"Queridos irmáns e irmás, con profunda dor debo anunciar o falecemento do noso Santo Padre Francisco. Ás 7.35 da mañá, o bispo de Roma, Francisco, regresou á casa do Pai. Toda a súa vida estivo dedicada ao servizo do Señor e da súa Igrexa". Así anunciaba o camarlengo, o cardeal Kevin Joseph Farrel, a morte de Jorge Mario Bergoglio, tras doce anos no cargo. Aínda que incompleta e frustrante para os máis esixentes, os avances en tarefas como as medidas contra os abusos sexuais, a transparencia financeira, a incorporación de laicos e mulleres ao ámbito de decisión da Igrexa ou a reflexión ao redor de cuestións morais son recoñecidos pola maioría de observadores. Por cada unha destas decisións, Francisco gañou algúns amigos, mesmo abertamente ateos, pero tamén detractores na Igrexa, entre eles cardeais que agora buscarán sucedelo.
Catro de cada cinco cardeais que participarán no conclave foron nomeados polo papa falecido, pero iso non garante a continuidade do seu legado
A presidenta da Asociación de Teólogas Española, Montserrat Escribano, prognostica que coa morte de Francisco estamos ante "un cambio de era" e define ese conclave, aínda sen data, como un "movemento político" clave para o futuro dunha Igrexa na que hai "diferentes visións, modos de compresión e expectativas de futuro". En conversación con infoLibre, Escribano destaca que hai movementos conservadores que non esconderon a súa fobia contra Francisco e que chegaron mesmo ao "descrédito e desprezo" polo rumbo que Bergoglio deu ao seu papado. "Iso fala tamén dunha Igrexa que ten moito poder, que segue recibindo moito financiamento e que está apoiada por movementos políticos e partidistas", sinala.
Vicens Lozano foi durante 35 anos correspondente de TV3 na Santa Sé. En 2021 publicou Vaticangate. O complot ultra contra o papa Francisco e a manipulación do próximo conclave (Roca), onde detalla, con nomes e apelidos, toda a galaxia internacional de xerarcas da Igrexa, organizacións, medios e familias que na última década combateron as ideas e reformas de Francisco e que agora tratarán de evitar custe o que custe que o seu sucesor as continúe. Para Lozano, as palabras que lle dedicou o papa a un grupo de xesuítas tras a súa delicada cirurxía de colon fai catro anos, na que lles dixo que "algúns o quererían morto" foron unha resoante advertencia: "É a primeira vez na historia que un pontífice divulga en público que existe un complot contra el", sinalou o xornalista, por parte de "sectores da ultradereita a nivel internacional" e membros da xerarquía "máis tradicionalista".
Francisco elixiu o 79% dos cardeais que agora decidirán quen será o novo pontífice
Se cadra por iso Francisco buscou situar a cardeais afíns á súa visión do mundo ao longo do seu mandato. Actualmente o colexio cardinalicio está composto por 252 cardeais, dos cales 135 son electores -teñen dereito a voto no conclave porque teñen menos de 80 anos- e 117 son non electores -teñen 80 ou máis anos-. Francisco nomeou 108 dos que son electores, o 79% do total. É dicir, catro de cada cinco cardeais que elixirán o sucesor de Francisco foron nomeados por el. O resto de electores creáronos Bieito XVI (22) e Xoán Paulo II (5). Parecen números propicios para a continuidade, pero os expertos advirten que sería un erro supor que todos os que foron nomeados por Francisco compartirán o seu ideario. Inciden en que hai "grises" e que o conclave estará "moi aberto".
