A Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo chega á súa 41 edición. A programación inclúe unha sección de Cine Galego con 20 pezas, entre curtas e longas, documentais ou de ficción. Repasamos esta vintena de filmes a través de entrevistas cos seus directores/as, presentándoas en grupos en función das súas conexións temáticas.
O mundo do traballo: ‘Mariñeiros’, ‘Hora silenciosa’ e ‘Marusía’
“Pedímoslle ao mar máis do que pode darnos. E o mar fala. Protesta, avisa, malia que finxamos non escoitalo”. Iso di Antonio (Celso Bugallo), o protagonista de ‘Mariñeiro’, de Juan Galiñanes, un dos primeiros filmes proxectados na sección de cine galego da Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo. Juan Galiñanes decidiu encarnar, a través deste personaxe, o sentir colectivo -non unánime- dos traballadores de mar que entrevistou. Mais a semente de ‘Mariñeiro’ foi, en realidade, unha proposta da mariscadora María Xosé Cacabelos, da confraría de Cambados, que quixo recoller as testemuñas dos oficios do mar. Facer un exercicio de memoria, a proxectar cara o futuro. Galiñanes, cambadés e de familia de mariñeiros, non o dubidou.
A propia María Xosé Cacabelos introduce neste filme o tema do papel da muller no mundo do mar. O seu non recoñecemento. A súa secundarización. “Falar diso é algo obrigado ao falar do mundo laboral. É normal”, explicaba Galiñanes a Praza.gal con motivo da presentación de ‘Mariñeiros’ no FICBueu de hai dous anos. “Ademais, é un sector que foi moi machista. Eran os homes os que estaban rexistrados legalmente: as mulleres estaban no seguro do home… Pero as cousas foron cambiando”, engade. Para el, ademais, facer este documental foi coma “un regreso á infancia”. Cunha amálgama de sensacións. De lembranzas. E cunha idea clara por diante: transmitir a necesidade de coidar o mar, de non esquilmalo.
Entre as primeiras películas proxectadas na sección galega da Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo estivo tamén ‘Hora silenciosa’, de Noelia Muíño
Entre as primeiras películas proxectadas na sección galega da Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo estivo tamén ‘Hora silenciosa’, de Noelia Muíño. Un retrato da vida cotiá das monxas beneditinas de San Paio de Antealtares, en Santiago. “Dende que era pequena” -explica a directora- “miña nai levábanos a min e a meus irmáns moitas veces visitar as monxas de San Paio porque a súa tía é monxa alí. Sempre tiven moita curiosidade por saber como era aquilo por dentro”. A oportunidade chegou anos máis tarde, a través dun traballo para a universidade que debía estar centrado na observación, sen entrevistas. “Falei ca Madre Abadesa, expliqueille o proxecto e deixáronme entrar a clausura para documentar a súa vida durante dous dias e medio. Foi unha experiencia incrible”, conta.
A filosofía que pareceu guiar a presenza da directora alí parece a non intervención. Ser o máis invisible posible. “Como sabía que eu tiña acceso porque me coñecían desde pequena, sabía que non podía levar a ninguén máis comigo”, lembra. Preparouse para afrontar a limitación de ter que ir sen equipo. “Decidín que todos os planos tiña que gravalos con trípode. Aluguei unha gravadora de son pequena e un micro de gravata, e con iso apañei. Ao ter elas unha rutina tan estruturada, puiden planificar e anticiparme. Tamén sabía que a arquitectura do mosteiro ía axudarme moito para lograr unha boa iluminación. Así que ao final todo sae a partir de decisións e planificacións”.
As monxas non parecen falar entre elas máis do imprescindible. Mais si se aprecia conexión, comunicación, entre elas. Sobre todo cando cantan.
As monxas non parecen falar entre elas máis do imprescindible. Mais si se aprecia conexión entre elas. Sobre todo cando cantan. “Sabía que cantaban e rezaban, pero en verdade teñen un coro que ten ensaios case a diario e un repertorio bastante amplo!”, indica a autora da curta. ‘Hora silenciosa’ podería ser unha curta sobre o enclaustramento, sobre mulleres que cumpren roles tradicionais... Mais o que transmite é máis ben, ou tamén, paz, calma, quietude.. nunha vida moi pautada, afastada do barullo que as rodea, na Quintana compostelá. “Tiña claro que quería retratar a vida en clausura non como nós a vemos dende fóra, senón como elas a senten: unha forma de conexión espiritual. As monxas son unha comunidade de mulleres, elas mesmas xestionan os recursos e axúdanse entre si, e entran no convento por decisión propia. Son profesoras, reposteiras, arquivistas, artesás... Paréceme que teñen unha vida moi interesante e digna de retratar”, conclúe Muíño.
“Quixen reflectir un pouco como somos. Queixámonos de moitas cousas, pero ao final non facemos nada”, opina o director
Outra curta centrada no mundo da traballo -máis desde a perspectiva da ficción e non do documental- é ‘Marusía’, de Pedro Sancho. O punto de partida deste filme foi, porén, un feito real: a contestación social ante a decisión do alcalde de Vigo, Abel Caballero, de colocar un barco nunha rotonda do barrio de Coia. “Eu son de alí, de Coia, e estiven moi presente nas manifestacións”, explicou o director a Praza con motivo da proxección da curta no último FICBueu.
‘Marusía’ trata de reflectir, nun rexistro que se sitúa entre a comedia e o drama, a frustración social ante este feito. Juan e Pedro, os protagonistas da curta, son “dous pobres homes, dous perdedores”, que planifican unha acción “que nin ten moito sentido, nin saben eles mesmos moi ben contra quen a fan”. Dous homes que non son nin activistas. “Quixen reflectir un pouco como somos. Queixámonos de moitas cousas, pero ao final non facemos nada”, opina o director.
A mudanza nos roles femininos: ‘El jefe’, ‘As tres caídas de María Santiso’ e ‘Vía láctea’
Tamén ‘El jefe’, de Ozo Perozo e Fernando Tato, se desesenvolve no ámbito laboral. Mais o seu enfoque tira máis pola posta en evidencia do patriarcado, ao mostrar como os argumentos machistas dun home que non cría aos seus fillos -pois para iso ten a súa compañeira- flúen con naturalidade nun contexto de competición por un posto de traballo. En ‘El jefe’, Félix e Rosa chegan ao seu primeiro día de traballo sen saber que compiten polo mesmo posto.
Desencadéase, así, entre eles, un enfrontamento verbal de tensión crecente no que o machismo del non tarda en saír. “Todo xurdiu a raíz do traballo de Kraken Films, o selo dos actores Fernando Tato, Adrián Castiñeiras e Frances Corbera para a creación audiovisual”, explicou Ozo Perozo a Praza con motivo da proxección desta curta no último Curtocircuíto.
