Sei que non me parezo
á fotografía manoseada que os teus ollos me mostran
pero o prezo non vai variar
aínda que os ollos que hai tanto tempo perdeche
fosen parar ás miñas tetas esta noite,
esta noite de verán perdida
no meio da Cidade, da miña vida.

“Atreveraste?”, preguntou Luísa Villalta a Maribel Longueira o día que lle ensinou os poemas que escribira a partir das súas fotografías do barrio coruñés do Papagaio. “Claro, Luísa, se ti te atreves eu tamén. Irei contigo sempre e defenderei estes textos”, contestou a fotógrafa.

Naceu, así, un artefacto artístico único na cultura galega contemporánea. Villalta non chegou a velo impreso e agora chegará aínda a máis persoas. Máis de vinte anos despois, o libro composto polas fotografías de Maribel e os poemas de Luísa segue interpelándonos como sociedade, vixente e vivo a pesar de retratar un barrio desaparecido.

“Eses fitos ou corpos vivos de muller que Luísa Villalta erixe sobre os cascallos, a modo de poemas, interpélannos en calquera tempo porque se nos encravan no máis dentro dos adentros, nese lugar comunal onde toda dor se recoñece como a mesma ferida”, afirma a poeta Eva Veiga no limiar que acompaña a esta nova edición do Papagaio en Kalandraka.

Na data do aniversario de Luísa Villalta, este luns 15 de xullo, no que faría 67 anos, preséntase na Coruña a nova edición do Papagaio no Circo de Artesáns (rúa Santo André, 36) ás 19.30 horas coa autora das fotografías, Maribel Longueira, a poeta e autora do limiar, Eva Veiga, e o escritor Francisco Xosé Fernández Naval. A Agrupación Cultural Alexandre Bóveda e a editorial Kalandraka organizan o acto, que contará coa música en directo de César Morán e unha lectura poética á que se sumarán a directora editorial de Kalandraka, Manuela Rodríguez, e as poetas Marica Campo e Miguel Anxo Fernán-Vello.

Francisco Xosé Fernández Naval, compañeiro de Maribel Longueira, tamén estaba na casa o día que Villalta apareceu, pode que sen sabelo, co libro feito. A poeta quixo coñecer tamén a súa opinión sobre os poemas e pediulle que os lera alí mesmo. Longueira lembra ben a escena cando Luísa lle preguntou se lle gustaban.

“E si que me gustaba, Luísa. Si que me gusta. Ese valor, valor?, o compromiso de ser a voz das que non teñen voz, a dignidade que ou é radical ou non é, a humanidade, a liberdade para poder dicir: mírame, pero... Mentres, na rúa, a avaricia medraba enredando nas olladas e saúdos veciñais, e a ambición, esa indiferenza insolidaria, penetraba no cotián, contaminando as relacións, envelenando o aire”, escribe Fernández Naval no limiar que acompañou a primeira edición do Papagaio en 2005.

Neste tempo, o libro convertérase nun obxecto de coleccionista e alcanzou sumas elevadas na venda de segunda man, pero agora está de novo accesible, sobre todo para unha xeración que xa non coñeceu o barrio e pode que non coñeza como se viviu alí, pero si atopará unha conexión coa escrita de Villalta e as fotografías de Longueira. Retrato imborrable da especulación urbanística e máis da especulación cos corpos das mulleres. “A vixencia deste magnífico relato poético-visual é infinita”, salienta Eva Veiga no limiar da nova edición do libro.

Aquela madrugada do 6 de marzo de 2004, cando Luísa Villalta faleceu de maneira inesperada, o libro do Papagaio xa tiña forma pero aínda non era libro. A poeta déralle unha estrutura e acompañara unha selección das 600 diapositivas de Maribel Longueira con 19 poemas escritos en primeira persoa. Primeiro chegou unha exposición coas fotos e os versos na sede do Colexio de Arquitectos da Coruña, alí a familia de Villalta, aínda asimilando a súa marcha, coñeceu o proxecto de ambas artistas. Despois, da man de Laiovento, chegaría a primeira publicación no ano 2005. Case vinte anos despois, e no marco da homenaxe da Real Academia Galega a Villalta co Día das Letras, o Papagaio revive na editorial Kalandraka.

