Francisco Prieto tomou posesión hai un ano como arcebispo de Santiago e fala do uso do galego na Igrexa, da súa relación co poder civil, a mocidade, o Xacobeo ou os abusos sexuais

Francisco Prieto (Ourense, 1968) tomou posesión hai un ano como arcebispo de Santiago tras a xubilación con 77 anos do seu antecesor, Julián Barrio, que levaba 29 anos no posto e do que Prieto xa era bispo auxiliar desde 2021. Doutor en Teoloxía Bíblica, comezou o seu sacerdocio en diversas parroquias do rural ourensán. 

Leva un ano como arcebispo, aínda que xa era bispo auxiliar desde 2021. Que mudou e que continúa do seu antecesor, Julián Barrio?

Sempre hai unha continuidade e un mudar. Na vida da sociedade e tamén na vida da Igrexa, que é unha institución de longa historia. É verdade que a miña experiencia como bispo auxiliar axudou a coñecer o que era a Diocese de Santiago, todo o organigrama diocesano. Cando un chega, a túa impronta persoal ten que ser sempre dentro dun legado recibido. Eu trato de concibirnos como se fóramos elos nunha cadea. No bo sentido de cadea. Estamos encadeados, socialmente. Ti recibes, acolles e tes que entregar. Iso é un proceso social, xeración tras xeración, que entendemos ben. A Diocese de Santiago, todo o que significa o seu potencial histórico, pastoral, Santiago mesmo, a cidade, a catedral, é unha realidade dunha diocese que impón, iso non cabe dúbida. De Fene a Cangas, á parroquia que se chama de Santiago e illas Cíes, e de Sobrado dos Monxes a Fisterra, esa inmensidade de 1070 parroquias, con tres cidades, con todo o que significa de vida, non soamente pastoral. Porque Santiago é a capital de Galicia, por tanto tamén o arcebispo sabe que ten unha presenza pola carga institucional que supón. As intensidades son moitas. En medio disto recibes un legado, unha responsabilidade que asumes, pero non o recibes como quen recibe unha chave e ten a porta, abro ou pecho todos os días. Non. Tes que saber que hai que aportar, hai que responder, hai que escoitar aos que tes arredor, non soamente os cargos inmediatos, toda esta realidade. E dar unha resposta dunha Igrexa que ten que facerse presente nas cidades de xeito significativo no século XXI, no ano 2024 e os vindeiros. Por tanto hai que tomar decisións. O recibido, témolo sempre que mellorar, encauzar, reprogramar, para respostar a situación que temos pastoral e social.

Logo de tres décadas no cargo Julián Barrio era xa un protagonista máis dos medios de comunicación e da vida social e política galega. Canto aspira a que se escoite a súa voz?

"A Igrexa ten que ter unha vocación social, no sentido de preocupación polo ben común"

Cando digo a miña voz, non a voz persoal, de Francisco Prieto, senón a voz da Igrexa, que é o importante, gústame recalcar unha palabra significativa. Cando digo significativa digo que sexa unha palabra que non sexa escoitada por riba das demais senón que teñamos unha palabra que clarifique, que axude, que colabore. Palabra e xestos, non soamente verbas. Que a Igrexa teña unha presenza que non obedeza soamente a unha historia longa, secular, de luces e sombras, senón a unha presenza onde poida seguir sendo un espazo de encontro, onde a palabra da Igrexa busque sempre os camiños que concilian. Unha palabra que ten que poñer no centro a persoa e todo o que a afecta na súa vida persoal, familiar, laboral. Porque a Igrexa ten que ter unha vocación social. E social no sentido de preocupación polo ben común. Vai no ADN da mesma igrexa, do mesmo Evanxeo. Esa sería a palabra, máis alá de que procures que a túa palabra encontre eco, se faga presente. Temos que facer ese esforzo para achegarnos hoxe en día aos medios dixitais, ás redes sociais, aos medios tradicionais. Esa palabra tense que achegar e de forma comprensible. O mundo deste momento ten unha linguaxe de redes sociais, de novas maneiras de expresión. O home e a muller do século XXI terían que escoitar cando un di "evanxeo", "boa nova", non como algo que parece un eco do pasado senón algo que quere iluminar o seu presente. Teño citado moitas veces o poeta Rilke: temos que amar as preguntas para acertar coas respostas. Ter oídos no que a nosa sociedade vive. E despois resposta, porque a veces podemos dar respostas a preguntas que ninguén fai. Entón un queda indiferente. Por iso necesitamos como Igrexa ter esa lucidez suficiente para saber onde está o home e a muller deste tempo, e alí achegarnos e facernos presentes.