“En ‘El jefe’, Félix e Rosa chegan ao seu primeiro día de traballo sen saber que compiten -aínda- polo mesmo posto. Desencadéase entre eles un enfrontamento verbal no que o machismo del non tarda en saír”
“Fernando fixera dúas curtas nun ano e eu estaba colaborando con eles como guionista cando chegou Camila coa idea de facer unha historia con esta temática. Xunteime con Adrián e Fernando e démoslle forma de curta. Dous meses despois estabamos rodando”, engade. “Quixemos ter moi presente que eramos tres homes quen escribiamos o guión, así que puxemos moito o ollo na análise do rol masculino tradicional. Por iso presentamos un home “normal”, que “en condicións normais” non deixa ver toda esa carga que soporta (ter que ser un líder, competir continuamente, ascender… ) pero que sometido a presión, ao non ter ferramentas emocionais para xestionalo, ponse no papel de depredador”, aclara Perozo.
En ‘El jefe’, Rosa é unha profesional altamente cualificada cun proxecto de familia. Os roles femininos non mudaron moito, porén en ‘As tres caídas de María Santiso’, a curta de Roberto Alvite que se poderá ver na Semana de Cine de Autor. Unha muller nova, duns corenta anos, vive soa na vella casa familiar, nunha aldea. Os seus pais morreron e as súas irmás marcharon. Mais ela sente que cumpre co seu deber seguindo a habitar e coidar aquel fogar. Un día chega, por casualidade, un mozo peregrino. E abrollan nela dúbidas que xa tiña. “María xorde, en primeiro lugar, de recordos de parte da miña infancia que pasaba na aldea e das mulleres que tiña arredor, de grande fortaleza”, explica o director.
“María xorde, en primeiro lugar, de recordos de parte da miña infancia que pasaba na aldea e das mulleres que tiña arredor, de grande fortaleza”, explica o director
“A partir de aí, pensei en que o modo de vida no rural non é algo que integres de súpeto ao cumprir certa idade, senón que se vive ou herda dentro desas familias dende moitos anos atrás. Así, quixen presentar unha personaxe na que tanto se puidesen ver reflectidas as mulleres maiores como novas. De todas formas, a soidade é algo que tamén se dá no contexto urbano, así que era unha oportunidade de tratar unha problemática común desta época”, asegura. A curta trata, así, catro temas relacionados: o rural, a familia, a muller e o fogar. Pois, sinala o director, “é delas de quen maiormente se espera que fagan o traballo do coidado do fogar. Nós queriamos incidir en como pode ser querer ir "contra natura", tanto do que se espera de ti como filla como do que se espera como muller nese contexto”.
Mais tras esta curta tamén hai, segundo o seu director, un “sentido da responsabilidade” ante a realidade do “abandono progresivo do rural”. “O caso é que defender o rural” -opina- “non é so defender unha contorna: vai ligado á cultura, ao patrimonio, a formas de entender o mundo, de relacionarse, ao humor... e á propia lingua. Os temas non se deberían illar. E non se trata de dicir que vivir no rural sexa o mellor. Trátase de entender as variables que interveñen e o que nos xogamos como comunidade. Ao final, os modelos de sociedade ímolos creando entre todos xeración tras xeración: individuos, familias e institucións. Nada sucede porque si”.
A curta adopta un ton se cadra non cómico, pero si un pouco esperpéntico, de cara ao final. “O ton que buscamos é de comedia dramática. Penso que a vida ten algo de absurdo en canto á cantidade de voltas que lle podemos dar ás cousas para que logo pequenos detalles ou sucesos sen aparente relación sexan determinantes. E a pesar de todo, a vida segue. Onde hai dor, hai lembranza ou esperanza de algo mellor”, sostén o director. Antes, o encontro de María -que actúa segundo o código de hospitalidade da sociedade tradicional- co peregrino non acabara da mellor maneira, debido á reacción del.
“Quería facer ver a importancia de tratar a quen semella distinto con certo respecto, pois non sabemos polo que pode estar pasando (ou ter pasado) internamente”
“El non comprende, ou non quere comprender?”, pregunta o director. Co personaxe do mozo -explica- “buscaba crear contraste entre o "vello" e o "novo". A tendencia é que o "novo" non se queira abrir aos hábitos e modos de pensar e expresarse do que entende como "vello". Tamén quería facer ver a importancia de tratar a quen semella distinto con certo respeto, pois non sabemos polo que pode estar pasando -ou ter pasado- internamente. Para María abrir o seu fogar, un lugar case sagrado, é algo difícil, e que para unha persoa nova -en tódolos sentidos- que pasa por alí a rexeite sen maior preocupación... iso supón un golpe duro. Unha caída”. O director non poderá estar na presentación desta curta en Lugo, pois debe acudir á estrea que acollerá o III Festival Internacional de Cortometrajes CINESÁN, en San Martín del Rey Aurelio (Asturias). Mais parte do equipo asistirá ao pase de Lugo.
A conexión entre o “vello” e o “novo” atópanse porén no centro de ‘Vía Láctea’, a curta de Alejandro Rodríguez Diéguez que se poderá ver na Semana do Cine de Lugo. A partir dun poema da escritora Filomena Dato, a curta transita, a través da personaxe dunha muller nova que representaría a actual xeración, pola mudanza da situación das mulleres propiciada pola loita feminista de onde e de hoxe. “A idea xurdiu” -explica o director- “tras ler o poema de Filomena, que descoñeciamos completamente. Ela escribe con moita forza e dunha maneira moi suxerente, e iso tamén nos inspirou a reflexionar sobre o papel da muller na actualidade e a tratar o tema dende un punto de vista crítico e cunha forma un pouco máis experimental”.
“Cremos que hai aínda moito por facer, que as cousas non están tan ben como moita xente cre e que é necesario que a loita feminista continúe para intentar cambiar as cousas”
Experimental porque a feitura de ‘Vía Láctea’ é máis poética, ou performativa, que ficción comprendida dun xeito máis convencional. Quen fala -a través dunha voz en off- é unha muller nova, herdeira da loita das avoas e tataravoas, consciente da necesidade de non deixar de loitar para non ir para atrás. “O discurso vaise construíndo como se dun diálogo interno se tratase. Partindo do poema de Filomena fomos pensando na situación desas mulleres anos atrás, no seu traballo, e pouco a pouco é inevitable ir comparándoo coa situación actual. Cremos que hai aínda moito por facer, que as cousas non están tan ben como moita xente cre e que é necesario que a loita feminista continúe para intentar cambiar as cousas”.
A luz, as estrelas, son nesta curta símbolo quizais da sororidade. Nunha peza moi visual, na que, tras comezar atopando o poema de Filomena Dato nunha foto dunhas leiteiras ourensás -mulleres que, sinala o director, pelexaron por unhas condicións laborais dignas no contexto dunha sociedade imperantemente machista- a protagonista acaba mergullándose nun líquido semellante ao leite mentres reflexiona sobre as continuidades daquel machismo que nos segue asolagando. “Filomena Dato di no seu poema referíndose ás mulleres: "o ceo está cheo de nomes que o brillo teñen de luminosas estrelas". Case como nun soño, quixemos que segundo a personaxe vai reflexionando sobre o tema, se fose adentrando nas rúas onde as leiteiras traballaban, atopándose con estas "pantasmas do pasado" en forma de estrela. As fotos antigas convértense en espellos, comparando o pasado co presente. A auga convértese en leite, metáfora dese esforzo que a día de hoxe segue sen ter o resultado que debería... Como se todo o que fose pensando ao final acabase superándoa e filtrándose na súa realidade”, conclúe o director.
