ou intimidación. Agora, eses comportamentos, realizados simplemente sen o consentimento da vítima, castíganse moito máis.

Varias revisións de pena coñecidas estes días facían referencia a esa mudanza da pena mínima, pero esta semana o decreto da Fiscalía desbota esa interpretación.

E eu estou coa Fiscalía e creo que a postura que asume a Fiscalía é unha liña tradicional do Tribunal Supremo. Así que é posible que cando isto chegue ao Supremo acabe unificando doutrina e que algúns do excarcerados teñan que volver a prisión.

Considera que a Fiscalía tiña que ter intervido antes?

Esta lei tivo unha vacatio legis [o tempo desde que se aproba unha lei ata que entra en vigor] dun mes nada máis. Nese tempo os tribunais e a Fiscalía teñen que comezar a ver cales van ser as consecuencias da nova lexislación porque a retroactividade das disposicións favorables hai que aplicala de oficio. Entón, sempre hai que revisar e un mes non é moito tempo para facer iso considerando que hai varios milleiros de condenados por estes delitos en España. Quizá a vacatio legis tiña que ter sido máis ampla, pero desde logo a Fiscalía reaccionou con bastante prontitude con ese decreto.

"Eu non comparto algunhas interpretacións que se están facendo"

Pode considerarse que hai xuíces machistas ou que son machistas os que están a interpretar agora a lei desta maneira e rebaixando condenas?

Claro, hai xuíces machistas como parte da poboación é machista, racista... Creo que o colectivo de xuíces reproduce os nesgos que hai na sociedade española. Son machistas os que están facendo iso? Xamais o diría desa maneira, creo que están facendo unha interpretación posible do Código Penal e veremos se o Supremo a comparte ou non, pero isto é o normal na vida xurídica.

Esta interpretación chegou desde cargos do Goberno e foi retrucada desde a xudicatura. De feito, a xuíza Ana López Suevos, titular do xulgado de instrución número 1 de Santiago, manifestou nunha entrevista en Europa Press que se estaba a desacreditar aos xuíces e que as revisións se axustan ao artigo 2.2 do Código Penal.

O artigo 2.2 do Código Penal admite distintas interpretacións de como facer esa revisión. Interpretacións que podemos compartir ou non, eu non comparto algunhas das que se están facendo. Iso quere dicir que eses xuíces son machistas e que eu son feminista? Eu son feminista, pero non sei se eses xuíces son machistas nin creo que iso sexa o relevante. Creo que temos que discutir xuridicamente sobre un tema que é xurídico. As descualificacións a todo o colectivo non son axeitadas, iso está claro.

A ministra María Jesús Montero trasladou que desde o Executivo ían pedir unha harmonización da doutrina porque sinalou que o obxectivo da lei era endurecer as penas.

Teño claro que o obxectivo da lei era mellorar a protección das mulleres, secundariamente ás veces se produce un aumento das penas para os abusos sexuais, pero non para as agresións, que baixan un pouco. Todos estamos estamos esperando a que o Tribunal Supremo se pronuncie, vai ser moi interesante.

"Parece que todas as leis que pretenden favorecer as mulleres atopan unha maior resistencia"

Por que se reduce a pena nas agresións sexuais con esta lei?

Os delitos sexuais no noso país sempre estiveron esaxeradamente penados, algunhas agresións castíganse máis que un homicidio. A vida humana é o valor xurídico máis importante, polo que castigar un atentado contra a liberdade sexual máis que un atentado contra a vida non se considera proporcionado. Intentouse buscar unha maior proporcionalidade, pero evidentemente non soubemos transmitir isto ao público.

Podería pór algún exemplo dos cambios nas penas?

Os actos de contido sexual, sen violencia nin intimidación, e sen consentimento castigábanse cunha pena de un a tres anos ou multa. Agora castigase cunha pena de un a catro anos e xa non hai alternativa de multa. Antes, cando se realizaban estes mesmos actos tirando proveito da vulnerabilidade da vítima castigábanse con penas de dous a tres anos ou multa, agora esas condutas castíganse con penas de dous a oito anos. E tamén se castigan con penas de dous a oito anos o que antes eran agresións, é dicir, atentados contra a liberdade sexual realizados con violencia ou intimidación, contra vítimas especialmente vulnerables; o que pasa é que antes estes casos se castigan con penas de cinco a dez anos. Por outro lado, a violación castigábase con pena de seis a doce anos e agora parte dos catro anos, por que? Pois porque aquí tamén están incluídos agora os abusos sexuais con penetración, que antes eran catro a seis anos de pena. Entón, o novo tipo penal chámase agresión e con penetración contempla de catro a doce anos de pena.

"Esta lei trata de abordar a violencia sexual desde unha perspectiva preventiva e desde a perspectiva de axudar ás vítimas de violencia sexual a superar o ataque sufrido"

Estes días tamén se está a comentar que se desde o Goberno se podía pensar nunha interpretación machista da lei podían ter blindado máis a actuación xudicial, como o valora?

Claro que se podía ter limitado máis aos xuíces, pero nós confiamos na xudicatura. Pode haber un período de transición no que haxa interpretacións discordantes pero logo acabarán unificando doutrina, como pasou coa lei integral contra a violencia de xénero ata que se pronunciou o Tribunal Constitucional. Isto é habitual, a lei necesita tempo para despregarse, dentro de cinco anos poderemos avaliar se foi eficaz ou non. Parece que todas as leis que pretenden favorecer as mulleres atopan unha maior resistencia.