"Eu imaxinei o Papagaio como se fora Pompeia. Aínda que non ten punto de comparación, dalgunha maneira gustábame pensar que eses fragmentos que fotografei foran reliquias dun pasado que aconteceu aí", conta a fotógrafa

“O libro é o resultado da complicidade e a amizade de Luísa”, destaca Maribel Longueira, quen incide no seu fondo agradecemento á familia de Luísa Villalta, nomeadamente á súa nai, María Gómez, e a súa irmá, Susana Villalta, por ter a posibilidade de reeditar Papagaio. “Foi unha alegría para Kalandraka cando llo propuxemos e estarei sempre agradecida polo coidado que demostraron desde o primeiro momento polas miñas fotos. Os fotógrafos sempre tratamos de que as nosas fotografías se representen tal e como as fixemos, pero por desgraza o máis habitual é que non sexa así”, sinala a fotógrafa, que dedica o libro ao finado Pancho Pillado, “fervente defensor” do Papagaio.

En conversa con Praza.gal, Maribel Longueira lembra como este singular barrio do centro da cidade herculina foi sempre unha curiosidade para ela, primeiro unha curiosidade propia da xuventude e máis adiante, xa como fotógrafa, unha curiosidade humanística e histórica. “Vivía ao lado do Papagaio e as mulleres aínda estaban alí fóra, na rúa, e as saudábamos ao subir e baixar. Cando decidiron destruílo, pedinlle ao home que gardaba a obra se podía ir facer fotos e díxome que si sempre que mantivera a atención a e non me puxera baixo os cascallos”, lembra.

“Eu imaxinei o Papagaio como se fora Pompeia. Chego á cidade da Coruña e atópome cunha Pompeia, a cidade do amor que é o Papagaio. Aínda que non ten punto de comparación, dalgunha maneira gustábame pensar que eses fragmentos que fotografei foran reliquias dun pasado que aconteceu aí. Son como pegadas dun tempo e dunha arquitectura que desapareceron para dar paso a outro tipo de arquitectura”, relata.

O Papagio era como se coñecía esa zona de Monte Alto na que permanecía a prostitución a simple vista, ata que no ano 2001 comezaron a súa demolición para dar lugar a un ambicioso proxecto urbanístico que mudou a paisaxe por completo. As fotografías de Longueira retratan “unha forma de vida que por un lado era rexeitada por unha burguesía que dicía que aquilo era unha vergoña, pero por outro lado había voces que entendían a necesidade da súa existencia”.

“Cando lle propuxen a Luísa que escribise algo para acompañar as miñas fotos, dicíndolle que eran do Papagaio, ela quedou moi entusiasmada co tema porque acababa de escribir En Concreto, precisamente sobre a cidade que a viu nacer, A Coruña. Lembrou unha pastorela do século XIV de Don Denís e serviuse dos últimos versos para dividir o libro en tres partes: Per amores, Tam en vão e E Caeu...”, conta Maribel Longueira.

Para Longueira “non hai na literatura galega ningún poemario que sexa tan valente como este porque non se priva de utilizar todas as palabras que á sociedade parece que lle dá pudor dicir, e que non son máis que palabras que representan unha parte da nosa existencia e do noso corpo, non hai nada doutro mundo aquí”. Estes poemas, e o conxunto da súa obra, converten a Villalta nunha das voces “máis singulares e importantes da poesía contemporánea”, e diso –resalta a fotógrafa coruñesa– “non lle cabe dúbida a ninguén”.

"Non hai na literatura galega ningún poemario que sexa tan valente como este", asegura Maribel Longueira

“As imaxes actúa como se fora un índice da memoria do que aconteceu nese barrio. Son un vestixio ou un rastro directo do que sucedeu. Non aparecen os edificios enteiros porque non me interesaba, aínda que tamén os teño porque fixen 600 diapositivas. Cando lle amosei a Luísa as fotografías ela elixiu estas e foinas colocando e estruturando con respecto ás tres partes nas que dividiu o libro. Eu contáballe que, para min, as capas de pintura das fiestras, dalgunha maneira, recolleron os saloucos das mulleres e a súa explotación carnal. E díxenlle que a min me gustaría que se soubera que facían referencia á prostitución, aínda que para min os prostitutos son outros porque aí hai especulación urbanística, da que tamén sen fan eco os versos de Luísa, cuestionando cal é a verdadeira prostitución. Construíronse vivendas de luxo e un aparcadoiro subterráneo que vinte anos despois segue en parte pechado, sen uso, o que indica o grao de especulación”, debulla Maribel Longueira.