Da rabia á acción: ‘Pensamentos para Xiana’, ‘As mulleres salvaxes’ e ‘O que medra por dentro’
Unha muller fode cun home e despois marcha co DNI e cunhas chaves del. Non fala, mais sabemos do que vai acontecendo polos seus xestos, o seu ollar, o seu percorrido nunha cidade misteriosa… Así comeza ‘Pensamentos para Xiana’, de Miguel Gómez Abad. “É unha personaxe que para min son moitas. Quero dicir: pretendemos que represente a moita xente, aínda que as circunstancias e a forma de actuar sexan moi concretas. Pero que o que a move sexa o que sufriu si que aspiramos a que sexa algo universal”, explica o director. Todo acontece de noite -os exteriores nocturnos foron rodados en Ourense- “pero ben é certo que podería ser case calquera cidade vella. O relevante é que producisen unha sensación de estrañeza e ata de certa ameaza. Os sons da festa, ela que camiña intranquila mirando cara atrás varias veces... Non só está nerviosa polo que ten entre mans, senón tamén porque no fondo a noite sempre pode mudar tristemente nun campo de batalla inxusto e asqueroso”, asegura Gómez.
“A idea embrionaria da curta responde a unha historia pura de vinganza persoal. Unha vinganza que nace de sensacións e desexos moi primitivos. Pero é certo que madurou a algo un pouco máis grande”
Pouco a pouco vamos entendendo o que acontece. A muller, que por veces é como unha heroína dun filme de acción, tiña unha misión. E de día convértese noutra, coas mesmas ideas mais con distintas armas para un combate que pasa, en calquera caso, pola alianza entre mulleres. “A idea embrionaria da curta responde a unha historia pura de vinganza persoal. Unha vinganza que nace de sensacións e desexos moi primitivos. Pero é certo que madurou a algo un pouco máis grande. Refírome a que é imposible obviar que os actos que leva a cabo a nosa protagonista non sexan en resposta a algo e se vexan reflectidos e teñan as súas consecuencias dunha forma máis xeral, é dicir, falando do persoal acabamos falando do colectivo”.
Antonella Sturla é a actriz protagonista. “Ela é unha actriz arxentina que estivo o curso académico pasado en Lugo. A curta naceu dentro da sección do FasMuvis no marco do OUFF 2018. O concurso era rodar unha curta en 48 horas e montala noutras 48. Esa urxencia impediu realizar un casting ao uso. Miguel Torres e Melina Regueira produciron a curta a contrarreloxio e foron mostrándome diferentes fotografías de rapazas para o papel. A mirada de Antonella cativoume. A curta baséase en silencios e miradas. Non tiña máis que pensar. Era ela. O outro personaxe con peso encárnao Roberto Rancaño, un actor carballés que cruzou Galiza para facer moi poucas escenas con nós. O agradecemento a el e a toda a equipa non me cabe no peito", conclúe o director.
Nun plano semellante a ‘Pensamentos para Xiana’ sitúase ‘As mulleres salvaxes’, un dos proxectos do colectivo Corentena Producións
Nun plano semellante a ‘Pensamentos para Xiana’ sitúase ‘As mulleres salvaxes’, un dos proxectos do colectivo Corentena Producións. Dirixida por Eire García Cid e interpretada por Mariña López Varela, Menina Arroutada, Miriam Carril Rivadulla, Paloma Saavedra e Patricia Torres, a curta formula o proceso de toma de posición dun grupo de amigas tras saber da violencia que unha delas sufrira anos atrás. A partir dunha conversa nun lugar pechado, que elas fan seu, no contexto dunha festa de disfraces na que alguén pretendía seguir a beneficiarse do silencio social. “Unha curta que fala da necesidade de resposta, da amizade e dos silencios que deixan de selo mediante tomas de posición políticas”, di a sinopse da curta.
A historia podería partir da experiencia de calquera muller, pois retrata un xeito de violencia patriarcal coa que, en distintos graos, todas nos atopamos algunha ou moitas veces na vida. “No baño dunha okupa en Porto alguén colocara un cartaz que dicía “Toda mulher foi ja violada”. Estou de acordo con esa sentencia que, creo, fala máis de recoñecemento que de estatística. Esta curtametraxe efectivamente débese a todas e cada unha das veces nas que somos impunemente violentadas e silenciadas. Porén, esta non é unha historia sobre a violencia que exercen contra nosa, senón de como nós a xestionamos”, explica a directora.
‘As mulleres salvaxes’ é, en calquera caso -sinala García Cid- “a consecuencia do traballo militante que desenvolviamos na altura, asentado na profunda convicción de que o recoñecemento da violencia comeza en nós mesmas e remata nas nosas irmás: a sororidade como a única saída posible á violencia. Ao final, o tráxico é que o patriarcado está atado e ben atado porque, na maioría dos casos, os vínculos que nos unen nun inicio aos nosos agresores son vínculos de confianza e lealdade, vínculos de amor”.
“Ao final, o tráxico é que o patriarcado está atado e ben atado porque, na maioría dos casos, os vínculos que nos unen nun inicio aos nosos agresores son vínculos de confianza e lealdade, vínculos de amor”
A historia desenvólvese nunha festa de disfraces de animais. As máscaras, así coma o título, “están relacionados coa “zona salvaxe” concibida inicialmente por Elaine Showalter para apelar á área experiencial das mulleres non contida na cultura dominante. É o territorio prohibido, non colonizado, onde habitan as monstras: as mulleres salvaxes poden desobedecer, ser violentas, porque están fóra dos consensos ilustrados a través dos que se definiu o feminino. Esta é a idea”, sinala a directora.
A calidade da imaxe, do son e dos efectos ou o acertado do tratamento da luz conseguen crear un ambiente de elevada eficacia para a mensaxe política que se quere transmitir. O final, sen ser exactamente aberto, deixa espazo para a imaxinación de quen está a ver o filme. “Sendo honesta, direi que se tivésemos tido orzamento para representar unhas boas hostias cunha mínima verosimilitude teriámolo feito. Por que? Porque queremos facer cinema político, contar historias resistentes, pero estamos absolutamente reconciliadas coa idea de entretemento e, francamente, acredito que son moitas as mulleres que, coma min, queren ver sangue. Se nun futuro chegamos a ter maior financiamento que o que temos agora para o noso proxecto ‘Monstras’ sen dúbida prometemos surfear a onda da liberdade de expresión do Estado español”, asegura a directora.
A interpretación das actrices é tamén un aspecto a destacar desta curta. Tendo en conta ademais que está rodada en interiores, nun único espazo. “Nós traballamos só con persoas identificadas socialmente como mulleres feministas, polo que partimos da premisa de que existen realidades compartidas entre nós: experiencias comúns de opresión e resistencia. Para o traballo de dirección e interpretación este é sempre o punto de partida implícito e un elemento fundamental. Identificámonos con facilidade coas historias das personaxes, coas súas vivencias, accións e dilemas. Ademais, eu son das directoras que pensan que a técnica está ao servizo da actuación e nunca ao revés”, di a directora.