O autor de Vaticangate é cauto con respecto aos papables. Dá nomes, pero advirte de que o resultado final será resultado de equilibrios hoxe imprevisibles. Entre os cardeais progresistas ou moderados que poderían ser considerados afíns á liña de Francisco, estarían o xesuíta Luis Antonio Gokim Tagle (Filipinas), Pietro Parolin, man dereita de Francisco, que ten a vantaxe de ser italiano e que segundo algúns cálculos xa toca, e Peter Turkson (Ghana), que podería ser o primeiro papa africano. Despois hai unha fileira de nomes: Matteo Zuppi, presidente da Conferencia Episcopal de Italia e Arcebispo de Boloña; e Christoph Schönborn, arcebispo de Viena. Entre os opostos, o autor ve "opcións", aínda que non parece que probables, para Robert Sarah (Guinea) e un segundo cardeal africano, Peter Turkson, ao que suma ao conservador Wim Ejik (Malta). De entre os conservadores, o que máis destaca é o nome de Peter Erdö, primado de Hungría, presidente da Conferencia Episcopal do país e afín ao primeiro ministro Viktor Orban.
"É difícil aventurar que pode suceder, hai un número maior de cardeais que teñen unha visión parecida a Francisco, pero non imos ter outro papa como el", sinala, pola súa banda, Escribano. "Cada un ten a súa forma de exercer o pontificado, o papa Francisco deixou o proceso da sinodalidade -o estilo particular que cualifica a vida e a misión da Igrexa- aberto e terá que facerse cargo o novo pontífice", prosegue a teóloga. Para Francisco, os pobres tiñan que estar no centro, do mesmo xeito que as periferias, un modelo diferenciado ao dos seus antecesores e que tamén acabou cos privilexios dos cardeais. "Quen o substitúa terá todo un legado do que facerse cargo, a pregunta é en que dirección", engade.
Burke, Sarah e Müller lideran a fronte anti Francisco
A antipatía cara a Francisco por parte do trumpismo actúa como sinal entendido á primeira pola ultradereita en todo o mundo
No seu ensaio, Lozano identifica tres "pesos pesados" dentro da Igrexa en aberta campaña contra Francisco. O cardeal Raymond Leo Burke (EUA) asinou xunto a outros tres purpurados unha carta esixindo a Francisco unha corrección sobre a posición favorable a que os divorciados que volven casar reciban os sacramentos. "Unha rebeldía xamais vista", anota o xornalista, que identifica a Burke como un activo muñidor contra o papa afín ás teses de Donald Trump. Outro cardeal que está nesa fronte é Timothy Dolan, puntal dos apoios do trumpismo, que fai campaña para virar o rumbo da Igrexa. En 2020 chegou a enviar a todos os cardeais do mundo o libro O próximo papa, de George Weigel.
Ademais dos estadounidenses, Robert Sarah (Guinea) é de todos estes cruzados contra o feminismo e a homosexualidade o máis obsesivo. Defensor da misa tridentina, viaxa polo mundo convidado por foros ultraconservadores, onde expón o seu rexeitamento a "deriva ideolóxica" da Igrexa. Chegou a publicar un libro no que cargaba contra a apertura do pontífice á ordenación sacerdotal de homes casados. E Gerhard Ludwig Müller (Alemaña), teólogo dogmático, recoñeceu que había unha "fronte de grupos" que o querían como líder de "un movemento contra o papa". El afirma que non se prestou. Iso si, cuestionou abertamente as súas posicións. O arcebispo italiano Carlo Maria Viganò tamén desenvolveu unha incesante tarefa contra o papa, que incluíu a difusión de acusacións de encubrimento de abusos sexuais. "Cando é o primeiro papa que lles puxo couto!", apunta Lozano.
A antipatía cara a Francisco por parte do trumpismo actúa como un sinal entendido á primeira pola ultradereita en todo o mundo, incluída a de base nacionalista e católica europea. Desde Vox a Alternativa para Alemaña, desde Marine Le Pen a Matteo Salvini, os referentes desta corrente careceron dun aliado en Roma. España é, pola súa banda, o país de Europa onde a orientación da Igrexa ten unhas características máis inmobilistas", escribe Lozano, que tamén destaca o vigor do movemento ultracatólico, onde destacan organizacións como Hazte Or Foi elocuente como este movemento arroupou ao cardeal Müller durante a súa visita a España en 2022, organizada pola Asociación Católica de Propagandistas. Francisco tampouco fixo demasiados amigos no Opus Dei, prelatura que, por decisións do pontífice, perdeu poder no Vaticano pero que mantén intacto o seu espazo de poder e influencia en España.