En Santiago hai novo arcebispo e nova alcaldesa, que non é relixiosa pero recibiu críticas por non acudir a actos relixiosos. Que lle parece?

Respectei sempre esa postura e falámola nunha relación que temos cordial entre ambos, no persoal pero tamén como representantes de dúas institucións tan significativas na vida de Santiago como son o Concello e o Arcebispado. Sempre dende o respecto, reitero aquelas palabras que lle dixen tanto na entrevista persoal como despois na rolda de prensa que tivemos conxunta. Do mesmo xeito que eu a recoñezo, porque son xa veciño de Santiago desde hai tres anos, e por tanto é a miña alcaldesa, tamén lle sigo dicindo que ten que ter esa representatividade de todos os composteláns, tamén crentes, que ven nela a súa representación oficial. As portas abertas do Obradoiro e do Pórtico da Gloria para que se achegue e se faga presente nun acto como o do 25 de xullo, que evidentemente ten moitos elementos pero non é unicamente un acto relixioso. É un acto nese momento social, civil, histórico, cultural incluso.

A Igrexa di respectar o poder político, pero tanto directamente desde os púlpitos como especialmente a través de Cáritas veñen criticando situacións de pobreza e de empeoramento das condicións de vida cuxa solución está en mans do poder político. Que resposta cre que están a ter as súas críticas por parte das administracións?

Cáritas non soamente ten unha acción asistencial que é necesaria. Ten unha acción profética, unha acción de denuncia. O verdadeiro profeta é aquel que denuncia e nos pon ante a realidade de como somos e estamos. E hoxe en día Cáritas ten unha voz significativa e recoñecida no seu prestixio e autoridade. Polo que fai, polos programas que desenrola, pero porque tamén ten unha visión lúcida que a veces non quixéramos escoitar. Eu sempre digo que oxalá algún día sexa titular que pecha o último local de Cáritas porque xa non facía falta. Oxalá, pero sabemos que está aí, nunha sociedade que segue estando ferida, e por tanto Cáritas ten que seguir denunciándonos a nós como sociedade, a todos, e recordarnos que a veces non hai a suficiente dignidade, a suficiente xustiza, o suficiente reparto dunha riqueza que non chega a todos. Aí é onde a verdade non se ten que esconder. As administracións e os políticos que están á fronte delas, nos distintos niveis, central, autonómico, teñen que responder a unha sociedade que tamén demanda a busca de políticas, non de partidismo, que non perdan de vista algo fundamental, que é a persoa e o ben común da persoa e da sociedade. E aí é onde Cáritas e a Igrexa terán sempre a súa voz, defendendo ou denunciando, pero todo polo ben da persoa e da dignidade que merece todo ser humano. 

Hai católicos que levan as súas protestas contra o poder político ás rúas, con actos relixiosos públicos nos que se reclaman cesamentos case divinos de autoridades elixidas democraticamente. Que lle parecen eses actos?

"Hai posturas ideoloxicamente lexítimas que mesturadas co relixioso desvirtúan a relixiosidade. O relixioso non pode ser algo contra ninguén, o crente non vai contra ninguén"

Temos que deixar que as ideoloxías non se mesturen. Como pasa no mundo político, tamén pasa no mundo relixioso. Nos meus anos de docencia como profesor de teoloxía dicía aos meus alumnos que non confundiran a teoloxía coa ideoloxía e viceversa. E moitas veces pode haber posturas, digamos ideoloxicamente lexítimas, pero que mesturadas co relixioso dan unha mestura que desvirtúa a propia relixiosidade como aglutinadora da verdade do ser humano. O relixioso non pode ser algo contra ninguén. O crente non vai contra ninguén. O crente está sempre a favor de. Do ben da persoa, do ben común e do ben de todo ser humano. Como diría Paulo VI, de todos os homes e de todo home. Ás veces tamén pode haber manipulación do relixioso e témolo que evitar porque iso confunde, distancia e ao mellor suscita críticas lexítimas cara a posturas que non responden a verdades dunha fe sa, profética e socialmente comprometida.