“Nós traballamos só con persoas identificadas socialmente como mulleres feministas, polo que partimos da premisa de que existen realidades compartidas entre nós: experiencias comúns de opresión e resistencia”
“Por outra banda e sobre o asunto do baño direi que non foi unicamente unha cuestión de orzamento (que tamén): o baño é un refuxio privado no medio dun ambiente público (a festa de disfraces). Simbolicamente, os recunchos teñen importantes significados na historia para as mulleres: son os nosos lugares para falar. Durante a xestión colectiva da violencia elas son permanentemente interrompidas: quería xerar a sensación de que o patriarcado chamaba á porta todo o tempo, da ansiedade da opresión, de non ter espazo ningún para que as mulleres falemos dos nosos sufrimentos. Por último, confirmar que a gravación foi moi divertida e emocionante: en parte creo que desfrutamos sempre tanto porque non temos que preocuparnos de que alguén nos agreda ou roube os nosos dereitos de autoras”, conclúe.
A raiva e a procura dun sentido da reparación son motores da acción de ‘Pensamentos para Xiana’ ou de ‘As mulleres salvaxes’. Tamén de ‘O que medra por dentro’, de Nacho Ozores, outra das curtas que forman parte da programación da Semana de Cine de Lugo. En ‘O que medra por dentro’, un mozo activista planta árbores no bosque que ama. Un día atopa un artefacto incendiario, que tenta desfacer. E estará disposto a facer o necesario para evitar que alguén dane a natureza.
A raiva e a procura dun sentido da reparación, sexa como sexa, son motores da acción de ‘Pensamentos para Xiana’ ou de ‘As mulleres salvaxes’. Tamén de ‘O que medra por dentro’, de Nacho Ozores
“Tiña moitas dúbidas” -indicou o director a Praza nunha entrevista con motivo da proxección desta curta no Curtocircuíto- “antes de comezar a investigar sobre este tema: Quen están detrás dos incendios forestais? Quen se beneficia destas prácticas? Que métodos empregan para provocalos? E se alguén se atopase co responsable deses incendios? Que faría? Impediríao? Pararíase a dialogar con el, ou todo o contrario?”. Ao mozo activista -Jaime Olías-, algo lle medra por dentro. Unha emoción transfórmase noutra, da mesma forza mais de sentido contrario. É -di o director- “a impotencia que se volve potencia, a potencia que lle medra por dentro”.
A familia como espazo de violencia: ‘Sea beasts’ e ‘Limbo’
Outras dúas das curtas da sección galega da Semana de Cine de Lugo presentan a familia como lugar de abuso. “Odio ser a túa nai!”. “Maldito o día en que naciches, retrasado! Ese día comezou a miña condena!”. Así se dirixe Elvira (Rosa Álvarez) ao seu fillo Amancio na película ‘Sea beasts’, de Felipe González Carballido. O protagonista deste filme, Alejandro Carro, gañara o premio á mellor interpretación no concurso internacional de longametraxes Ópera prima do Festival de Cinema Fantástico da Coruña, (FKM) no 2018. Amancio, o seu personaxe, é un home cunha discapacidade psíquica. A súa nai, Elvira, maltrátao psicoloxicamente. O seu maior medo é perdelo, deixar de ter o control sobre o único que lle queda no mundo, pois vive con el, o seu único fillo, tras seren ambos abandonados polo seu marido, nunha casa vella e illada fronte a un mar sempre bravo. Nun inverno eterno de frustración e soidade.
“Eu penso que ela lle dá a culpa a Amancio de vivir encerrada, porque el é moi dependente dela. Así, a casa é, para Amancio, o terror, mentres que saír da casa para ir á praia e a mar, é a liberdade. El non entende por que a nai o trata así, pero depende dela e, ademais, non coñece outra cousa. É unha relación de amor-odio, de dependencia, habitual cando hai maltrato”, explicara Alejandro Carro a Praza con motivo da proxección deste filme no FKM. O único amigo de Amancio parece ser Pedro, un vello pescador ao que a súa nai tamén odia. Con el comparte o segredo da existencia do que, xa desde neno, fora o seu refuxio. A súa cova, onde garda cousas fermosas chegadas de todo o mundo a través do mar. A cova é seu espazo de liberdade e tamén de poder, onde non permite entrar a ninguén. Mais, pouco a pouco, vai atopando tamén a maneira de, ao seu xeito, rebelarse.
O maltrato, mais doutro tipo -a violencia de xénero- está tamén no fondo doutro dos filmes galegos da Semana Internacional de Lugo, a moi celebrada ‘Limbo’, de Dani Viqueira, que vén de ser galardoada co Mèlies de Prata no Festival Court Métrange de Rennes, Francia, recoñecemento que sitúa o filme na competición polo Méliès de Ouro á mellor curtametraxe fantástica europea. Viqueira asina a dirección desta obra de moi notable virtuosidade técnica que, segundo comentou a Praza el mesmo nunha entrevista realizada con ocasión do FKM, empezou sendo unha “curta apocalíptica”, na que un home se atrincheira na súa finca coa súa escopeta tentando “protexerse do mal” que se agocha detrás do valado da casa, para acabar sendo a metáfora do bucle de “psicose infinita” no que cae ese mesmo home tras asasinar a súa muller e a súa filla por decidir deixalo e marchar. O terror e a paranoia -zombis, ruídos inquietantes- constitúen, segundo o director, o castigo deste asasino, que en ningún momento expresa remordementos polo seu crime.
Ese bucle é, en ‘Limbo’, a condena á eterna repetición na que o home quedou atrapado. Un castigo autoinfrinxido sen querer. O sangue non marcha, por moito que lave as mans. A súa pel agocha o demo no que se converteu
Os efectos especiais, a cargo de Gorka Aguirre, a fotografía, de Lucía C. Pan e a música -composta especialmente para esta curta por Germán Díaz-, axudan moito a apontoar un relato redondo, cunha estrutura de elipses e flashbacks que reforza o concepto do bucle, unha das ideas, segundo lembra Viqueira, máis presentes nas curtas de xénero das últimas décadas. Ese bucle é, en ‘Limbo’, a condena á eterna repetición na que o home quedou atrapado. Un castigo autoinfrinxido sen querer. O sangue non marcha, por moito que lave as mans. A súa pel agocha o demo no que se converteu.
A dor da perda: ‘La pescadora’, ‘Soy una tumba’ e ‘A nena azul’
A familia é tamén protagonista, mais dunha maneira distinta, doutras tres das curtas que se van poder ver na sección galega da Semana de Cine de Lugo. Unha delas é ‘La pescadora’, de Edu Lavandeira, delicadísimo retrato da dor da perda. Nun encoro inmenso unha muller pesca compulsivamente nunha procura frustrante. Permanece soa durante días nunha cabana desde a que só pode ollar a auga. De cando en vez, vai beber a un bar. Onde un home a mira, sen falarlle.
“Os personaxes xorden pola necesidade de darlle vida a unha historia nese abrumador paisaxe que é o encoro de Belesar. Alí uns amigos teñen unha antiga bodega de viño rehabilitada como cabana e sempre pensamos que algo había que rodar alí. A historia que se me veu á cabeza foi esa, a dunha muller que pasa os días pescando e que se sente atrapada nun espacio natural inmenso que a priori semella imposible que poida producir esa sensación. O personaxe do home estaba pensado como parella dela pero na montaxe final vimos que funcionaba mellor que non se soubese realmente quen era. Ademais tamén é protagonista a barca da pescadora. É unha embarcación tradicional da zona, moi fermosa”, explica o director.
