Feitas ao sisel, o libro co que Diana Kurich vén de gañar o XVII certame de poesía erótica Illas Sisargas, é un poemario bailado antes que escrito. Unha danza de danzas entre a copla tradicional e a poesía actual que cuestiona a interpretación machista do baile tradicional ao mesmo tempo que o amor sometido aos ditados heteropatriarcais. Un percorrido por distintos tipos de baile que celebra, sobre todo, os afectos escollidos, construídos e reconstruídos cada día. A autora respondeu por correo electrónico as nosas preguntas sobre unha obra aínda inédita, pois vén de coñecerse a noticia do premio. 

Feitas ao sisel será o teu primeiro libro publicado. Que significa para ti o premio? Por que non publicaras antes?

O premio significa que lle teño que dar a razón ás amigas e amigues que me insistiron en que o mandara ao certame. A nivel persoal significa que teño que traballar iso do síndrome da impostora e xestionar toda a voráxine de emocións que produce esa exposición pública do que ata agora formaba parte do ámbito privado. Feitas ao sisel é a miña saída do armario como poeta (hahahaha). Non publiquei nunca en formato papel nin dixital, pero si en “rexistros efémeros de rúa”. A poesía permítenos tamén iso, non? Xogar cos marcos e movelos.

“Cando lle pos corpo á outredade dentro dun rexistro fortemente marcado por roles de xénero binarios e heteronormativos só tes unha alternativa: rachar o patrón”

O poemario é, na súa estrutura, un percorrido por distintos tipos de baile. De fondo está a denuncia da interpretación heteropatriarcal que marcou boa parte das recollas de baile tradicional. Como xorde o tema do baile?

Unha das características deste poemario é que foi bailado antes que escrito. Cando lle pos corpo á outredade dentro dun rexistro fortemente marcado por roles de xénero binarios e heteronormativos só tes unha alternativa: rachar o patrón. Xorde aí a necesidade de revisión dunha expresión cultural como é o baile . As compañeiras de Andar cos tempos afondan na necesidade desta transformación urxente. Non somos as primeiras/primeires nin seremos as últimas/últimes. Só somos as/es do medio. 

Mais é, en realidade, un poemario de amor. Ou máis ben sobre como construír outras formas de amar. En que querías poñer o acento respecto a iso? 

O poemario intenta narrar a historia dun(s) amore(s) en dous tempos marcados polo baile. O baile solto que correspondería coa iniciación, sedución, a semente do desexo... e a parte que corresponde co baile agharrado que é onde se atopan pel con pel e camiñan por diferentes estados. O acento quería poñelo aí: no amor poliédrico, polisemántico e en continua deconstrución.

“Cada parte do poemario bebe de dúas fontes diferentes: os referentes atopados nas coplas tradicionais e os referentes presentes, tamén os das paredes”

Cada poema vai acompañado de coplas da tradición ou de versos sacados de distintos libros escritos por mulleres. Mesmo dalgún verso que parece tirado de paredes. Dentro das coplas tradicionais hai contidos pouco convencionais en canto a concepción das relacións amorosas e de xénero. Como fixeches a escolla das coplas? 

A escolla das diferentes coplas foi froito dun traballo colectivo e minucioso de anos de andar a peneirar as coplas principalmente do “Cancioneiro popular gallego” de José Pérez Ballesteros (1942). Ollo que este señoro só as recolleu. E algunhas porque teñen un significado ligado ao emocional. Cada parte do poemario bebe de dúas fontes diferentes: os referentes atopados nas coplas tradicionais e os referentes presentes, tamén os das paredes. Obviamente todos eles cun discurso non hexemónico. O xogo con eses dous referentes consistiu na dinámica da tradición oral boca-oído que pasou de ser anónimo-a-e a ter nome e apelidos , e moitos!

O poemario realiza tamén unha denuncia da homo/transfobia. Un dos poemas di que nin modernidade, nin anarquismo, nin independentismo nin feminismo acaban con ela. Por que hai que remarcar (aínda) que na esquerda tamén hai homo/transfobia?

“Existe a homofobia, existe a transfobia, existe o racismo, existe a gordofobia, existe o cuerdismo... existe e practícano, tamén na esquerda. Confúndense de inimigo”

Aquí sáeme a activista que asiste triste a situacións de violencia no propio corpo e nos corpos alleos en sitios que eran a priori espazos seguros. Existe a homofobia, existe a transfobia, existe o racismo, existe a gordofobia, existe o cuerdismo... existe e practícano, tamén na esquerda. Confúndense de inimigo. Neste momento dáselle voz a discursos cargados de odio; falo do movemento TERF, por exemplo. E falo agora como parte de todos os colectivos transfeministas aos que pertenzo: os dereitos humanos conquístanse, non se negocian!