Na Igrexa hai hoxe mártires do poder civil?

Pode, si, si, certamente. Quizais no noso contexto máis inmediato non os hai. A palabra mártir significa testemuña. Pensamos no mártir que derrama a súa vida, o seu sangue, os mártires dos primeiros séculos. Hai mártires tamén neste momento, mártires que por ser cristiáns a súa vida periga. Alí onde os fundamentalismos relixiosos, de todos os signos, fan que no nome de Deus, dun lado ou do outro, se cometan crimes. E pode haber mártires no sentido de testemuña, mártires relixiosos que fan da súa vida un testemuño de fe calado. Tamén xente sinalada. Eu penso que no noso contexto non hai esa realidade como tal. Eu síntome plenamente libre e o noso contexto garante, iso é evidente.

Na Igrexa hai vítimas da propia Igrexa. Nos últimos meses coñecéronse diversos estudos sobre abusos sexuais que, máis alá de discrepancias canto os casos, revelan un problema xeneralizado, tamén no arcebispado de Santiago e o resto de bispados galegos. O seu antecesor dicía nunha entrevista hai cinco anos, cando non había conciencia dun problema tan xeral, que se houbera casos "sairían, non se ocultarían". Xa saíron. E agora que? Que está a facer o arcebispado para paliar o dano e evitar que se repita?

"Cos abusos non é só cuestión de establecer uns protocolos, unha lexislación, todos temos que ter un cambio de actitude, non podemos mirar para outro lado"

Unha das leccións que a Igrexa nestes últimos anos aprendeu dos seus propios erros é o feito de poñer a vítima no centro. Antes falabamos de mártires, e as vítimas que foron obxecto de abuso, tanto menores como persoas vulnerables, foron mártires dun abuso. Pensa o que supón para calquera verse abusado na súa intimidade, algo tan íntimo, tan persoal, como a sexualidade, a expresión do que somos como persoas, homes e mulleres. Que iso, ademais, fora violentado por alguén do que ti esperabas coidado, atención, prevención. Iso afondou e fixo máis grave a ferida. Bastaría un só caso para xustificar todos os protocolos agora mesmo moi exixentes de prevención. Temos que garantir que as nosas igrexas, espazos pastorais, sexan espazos seguros para os nosos nenos e nenas, para as persoas vulnerables. Temos que, ao mesmo tempo, ter unha capacidade de detectar, sen contemplacións, os abusos que aparezan e actuar en consecuencia. En primeiro lugar, en favor da vítima e todo o que sexa procurarlle que esa ferida provocada doa o menos posible, dentro do que iso significa dende o punto de vista legal, ético, etc. E despois tamén que esas intervencións nos leven a todos a tomar conciencia. Porque non é soamente cuestión de establecer uns protocolos, unhas normas, unha lexislación tanto no ámbito da Igrexa como no ámbito civil. Temos todos que ter un cambio de actitude, e non podemos mirar para outro lado, non podemos condescender, non podemos pensar que non é tan importante. Por favor, todo o que afecta a dignidade dunha persoa, e falamos dun menor, e falamos de abuso, con todo o que esa frase significa, eu penso que aí non caben contemplacións nin medias tintas. Oxalá, e polo menos no que me toca a min como arcebispo, procuraremos que iso, se acontece, deamos a resposta apropiada de escoita, acollida e sanamento das feridas, que son moi fondas. 

Vostede é galegofalante e unha das súas primeiras visitas xa como arcebispo foi á Real Academia Galega para amosar o seu apoio á normalización da lingua na Igrexa. Por que 60 anos despois do Concilio Vaticano II que aprobou o uso das linguas vernáculas no culto aínda segue habendo problemas para o uso do galego?