O propio encoro -a súa beleza inquietante- é tamén bastante protagonista, a nivel de imaxe. Na súa inmensidade, o encoro resulta coma unha sorte de cárcere para a protagonista. As feridas na paisaxe que deixa albiscar o baixo nivel da auga axudan tamén a transmitir as emocións da protagonista. A súa angustia crecente. “Trátase dun lugar dunha beleza extraordinaria pero que ao mesmo tempo transmite moitísimo misterio. Esas augas calmas que van subindo e baixando de nivel cada ano agochan moitas historias, como a de José Castro Veiga, alcumado "O piloto", o último guerrilleiro antifranquista asasinado alí mesmo. A nivel técnico a gravación fixémola, ademais de cámara en man, con dron e cunha cámara subacuática”, coa axuda de dous profesionais amigos do director: César Domínguez e Fran GT.
Non se sabe o que lle aconteceu realmente á muller ata case finalizado o filme. “A idea era máis explicativa nunha primeira versión de montaxe máis longa, de 15 minutos. Tamén había misterio pero era máis previsible. Ao recortarlle minutos decatámonos de que o que pensabamos claramente que ía ser un drama se convertera nun thriller ou nun filme de misterio. E consideramos que era moito mellor, máis suxerente e cunha atmosfera máis opresiva”, explica o director.
“Ao recortarlle minutos decatámonos de que o que pensabamos claramente que ía ser un drama se convertira nun thriller ou nun filme de misterio. E consideramos que era moito mellor, máis suxerente e cunha atmosfera máis opresiva”
A moi salientable interpretación da actriz é vital para construír esa atmosfera, nunha curta sen diálogos que reforza, así, a sensación de illamento. “É Chela Santalla. A rodaxe durou unha fin de semana de moi bo tempo de novembro e foi bastante complexa xa que o encoro estaba a nivel moi baixo, algo que queriamos a nivel estético, pero que a nivel de produción fixo que tiveramos que subir e baixar ducias de veces. Foi realmente esgotador, sobre todo para a xefa de produción, Ana Lorenzo”, conta o director. A curta foi seleccionada xa en máis de 20 festivais de España, Canadá, Italia, México, India, Colombia... “A historia é universal e nótase. A última sorpresa foi que gañamos un festival de cinema independente de Nova York, o Brooklyn Silent Film Festival. Este mes tamén nos convidaron a presentala no festival de Cine Gran Angular de Canarias”, conclúe o director.
A perda tamén se albisca na atmosfera gris de ‘Soy una tumba’, de Khris Cembe. Un neno observa agochado a seu pai participar na descarga de tabaco de contrabando. Pero desta volta o fardo non é de tabaco
A perda tamén se albisca na atmosfera gris de ‘Soy una tumba’, de Khris Cembe. Un neno observa agochado a seu pai participar na descarga de tabaco de contrabando. Pero desta volta o fardo non é de tabaco. O neno transita, nesta curta, obrigado polas circunstancias da vida, entre a nenez e a etapa adulta. Nunha historia sobre a infancia, a perda derivada da morte, ou a soidade, protagonizada por dous personaxes: un pai e o seu fillo que comparten fogar e mesa, mais case non se comunican. No ambiente percíbese a ausencia -da que sabemos polas lembranzas do neno- e a tristeza.
“A idea” -explicou o director a Praza con ocasión dos últimos premios Mestre Mateo- é “sentir a incomunicación de pai e fillo a través do cotiá. Para conseguir este sentimento ten que estar todo moi pensado: o desenvolvemento visual para xerar ambientacións, cores e composición de planos. A animación tamén achega moito nese sentido, é naturalista e fría sen caer na sobreactuación que estamos afeitos a ver en cine de animación. O estilo dos debuxos é minimalista, aparentemente sinxelo. As atmosferas son importantísimas para reflectir as sensacións de humidade, frío, escuridade, así como engadir peso físico aos terreos e estruturas achegando o espectador ao lugar onde pasa. A intención de todo isto é que sintas que estás vendo algo real, esquecendo por un momento que é animación”.
Tamén en ‘A nena azul’, de Sandra Sánchez, hai dor producida pola perda. Pola ausencia real dun pai que está, pero como se non estivese. Sira, unha nena de oito anos, foxe da escola ata chegar a unha praia solitaria onde agarda por seu pai, un percebeiro furtivo. Alí coñece unha misteriosa nena que podería ser o seu propio espello. Sira é a personaxe arredor da que xira ‘A nena azul’, que podería ser unha historia da transición entre a infancia e a etapa adolescencia. “A curta xurdiu” -contou a súa directora a Praza con motivo dos últimos Mestre Mateo- “dun proxecto máis grande no que estaba traballando; un guión de longametraxe titulado ‘A Nadadora’, cuxa protagonista é unha adolescente de 15 anos que vive nunha pequena vila da Costa da Morte. Sentín a necesidade de afondar na personaxe e explorar o seu universo e, falando con Ángeles Huerta, a co-guionista da historia, xurdiu a idea de escribir un episodio da súa infancia”.
A personaxe ten 8 anos en ‘A nena azul’ e 15 en ‘A nadadora’. “As dúas películas falan dun paso de umbral: da infancia á adolescencia en ‘A Nena Azul’ e da adolescencia á idade adulta en ‘A Nadadora’”, explica Sánchez. Sira -dino os seus ollos- ten un pai -Sergio Zearreta- ausente e afogado nos seus propios problemas. Que non deixa de defraudala. “Hai un conflito familiar, social, que está suxerido, aínda que non explicitado. O espazo; a praia, o mar, a furna, os seres vivos que a habitan, fúndense coa historia coma un personaxe máis, que non achega información, pero si sensacións e emocións”, indica.
“Esa forza para resistir, aínda que personificada noutra nena, está nela mesma, o que pasa é que ela aínda non o sabe. É esa parte oculta a que necesitaba saír para terminar de construír á súa identidade”
Entre as dúas nenas xorde a complicidade. E é como se a súa nova amiga tirase por Sira. “Xustamente”, di a directora. “Pero esa forza para resistir, aínda que personificada noutra nena, está nela mesma, o que pasa é que ela aínda non o sabe. É esa parte oculta a que necesitaba saír para terminar de construír á súa identidade. Para crecer. Busquei construír unha imaxe de duplicidade a partires de opostos. Que unha tivese aquilo que lle falta á outra, aquilo que dalgún xeito a complementa. Forza, empuxe, valor. A nena que aparece na praia non deixa de ser unha imaxe dobre de Sira, o seu ‘doppelganger’ interior”, engade.
As ausencias voluntarias: ‘La felicidad de los perros’, ‘O cambio’ e ‘Neno bonito’
‘La felicidad de los perros’, de David Hernández, xira tamén arredor da familia. Mais neste caso, máis que de perda se cadra se podería falar de abandono, pois é consciente e voluntario. César é un home en paro de 40 anos. Está casado con Sara e teñen unha filla pequena. Hai tempo xa que ela, perruqueira, mantén economicamente a familia. Sara tenta apoiar a César. Mais el, que sente que xa non “serve” de nada á familia, vive un proceso de crise interior que o leva a afastarse para tentar mudar o rumbo da súa vida.