No poemario está presente a idea de rede. Das que nos precederon. De que xeito é tamén unha homenaxe ás mulleres que sempre souberon “como fendelos polo medio”? E tamén unha celebración da rede de afectos escollidos que construímos?

É como pasarlle a peneira e ver que estaban alí na malla e chamalas ao centro en modo de agradecemento. Nomealas e ser unha especie de eco con voz propia da súa esencia. Ou como diría Andrea Nunes: somos todas as mulleres que fomos. Sobre todo é a celebración desa rede de afectos escollidos que construímos e deconstruímos. Porque outra cousa non, pero sempre se nos deu ben inventar formas de querer(nos).

“Sobre todo é a celebración desa rede de afectos escollidos que construímos e deconstruímos”

Non hai idealización cando fala de amor. Si se fala da ilusión e da forza do comezo, mais tamén se admite a propia debilidade, o propio medo. Ten que ver, parece, coa demanda tamén de responsabilidade afectiva. Como se relacionan medo e responsabilidade afectiva no poemario?

É cíclico e á vez todo novo como na vida mesma: comezar no medo para secalo ao sol, vulnerabilizarse, saber ler os tempos e o tempo, remexerse, marcar límites, aprender a ler os ocos que quedan entre as palabras, falar, reparar as feridas e volver comezar...

Un dos temas recorrentes é a aprendizaxe, para as mulleres, de ocupar un espazo que lles fora vedado. Fala do baile, pero podería ser calquera outro espazo público. Querías que o baile fose metáfora diso? Por que?

O lugar sucede en calquera serán atemporal onde os torreiros eran lugares de sedución masiva. Máis que metáfora pretendía que fose unha metonimia. Acoutar o espazo e delimitalo era o xogo que me permitía poñer un espello diante a cada personaxe participante e instrumentalizalo para que sexa a persoa que o lea quen saque as súas propias conclusións.

“No que se refire ao estilo, a proposta foi o proceso inverso da música tradicional: converter en verso as melodías que nos abalan”

Falando de metáforas, o estilo é directo, a linguaxe sinxela pero coidada e o verso amosa bastante variedade formal. Querías que fose un estilo sen moito adobío? (Son imaxes bastante directas).

A linguaxe elixida tiña que ser coherente co discurso do que bebe: a tradición oral. Pola contra, no que se refire ao estilo, a proposta foi o proceso inverso da música tradicional: converter en verso as melodías que nos abalan, que sexa o poema quen saque o punto, que a percusión rebente no padal de quen se adentra nel. A tradición mantense e (de)constrúese.

Hai tamén unha reflexión sobre a palabra e quizais o seu poder. Por que e en que sentido?

Unha palabra pode ser un bico, un coitelo, unha aperta ou... poño un exemplo dunha copla tradicional que se escoita en moitas foliadas:

críate vaite criando

rosa branca do xardín,

críate vaite criando

que te crías para min.

Detrás desta letra, a priori inofensiva, escóndese un símbolo: a rosa branca que era unha muller virxe. As conclusións da relectura da copla xa non me corresponden a min. Aí é onde poño o foco: as coplas están cheas de símbolos, imaxes e metáforas onde temos que ser quen de identificalas e tomar consciencia que tipo de repertorio queremos que continúe no noso legado de identidade como pobo.

“Gústame vivir en Poesía, o lugar onde as normas só as marca unha mesma”

Como foi o proceso de escrita do libro? Como foi o traballo co verso? (Algúns parecen máis afinados que outros que son quizais máis froito do momento).

Foi un proceso por capas. O traballo co verso foi intentar integrar a explicación da súa execución e o corpo do mesmo sen caer del. Seguramente non o logrei sempre. Se hai algún verso “errado” ou menos afinado dedícollo a toda a rapazada como acto que forma parte da aprendizaxe. Ademais acertar sempre é aburrido, capitalista e sobrevalorado...

Tes algo máis escrito que agora poderías tentar publicar ou estás escribindo algo novo? Escribes desde sempre? Que significa para ti escribir?

Teño moitas cousas escritas, pero de momento non penso en publicar nada novo... este aínda non saíu á luz. Escribo desde sempre, non me lembro non facéndoo. O proceso de escribir para min é ordenarme, coleccionar ideas, xogar coas palabras, forzarme a ver noutra dimensión espacial o meu pensamento. Ademais a min gústame vivir en Poesía, o lugar onde as normas só as marca unha mesma.