O Ministerio de Igualdade trata de conter a crise derivada dos fallos nos dispositivos de control a agresores machistas

Unha apreciación da Fiscalía foi a que activou todas as alertas arredor dunha ferramenta clave na loita contra a violencia machista: as pulseiras de control telemático a maltratadores. O Ministerio Público advertía, na súa memoria anual, dunha serie de erros asociados aos dispositivos, responsables de "unha gran cantidade" de sobresementos e absolucións en causas relacionadas con quebrantamento de medidas. No punto de mira, non só está o Ministerio de Igualdade, senón as empresas que xestionan o servizo.

O problema arredor do que orbita a polémica ten que ver coa migración de datos despois de que a xestión do servizo fose asumida, en febreiro do ano pasado, por Vodafone e Securitas –a través dunha unión temporal de empresas, UTE–. Telefónica, a cargo da ferramenta desde a súa creación no ano 2009, responsabilizouse de trasladar os datos ás novas empresas durante un período de transición de tres meses. Pero algo fallou nese proceso e xeráronse unha serie de erros no acceso aos datos almacenados polo Centro de Control de Medidas Telemáticas de Afastamento (Cometa).

Avisos e unha nova licitación

O Ministerio de Igualdade anunciou este luns que licitará "nuns meses" un novo contrato para a xestión dos dispositivos e que se está traballando sobre "melloras técnicas" como a incorporación dunha plataforma para dispoñer en todo momento dos datos destes dispositivos. "As pulseiras funcionan, o dispositivo Cometa sempre funcionou e segue funcionando correctamente, salva vidas a diario", dixo a ministra.

Pola súa banda, o Consello Xeral do Poder Xudicial (CGPJ) difundiu unha nota na que di advertir ao propio ministerio da existencia de problemas puntuais coas pulseiras. Concretamente, sinala que remitiu ao departamento de Ana Redondo senllos oficios en xaneiro e en febreiro. Fíxoo a partir de informes remitidos pola Audiencia Provincial de Granada e por un órgano xudicial de Galicia. Tratábase de incidencias e fallos nos dispositivos, como a manipulación das pulseiras sen que se detectase, fallos na xeolocalización das mulleres e dos seus agresores, perdas de sinal ou cobertura, así como problemas de batería.

Un dos informes recibidos polo Poder Xudicial sobre problemas coas pulseiras chegou de Galicia

A maxistrada Esther Erice, presidenta do Observatorio contra a Violencia Doméstica e de Xénero do CGPJ, subliña en conversa con infoLibre que "o sistema funciona razoablemente", á marxe das dúas comunicacións apuntadas. Así o afirma "sen minimizar os fallos puntuais: con que nos comuniquen unha soa disfunción, damos traslado inmediatamente e facemos un seguimento desde o Observatorio", puntualiza. Pero iso, engade, non significa que "haxa unha crise" ou que as mulleres non estean protexidas. "Para nós hai unha certa desproporción no tratamento deste tema", asente.

Pero a polémica que brotou nos últimos días está intimamente relacionada coa advertencia continua que viñeron realizando quen máis coñecen o servizo: as técnicas, as traballadoras e as expertas. Todas elas poñen o foco nun elemento clave: o problemático de deixar a xestión dun servizo tan esencial en mans de empresas privadas. 

O problema da externalización

"Os dispositivos levan privatizados desde a orixe. O servizo non tería que estar privatizado, nin un só servizo que garanta dereitos para as mulleres e cuxo obxectivo sexa protexelas debería estalo", sostén unha fonte experta, próxima á xestión pública deste tipo de servizos. "É unha dinámica na que se leva desde hai moitas décadas, que transcende os dispositivos e que ten que ver con decisións políticas en relación a servizos esenciais para as vítimas", abunda.