‘La felicidad de los perros’, de David Hernández, xira tamén arredor da familia. Mais neste caso, máis que de perda se cadra se podería falar de abandono, pois é consciente e voluntario
César é un dos traballadores afectados polas reconversións nos estaleiros de Vigo. Está canso de buscar traballo por todos os lados. Leva unha rutineira vida sen esperanza de mudanzas. Aproveita, entón, a ausencia da compañeira e a filla por uns días para emprender un camiño de busca. A película -contou o director despois da estrea deste filme en Cineuropa- xurdiu, en realidade, dunha imaxe: un can atado. Metáfora do estado emocional de César, que se sente atrapado. César realiza unha “viaxe interior”, ademais de percorrer fisicamente varias localidades de Baiona á Guarda antes de partir para Zamora e, despois, Madrid.
Malia as dificultades e os fracasos, non deixa de moverse. De buscar. Fronte a outros personaxes -a súa ex, funcionaria en Zamora, ou un mendigo -un Santi Prego excelente no seu papel- que coñece por casualidade en Madrid e que lle dá unha nada tranquilizadora idea do que podería chegar a ser el en dez anos-. Móvese entre un presente que non o fai feliz -o paro e unha relación de parella que segundo o director xa non funciona, aínda que iso non se ve tan claro no filme, no que marcha sin sequera avisar-, un pasado no que quedaron capítulos por pechar -a súa ex- e un futuro incerto ante o que, ás veces, parece que só queda “desaparecer”. Quizais para iniciar algo novo -aínda que o final aberto do filme non o aclara-.
Outra ausencia voluntaria é a do protagonista de ‘O cambio’, de Iago de Sant, que, coma o personaxe de ‘La felicidad de los perros’, emprende unha viaxe coa idea de deixar todo atrás e procurar un novo camiño na súa vida
Outra ausencia voluntaria é a do protagonista de ‘O cambio’, de Iago de Sant, que, coma o personaxe de ‘La felicidad de los perros’, emprende unha viaxe coa idea de procurar un novo camiño na súa vida. Este proxecto xurdiu no certame lugués FindeCurta, de promoción de novos creadores audiovisuais. “O que quería formular” -conta o seu autor- foi sinxelo, xa que se baseaba en algo no que xa estaba a investigar hai tempo, chamado impromersión. Consiste en traballar ficción pero tendo como papel a propia realidade. De maneira que traballabamos sen un guión clásico e gravabamos en función do que iamos encontrando”.
O protagonista realiza unha viaxe no seu coche e vai tomando imaxes do que encontra. Nun momento, alguén dille que debe crerse un grande cineasta. “Esa” -a viaxe- “era unha dos condicións que nos saíu aleatoriamente na reunión previa do festival Findecurta. Se me preguntas que sentido lle buscamos dar á viaxe do personaxe pois un pouco segue a estela do título: o personaxe que quere saír da súa vida, coa que non se identifica, afastándose dela na procura dun cambio… Feito que nós non buscamos enxalzar como meta, xa que o feito de aventurarse a facelo pode resultar moi ridículo ou todo o contrario”, indica.
Só cara ao final, por unha chamada que recibe, sabemos que acaba de tomar unha decisión relevante na súa vida. Que quere deixar atrás algo. A súa actitude é a de aceptación da situación cando a decisión está tomada. E se cadra de certo desleixo coa outra persoa á que lle afecta. Como nunha mestura de seguridade desafiante e de dor contida. O actor, Antón García, é segundo o director “quizais un dos mellores actores descoñecidos que temos aquí en Galicia. O da conversa telefónica para el foi tan natural como falar na vida mesma. Iso é algo que se ten ou non se ten. E Antón ten a verdade como algo moi natural nel. De maneira que a rodaxe foi viaxar con el e con Mario (o cámara da rodaxe). Foi unha road movie de tres persoas”, resume o director.
Unha desaparición voluntaria é tamén a que realiza o protagonista de ‘Beautiful Boy’, de Fran X. Rodríguez. A historia dun “neno” de 37 anos que sofre unha enfermidade crónica dende que era cativo, causa da súa sobreprotección por parte de súa nai, educada nun patriarcado moi rancio. “De aí os celos que provoca en súa irmá, unha rapaza que se labrou un futuro propio a costa de traballalo e que sempre viu a seu irmán coma un inimigo que lle ocupaba todo o espacio na contorna familiar. Cando Andrés decide desaparecer, a súa irmá ve a ocasión perfecta para desfacerse del”, indicou o director a Praza con motivo dos últimos Mestre Mateo.
A intención é “retratar”, a través do personaxe de Andrés, obsesionado por coleccionar obxectos, “ese mundo absurdo no que vivimos obsesionados por acumular de xeito exacerbado cousas
A curta nace, segundo explica o seu director, “da canción homónima de John Lennon ‘Beautiful Boy’, onde hai unha frase que di que a vida é eso que pasa mentres fas plans. Esta cita vén dicir que se adicas a túa vida a planificala, o que estás facendo é deixar de vivila. E o máis parecido a deixar de vivir é estar morto. Esta premisa, a priori, tan existencial, serviunos para facer unha comedia negra onde reflexionar sobre o valor que lle damos ás cousas e o valor do tempo”. A intención -aclara- é “retratar”, a través do personaxe de Andrés, obsesionado por coleccionar obxectos, “ese mundo absurdo no que vivimos obsesionados por acumular cousas que realmente non serven para nada e que, ademais de ocupar un espazo físico, ocupan iso do que realmente somos donos e soberanos: o noso tempo” ‘Beautiful Boy’ conta con elenco de actores coñecidos coma Santi Prego, Cova Berdiñas, Denís Gómez e Santiago Fernández.
Buscar o camiño propio: ‘Sísifo’ e ‘Devalar’
Ese mesmo ton existencial, mais cun enfoque totalmente diferente, téñeno outras dúas das curtas da Semana do Cine de Autor, ‘Sísifo’ e ‘Devalar’. En ‘Sísifo’, de Bruno Máez, un home barre nun espazo natural aberto as follas das árbores. Coma o personaxe do mito grego, parece condenado á eterna repetición da mesma tarefa, xa que as follas non van deixar de caer. A curta xurdiu a partir dunha convocatoria da Universidade de Santiago para a realización de videocreacións a partir do concepto do camiño. Sobre o significado, Máez apunta só que “María Vázquez e eu discutimos varias opcións desde o punto de vista conceptual. Por unha banda está o concepto de repetición: a condena que sofre a humanidade a repetir sempre todo, sobre todo os erros. Eses camiños que frecuentamos unha e outra vez. Non hai máis que ver as noticias ultimamente”.