"Temos que evitar a diglosia de falar galego no atrio e despois pasar ao espazo sacro e convertilo en castelán"

Sorprendeume cando fixen a visita á Real Academia Galega que era a primeira dun arcebispo de Santiago despois de tantos anos. Para min foi un fito significativo, son galego falante, e polo tanto para min foi emocionante. A presenza do galego na vida da Igrexa, na liturxia, na celebración, aínda non é suficientemente significativa, como tería que ser, iso é indiscutible. Non cabe dúbida que a Igrexa e homes e mulleres da Igrexa deron pasos moi importante no seu momento. O propio cardeal Quiroga, cando pide a Roma permiso para usar a lingua galega despois do Concilio Vaticano II, e por parte de moitos cregos que deron pasos canto ás celebracións e o uso do galego. Recentemente saíu unha nova edición actualizada do Misal en galego, porque a edición anterior estaba esgotada e aínda non pasara pola nova normativa da RAG. É un instrumento, pero os instrumentos compre que sexan usados. Nós temos unha presenza moi significativa na vida das nosas xentes, as celebracións, as festas, son relixiosas. Temos que evitar ao mellor a diglosia que se dá, porque é moi curioso como falamos galego con normalidade no atrio e despois pasamos ao espazo sacro e convértese en castelán. Todos sabemos que Deus acolle e entende todas as linguas. Pero cando un se expresa na súa lingua [faino] cun modo de ser, de actuar, de vivir. Temos que procurar un uso cada vez máis normalizado. Porque a Igrexa creo que é un factor importante que pode axudar a que o galego na sociedade siga sendo vivo e dinámico. 

Tras as eleccións galegas o CIS publicou unha enquisa que analiza entre outras cuestións a relixiosidade do electorado. O estudo di que o electorado católico é principalmente do PP e a súa lingua materna o galego. Que lle parecen eses resultados?

"O cristián ten que ter unha conciencia clara da súa vocación social e, polo tanto, política, no sentido amplo"

As estatísticas ou os estudos sociolóxicos recollen unha radiografía das sociedades pero a veces perden os matices. Eu coñezo a crentes de todas as opcións políticas. Creo que o cristián o que ten que ter é unha conciencia clara da súa vocación social, e, polo tanto, política, no sentido amplo. Despois a política ten as opcións concretas, a través da vida dos partidos, dos sindicatos, asociativa... Temos que ter a madurez suficiente como cristiáns, desde unha inspiración evanxélica e polo tanto de actitudes, de compromisos éticos e sociais, para a partir de aí, con toda a lexitimidade, ter un compromiso que derive como xa hai na vida sindical, na vida dos nosos partidos políticos ou na vida asociativa. Polo tanto eu creo que non todos da mesma cor. Polo contrario, penso que hai matices e diferenzas.

Unha explicación ao predominio da lingua galega entre a cidadanía católica podería ser a idade. A Igrexa ten os mesmos problemas que o galego para atraer a atención das novas xeracións?

Temos un reto. As nosas novas xeracións móvense nunhas linguaxes, non soamente de palabras, de utilización de recursos dixitais, nas que temos que facer un esforzo. A xente nova o que necesita de nós é sempre a escoita, entrar nas súas claves, porque ás veces podemos estar pretendendo que nos comunicamos e estamos en discursos paralelos. Entón non hai forma de comunicación. Somos nós, a Igrexa, ou as xeracións maiores, os que debemos tratar de achegarnos e tratar de entendernos. Seguramente imos encontrar espazos de converxencia nos que sexa posible que o galego ou a Igrexa nos fagamos presentes nas xeracións máis novas.

As novas xeracións si parecen atraídas por fenómenos colaterais ao relixioso como a peregrinación a Santiago e o Xacobeo. Canto hai neles de festa e canto de relixión?

A veces van da man e non é fácil unha cirurxía que distinga. As xeracións novas gustan do lúdico, a quen non gustou sempre, pero ao mesmo tempo aprecian valores permanentes. Seguen apreciando moito a familia, a amizade, o grupo no que se senten acollidos e comprendidos. E na peregrinación comentan como se senten arroupados. E divírtense ao mesmo tempo pero co grupo no que empatizan e onde aprenden. O grupo ten que ser para eles un lugar onde aprenden, onde se senten acollidos, escoitados, pero ao mesmo tempo que non os peche, que os abra a outras realidades. Eu penso que van da man, o relixioso auténtico ten que ter un elemento lúdico. A miña xeración ao mellor aínda era unha xeración moi conceptual. Foinos tocando ver todos os cambios. Eu lembro que empecei no seminario coa máquina de escribir e acabei chegando o MS-DOS, o Windows 95 que asomaba. Fómonos adaptando na medida que puidemos. Estas novas xeracións viven nun mundo tan rápido, unha xeración que viviu a pandemia sendo adolescentes, e polo tanto falan dunha xeración ferida, frustrada, ansiosa. Terrible descripción. Pero ao tempo atopouse que a mocidade segue a destacar que valora a familia, os amigos, que son unha xeración emocional. Temos que tratar de entendelo.