O debate que se está xerando pode chegar a desacreditar o conxunto da lei para a opinión pública?

Evidentemente, que é o que se busca con este balbordo mediático. Estamos ante unha lei que adopta toda unha serie de medidas para protexer mellor ás vítimas de violencia sexual e diso ninguén está falando. Estamos falando de minucias, de verdade.

Que medidas da lei de liberdade sexual destacaría vostede?

Esta lei trata de abordar a violencia sexual desde unha perspectiva preventiva e desde a perspectiva de axudar ás vítimas de violencia sexual a superar o ataque sufrido. Desde a perspectiva da prevención e sensibilización adóptanse toda unha serie de medidas no eido educativo, sanitario, socio-sanitario e nos servizos sociais, pretende elaborar campañas institucionais de prevención e información porque ás veces ás mulleres e aos nenos e nenas cústanos saber cando estamos sendo vítimas de violencia sexual e hai que informar sobre isto, tamén promove a adopción de medidas de prevención no eido dixital e da comunicación, así como no campo da publicidade e no mundo laboral. Despois, unha vez detectadas as violencias sexuais, o que propón é un dereito á asistencia integral especializada e accesible para as vítimas que lles permita ter autonomía económica, como tamén se lles conceden dereitos laborais e os relativos á vivenda. E, por último, prevé toda unha serie de medidas de formación –que creo que son importantísimas– de todos os axentes que teñen relación coa vítima de violencia sexual, desde xuíces e fiscais, ata as forzas e corpos de seguridade, pasando por médicos forenses, avogados, persoal do eido penitenciario... É dicir, é unha lei integral que pretende unha perspectiva moito máis ampla que unha mera reforma do Código Penal.

"Temos que educar á nosa xuventude, dicirlles o que se pode e o que non se pode facer"

Destaca a educación como piar da prevención, ao cabo, as enquisas que se veñen realizando con mulleres novas no Estado mostran datos de violencia sexual mesmo nas redes sociais que son alarmantes.

Cando aplicamos o Código Penal, aplicámolo aos fracasos. Pero o Código Penal ten un efecto educativo de por si, pois o feito de que saibamos que determinados delitos se castigan fai que moitos de nós non delincamos. Temos que educar á nosa xuventude, temos que dicirlles o que se pode e o que non se pode facer. Hai unhas semanas din unha clase en Ciencias da Comunicación e, comentando esta reforma, dixen que desde agora non se pode tocar a unha muller se ela non dá signos de que desexa ser tocada. E, desde logo, e isto xa era así antes, non se toca a unha muller borracha. E dixéronme: 'ah, si?'. Consideraban absolutamente normal que se unha rapaza está inconsciente se pode facer con ela o que se queira. Mentres sigamos a ter unha xuventude que pense así a liberdade das mulleres está en perigo. Necesitamos educarlles, explicarlles que poden facer o que queiran sempre que a outra persoa lles dea un sinal de que quere que o fagan, que é o que está a dicir o Código Penal. Mentres que antes, o que se entendía era que se ti quedabas calada estabas outorgando consentimento: se ti, podendo dicir que non, non o fixeches, estás consentindo. Pero iso xa non é así: isto é o que cambiou.

"Con este tema hai unha discusión máis visceral e hai uns insultos que me deixan perplexa"

E todo o balbordo que se está a xerar pode ter relación cunha reacción do patriarcado en contra deste punto sobre o consentimento?

Desde logo, estou moi sorprendida porque a discusión sobre estes delitos non é como a discusión sobre outros delitos. En Dereito Penal discutimos de todo e eu escribo artigo en contra de compañeiros, pero todo moi educado e moi racional, eu dou os meus argumentos e eles os seus e a ver a quen convencemos. Con este tema hai unha discusión máis visceral e hai uns insultos que me deixan perplexa. Creo que todos podemos falar, eu estou disposta a facelo. Non considero que alguén que non comparte a miña opinión é un machista xa por iso. Intentarei convencelo, pero non é preciso insultar, humillar e degradar, que é o que vexo na discusión sobre isto, incluso a nivel científico. Quedo atónita e, efectivamente, faime pensar en que é a reacción dun sector da sociedade que se sente atacado intimamente, non sei moi ben por que. 

Cre que se está perdendo a oportunidade de transmitir ás vítimas de violencia sexual que esta lei busca que haxa menos mulleres que cheguen a ser vítimas?

Oxalá se lles puidera transmitir iso porque esa é a verdade, pero tal e como se está abordando o debate nos medios de comunicación e nos partidos políticos non é iso o que lles estamos transmitindo. Paréceme unha oportunidade perdida, moitas vítimas de violencia sexual non se senten acompañadas e o que queriamos con esta lei é que o paso polo proceso penal non sexa algo máis terrible que o que xa viviron. Lembremos a carta que escribiu a vítima da Manada unha vez rematado todo onde dicía que o peor non fora a violación, o peor fora o que veu despois. Iso é ao que nos queremos enfrontar con esta lei: prevención, detección e acompañamento. Non lle desexo a ninguén o que pasou esa rapaza, pero o caso da Manada foi fundamental para mellorar a situación doutras vítimas de violencia sexual. E creo que se permiten que se despregue esta lei, se a dotan de medios e se adoptan as medidas previstas, pódense conseguir cambios substanciais.