O personaxe non parece, porén, alterado pola situación, senón moi tranquilo. “Non ten présa” -di o director-, pois sábese condenado á súa tarefa repetitiva. “Neste sentido” -engade o director- “tamén falamos sobre a memoria, sobre a necesidade de lembrar para non esquecer, para manter as pontes de comunicación para as que foron creados os camiños. Recordar par non ter que volver facelos outra vez, ou polo menos para non quedar illados. É unha especie de reflexión sobre quen somos como sociedade”. Tras a xornada diaria do seu traballo infinito, o personaxe descansa xunto ao lume. Nun escenario que, segundo o director, “ten connotacións sobre a cova e Platón”.
Tamén ‘Devalar’, de Mar García, ten un fondo existencial. Un pai toma un camiño non moi transitado: decide retornar á aldea e restaurar unha casa en ruínas. “O filme narra a vida de dúas persoas trala elección de escoller vivir dunha forma pouco convencional e establecer un vínculo de retroalimentación coa natureza. Dende pequena é o que vin e interioricei, e non foi ata tempo despois cando me din de conta da valentía que é necesaria para tomar ese camiño. Realmente, quería encontrar o significado desa desvinculación co mundo que creamos de forma artificial, e creo que tanto o meu pai coma Luís son un retrato da desvinculación con todos eses atributos”, salientou a directora nunha entrevista con Praza realizada con motivo da proxección da curta no OUFF.
Conduce o relato, en ‘Devalar’, a voz en off da filla, nunha narración de intención poética. O filme está armado, de feito, a través da memoria, dos recordos da infancia dela.
Conduce o relato, en ‘Devalar’, a voz en off da filla, nunha narración de intención poética. O filme está armado, de feito, a través da memoria, dos recordos da infancia dela. Mais é un xeito de chamar polas cousas esenciais, importantes. “A visión que temos na infancia sobre as cousas é moito máis simple, máis pura. Logo comezamos a ver todo con moitos veos superpostos. Sinto que canto máis aprendemos, ás veces tornamos a ser máis escépticos…”, di a directora. “A perda da inocencia” -engade- “é uns dos piares de tódolos recordos enfrascados que aparecen durante o documental. A maioría tratan sobre o descubrimento da mortalidade, sempre de forma allea, e por ende a nosa propia, coma un espello. Isto tamén ten que ver co camiño que constrúe o meu pai durante todo o documental: tratar de construír e modificar o noso entorno para transcender a morte. Despois de 25 anos, segue modificando a casa e construíndo máis e máis”.
O fantástico, o máxico: ‘Cámbiache o conto’, ‘Metrocabina’, ‘Mouras’ e ‘As lavandeiras’
Outro grupo de curtas das que poderán verse na Semana de Cine de Lugo tiran máis para o fantástico. ‘Cámbiache o conto’ de Mauro Longarela é, de feito, unha revisión dalgúns dos personaxes dos contos clásicos. Realizada tamén no contexto do FindeCurta, non partiu de ningunha idea preconcibida, segundo o seu director. “O venres pola noite xuntáronse Vanesa -a guionista- e Lucía, que poderiamos chamar xefa de produción e comezaron a crear o que despois sería ‘Cámbiache o Conto’. Habería que preguntarlles a elas en que momento decidiron escribir un conto con roles cambiados e que as levou a escoller a fantasía como xénero. O que si que está claro é que todas as persoas temos que facer moito traballo no que á igualdade de xénero se refire e calquera medio é bo para mostrar outras realidades ou outras posibles realidades”.
Unha das ideas que poden tirarse da curta é a de apoio mutuo. De feito, é como un percorrido de xente que se vai encontrando e xuntándose
Unha das ideas que poden tirarse da curta é a de apoio mutuo. De feito, é como un percorrido de xente que se vai encontrando e xuntándose. Ademais desta idea “dunha sociedade que traballa unida para o ben común”, tamén están presentes, segundo o director, “o respeto á diferencia, a importancia de ofrecer oportunidades ou o emprendemento sostible e o respeto aos nosos contornos naturais”. A propia curta foi tamén froito dun traballo colectivo feito nunha fin de semana por un grupo de amigos. “As actrices e actores e máis eu, que son o único do equipo xunto con Vanesa -guión- e Xose -edición- que non actuei, somos unha pandilla que nos xuntamos a desfrutar da creación audiovisual. Facendo todas o que puidemos e sobre todo tratando de pasalo moi ben axudando en todo o que puidemos ao proxecto, cousa que logramos sobradamente xa que a experiencia foi divertidísima”, afirma.
Se ‘Metrocabina’ olla ao futuro, ‘Mouras’ de Olga Osorio e, sobre todo, ‘As Lavandeiras’, de Lois Basallo, apuntan máis ao pasado
Metrocabina’, de Silvia Otero e Andrés Castro, opta tamén polo fantástico, mais abeirándose máis cara ao futurista. Unha nai que non dá feito descobre un medio de transporte revolucionario que funciona a través dunha app. Pero esquece un detalle importante, o cal terá consecuencias. “Queriamos facer” -comentou Castro a Praza con ocasión do último festival FKM- “unha historia coas cabinas telefónicas en desuso e unha noite escribín un guión mesturando ‘Matrix’, as app do móbil, a falta de conciliación e logo engadímoslle unha chiscadela ao famoso Metrominuto de Pontevedra”.
Coas súas chiscadelas ao fantástico ao xeito de Matrix, podería entenderse como un ollar paródico a un xeito de vivir con demasiada présa. “A idea” -di Castro- “era facer unha reflexión sobre a falta de conciliación a través dunha nai solteira (Eva Fernández) que non dá feito e que, ademais ten unha filla adolescente (Candela Vázquez). Con todo, a curta non trata de ser transcendental senón máis ben ser un produto de entretemento de ciencia-ficción “low cost”, humor e suspense cun tema social de fondo”, aclara.
Se ‘Metrocabina’ olla ao futuro, ‘Mouras’ de Olga Osorio e, sobre todo, ‘As Lavandeiras’, de Lois Basallo, apuntan máis ao pasado. En ‘Mouras’, as lendas de mouras que Ana lle conta á súa filla Iria, de 8 anos, mentres pasean polo bosque, propoñen un xogo de ambigüidade realidade-ficción no que pode albiscarse unha procura -desesperada- da liberdade por parte dunha muller que non consegue ser feliz nun mundo ao que non pertence.
“Iniciamente” -explicou Osorio a Praza con motivo dos últimos Mestre Mateo- “era unha curta sobre o fin da inocencia. Despois incorporou a relación entre nai e filla e finalmente evolucionou ata o que é agora. Nesta versión, a idea clave é a imposibilidade de coñecer a verdade, a subxectividade de todo o que vemos e vivimos. Teño comprobado que, dependendo de quen vexa a curta, normalmente escolle unha das lecturas posibles con moita rotundidade, como se non houbese outra opción. E non só a hai senón que a curta está así contada premeditamente para que todo quede na ambigüidade. Está a nai tola e a nena morreu? É unha moura? Está Iria no mundo das mouras? Non hai respostas claras porque na vida é complicado obter respostas claras”, asegura.