Esas peregrinacións de xente moza, ese grupo, esa alegría, a veces xeran problemas de convivencia en Santiago. Que pode facer a igrexa para minimizalos?

"Temos que coidar todos da cidade, de quen vive nela de xeito habitual, témonos que educar todos, porque todos somos turistas, visitantes"

É un debate interesante. Santiago ten unha realidade rica, universal, fermosa, que temos que ver entre todos como conseguimos encaixar, revalorizar e coidar. Santiago é un dos destinos indiscutibles de peregrinación, ao mesmo nivel que Roma e Xerusalén. Por outra parte, é verdade que a peregrinación ten momentos intensos, dada a dimensión da cidade de Santiago. No momento no que vivimos tendemos ás veces a unha masificación en todos os aspectos que tamén está afectando á peregrinación. Temos que facer unha reflexión todos, desde a Igrexa, desde a administración, desde a sociedade civil. Temos que coidar todos da cidade, de quen vive nela de xeito habitual. Témonos que educar todos, porque todos somos turistas, visitantes. Pero ás veces dáme a impresión que vexo como unha descualificación. Quero dicir, cando a peregrinación ten un acento ou ten un adxectivo, porque é unha peregrinación cristiá, parroquial, de xente crente. Ten habido manifestacións ou presenzas a veces tamén ruidosas, doutro ámbito. En cambio, non se filtran con tanta severidade. Temos que ser todos máis equilibrados cando afrontemos esta cuestión, evitar valoracións a veces máis ideolóxicas que obxectivas. Agora, é certo que temos que coidar Santiago, témolo que coidar os que estamos aquí e os que se achegan, como peregrinos ou como turistas, porque é patrimonio da humanidade. Hai que sentarse, dialogar e falar entre todos polo maior ben dunha cidade que é meta do Camiño. 

O papa Francisco vén recibindo críticas tanto de fóra como de dentro da Igrexa. Que pode dicirlle o arcebispo Francisco ao papa Francisco?

Pois que siga sendo ese que é para nós. Hoxe o papa Francisco é o nome que tem Pedro, o primeiro entre os apóstolos. Eu pídolle ao Papa Francisco que siga sendo, como é ata agora, esa testemuña da fe, coa súa sinxeleza e sinceridade. Porque ao papa Francisco entendémolo todo. Eu creo que agora mesmo o papa Francisco quizais sexa dos poucos líderes, no sentido global, que é escoitado e que a súa palabra sabemos que resulta significativa. É un home de actitudes evanxélicas, que propón a verdade de Xesús, guste ou non guste. Eu creo que esa palabra do papa Francisco é profética para este tempo.

Hai uns anos, cando entrevistamos o seu antecesor, Julián Barrio, rematamos aquela conversa preguntándolle se nos contestaría igual se en lugar ser arcebispo fose o párroco de Manganeses de la Polvorosa, de onde é el. E vostede? Contestaría igual se fose aínda o párroco de Chaguazoso?

"Seguramente se non fose párroco en Chaguazoso non sería arcebispo de Santiago"

[Ri] Pois seguramente non, quen sabe. Naquela aldea que está na fronteira, no sur de Ourense, na raia con Portugal, naquela zona fronteiriza tamén con Zamora, achegándonos ao porto da Canda e do Padornelo, aquel párroco viviu alí e acompañou aquela xente durante un ano, un cru inverno, cunha nevada que non deixou saír da casa. Ese segue segue sendo o mesmo que é Arcebispo de Santiago. Certamente que os camiños vannos enriquecendo, pero as pegadas van quedando no corazón, e seguramente se non fose o párroco en Chaguazoso non seria arcebispo de Santiago.