O problema non é exclusivo das pulseiras, senón que se estende a servizos básicos como o 016, Atempro ou os centros de atención a vítimas. "Para que exista un servizo ou un centro de tecnoloxía á altura do que é Cometa e toda a súa rede, o Estado ten que investir para levar a cabo unha xestión directa dos servizos", sostén a experta, quen engade un matiz: "Non teño claro se unha xestión directa cunha tecnoloxía como a que se require conseguiría evitar por completo os fallos, o que está clarísimo é que habería que facer unha avaliación do servizo".

Expertas, técnicas e traballadoras levan anos sinalando o problema de externalizar servizos básicos de atención a vítimas

Á mesma conclusión chega Nuria Varela, experta en políticas públicas contra a violencia machista. "Este caso demostra a debilidade estrutural dun sistema deseñado hai 20 anos fronte á violencia de xénero", sostén ao outro lado do teléfono. Desde entón, lamenta, "non houbo unha redimensión" dos recursos necesarios para abordar as políticas de atención ás vítimas. "Ten que redimensionarse, hai que repensar o sistema", fundamentalmente no que respecta á subcontratación, a externalización ou a privatización dos servizos. "Hai unha falta de responsabilidade pública seria", algo que sería "impensable co sistema sanitario", desliza.

É algo que, de feito, se vén advertindo desde Europa. No ano 2020, o Grupo de Expertos na Loita contra a Violencia contra a Muller e a Violencia Doméstica (Grevio) sinalaba no seu informe de avaliación a súa inquietude por "o financiamento de servizos de apoio especializados mediante licitacións públicas". Estes procedementos, sinalaba o grupo entón, "tenden a favorecer ao licitador máis baixo, o que ás veces dá como resultado que os contratos públicos asígnanse a empresas privadas non especializadas en servizos de apoio ás vítimas da violencia". "Trasladouse a Grevio a preocupación existente en relación coa deterioración das condicións laborais nos servizos de apoio a cargo de empresas privadas", poñendo o acento "no precario das súas condicións laborais e de financiamento".

Na mesma liña exprésase Miguel Lorente, ex-delegado do Goberno contra a Violencia de Xénero: "As empresas privadas tenden ao beneficio económico e, á hora de abordar cuestións que xeren conflito, a dedicación pode ser menor porque non o ven como prioritario", introduce en conversa con este diario. A xestión e coordinación do servizo "tería que vir das institucións", de maneira que se priorice non só a especialización e o bo funcionamento do servizo, senón tamén algo que vai inevitablemente ligado: as condicións laborais. "Calquera traballo precarizado vai traducir en falta de estímulo" e iso, no que respecta a a atención das vítimas, "pode conlevar situacións de risco".

"A desatención institucional e a privatización dos servizos que protexen ás vítimas é escandalosa, por iso as traballadoras de Madrid póñense en loita", pon como exemplo a fonte anteriormente citada. 

Redimensionar o público

Lévano dicindo anos: as malas condicións laborais de quen ten que tender a man ás vítimas impacta decisivamente na atención que son capaces de brindar. E, en parte, denuncian os sindicatos, isto ten que ver coa prestación deste tipo de servizos por empresas privadas. Iso si, alá onde os servizos de atención a vítimas son completamente públicos, tamén é necesario estar vixiantes.

Ben o saben en Barcelona. No ano 2016, baixo o mandato de Ada Colau, o Concello de Barcelona asumiu a xestión dos Puntos de Información de Atención ás Mujeres (PIAD) e do Servizo de Atención, Recuperación e Acollida (SARA), externalizados desde a súa creación. Pero a municipalización non resolveu todos os problemas existentes. Sete anos despois, as traballadoras que integran a segunda rede chamaron á folga para reclamar un aumento dos recursos e unha ampliación do persoal. As propias empregadas recoñecían falar desde o "privilexio" do público, pero insistían na necesidade de investir recursos como condición necesaria para prestar un servizo con todas as garantías.

Nuria Varela explícao da seguinte maneira: "Temos unha pobreza administrativa estrutural. É tan grande que, aínda que se reverta ao público, moitas veces non se pode facer cargo porque non hai unha estrutura o suficientemente sólida. E por iso hai que empezar por redimensionar o público para que a Administración sexa capaz de atender ás vítimas".