Unha das posibles interpretacións de ‘Mouras’ conduce á violencia de xénero. Osorio acéptaa, mais, como ela mesma di, “con matices”. Porque -afirma- “houbo un momento no que ese semellaba tamén o camiño fácil. Se o pai é un maltratador a lectura é evidente e unívoca. Machi (Salgado) preguntoume durante a rodaxe se era un maltratador e a verdade é que a resposta é complexa. Se me preguntas a min eu opino que si no sentido de que el só está disposto a aceptar que ela sexa como el quere ou espera que sexa. Pero para min aquí empeza a graza da curta porque chegado un momento cambia o punto de vista e empezamos a simpatizar co pai que quere protexer á súa filla dunha nai tola. Onde están os límites? É un tema espiñento e complexo. Pero evidentemente do que non hai dúbida é de que a nai séntese atrapada e que a maxia se rompe cando chega o pai”. As lendas de mouras inspiraron esta historia, interpretada por Machi Salgado, Claudia Suárez e Rosalía Castro.
En ‘As lavandeiras’, de Lois Basallo, unha nena camiña polo bosque tras acompañar a súa nai lavar no río. Por máis que a nai lle rife, non deixa de adiantarse. Ata que se atopa cunha misteriosa muller maior -Mela Casal- que pide algo de comer. Ambientada na posguerra, a curta trata, coma outras realizadas polo mesmo equipo, de “dignificar eses traballos femininos moitas veces vistos como secundarios ou pouco dignos, mais que eran moitas veces o único ingreso que entraba nesas familias tan desestruturadas por mor da guerra. A idea xorde un pouco a raíz dos contos que me contaba miña avoa de cativo, e como mesturando elementos fantásticos propios da nosa cultura, xunto co propio medo que reinaba na época e a recreación no rural, fan que sexa unha combinación moi boa e cree esa aura de misterio”, explicou Basallo a Praza con ocasión do último FKM.
A curta deixa moito espazo para a interpretación do espectador, que debe integrar o seu xeito na historia os elementos fantásticos que se deixan entrever
A curta deixa moito espazo para a interpretación do espectador, que debe integrar o seu xeito na historia os elementos fantásticos que se deixan entrever. “Si está feita para que o espectador xogue un pouco coa súa imaxinación e ate os cabos que crea convenientes, mais o que si pretendemos é crear unha angustia. Ver como pasamos dunha aparente xornada de normalidade a ese caos no medio da fraga por mor dunha simple conversa coa cega, e como hai cousas fantásticas como neste caso o lume fatuo ou a curuxa que son presaxios do que vai acontecer”, subliña o director. Un elemento moi importante na curta é a propia paisaxe na que está rodada. Que habitan as tres actrices: Claudia Basallo, Gemma Do Carmo e Mela Casal.
E a memoria: ‘Memoria na pedra’ e ‘Narote’
Coas lavandeiras ten tamén moita relación ‘Memoria na pedra’, de Lucien Petitjean e Paco Paz, un retrato social e histórico do lavadoiro termal da Praza de Abastos de Ourense que corre o risco de “desaparecer baixo a piqueta”, tal como di a sinopse do filme. Un lavadoiro tradicional que continuou activo, aínda que moi deteriorado, durante o século XXI. A curta estrutúrase en base a entrevistas cos traballadores e traballadoras da Praza, que o reivindican como unha parte do patrimonio da cidade a coidar e preservar e como un símbolo da identidade da cidade. ‘Memoria na pedra’ realiza, ademais, un percorrido histórico polos lavadoiros públicos de Ourense e a súa relevancia social, a través en boa medida de fotografías que os documentan como espazo de traballo e de encontro. A música -con letras relacionadas precisamente co lavadoiro como espazo de valor social e etnográfico- é tamén importante nunha curta que incorpora, ademais, algunha escena dramatizada.
A memoria, en conexión coa loita pola liberdade, é tamén o alicerce de ‘Narote’, de David Vázquez. A historia dun home de esquerdas represaliado no contexto da revolución do 34 -por negarse a cumprir ordes para matar xente- e despois durante o franquismo
A memoria, en conexión coa loita pola liberdade, é tamén o alicerce de ‘Narote’, de David Vázquez. A historia dun home de esquerdas represaliado no contexto da revolución do 34 -por negarse a cumprir ordes de matar xente- e despois durante o franquismo. “Antonio Nieves "Narote" escribiu as súas memorias nun pequeno libro, ese libro chegou a min a través de Lorena Gallardo, a coguionista, eu lino nunha noite e ao día seguinte chameina dicíndolle que esa historia non podía quedar sen contar, pois tiñamos ante nós ó que podía ser o derradeiro "participante" da revolución de Asturias”, lembra o director. O documental está montado a partir dunha longa entrevista co protagonista.
“Entrevistar unha persoa de 103 anos -hoxe 106- non é sinxelo. E máis cando temos diante a un home que estivo a piques de morrer moitas veces”, sinala o director. A intención da curta é, segundo explica, “recoller unha testemuña que ía desaparecer. Non foi un mártir, non é un caso coñecido, pero despois de escoitar o seu relato pregúntaste, quen aguantaría todo isto durante os mellores anos da vida?”. O relato apóiase en imaxes de arquivo e nalgunhas de recurso. “As imaxes de arquivo foron o máis complicado deste documental. É incrible que a día de hoxe haxa que dar tantas voltas para conseguir un par de fotos que teñan que ver con algún feito histórico-político. Tivemos sorte cas imaxes de Escairón que nos cedeu o Círculo do Saviñao. O resto foi un trámite longo e que houbo que pagar con cartos, algo que me parece incrible a estas alturas…”, subliña.
"É incrible que a día de hoxe haxa que dar tantas voltas para conseguir un par de fotos que teñan que ver con algún feito histórico-político"
Unha idea que o protagonista subliña bastante é que lle pasou o que lle pasou por pensar diferente dos que tiñan o poder. Nin sequera chegara a militar en ningún partido. Mais era -xa o di el mesmo-, un rebelde. “Máis que un rebelde” -opina Vázquez- “era unha persoa con principios: el tiña os seus e defendíaos aínda podendo costarlle a vida, e iso xa é moito dicir. Hoxe dámoslle a gústame ou non me gusta nas redes sociais. Narote xogou a vida para facer o mesmo: expresar o que sentes, o que pensas…”.
<div style="padding:56.25% 0 0 0;position:relative;"><iframe src="https://player.vimeo.com/video/323496649?color=ffcc33&title=0&byline=0&portrait=0" style="position:absolute;top:0;left:0;width:100%;height:100%;" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen></iframe></div><script src="https://player.vimeo.com/api/player.js"></script>A historia de Narote amosa, por outra banda, a arbitrariedade coa que actuou a ditadura: a represión e os asasinatos tras a guerra, as torturas no cárcere... Que el conta con moita enteireza, mais sen agochar nada. “Narote ten unha memoria incrible, é capaz de reproducir acontecementos de fai moitos anos. Ademais faino sen rancor: iso só pasa se chegas a esa idade”. Para resumir o sentido deste traballo, Vázquez sinala que “é único, xa que é unha testemuña dunha persoa única. Única porque chegou ós anos que ten, única porque ten a memoria intacta -no momento da entrevista, hoxe xa non-, única porque viviu uns feitos históricos e única por que non ten rancor cara ningún home, e digo en masculino, porque os que lle quixeron mal foron homes. É un documental para a reflexión, para darnos conta de que a violencia non ten sentido, como di Narote, "porque eu pense distinto..."
