A economía aguanta, pero reséntese, mentres medran os compromisos coa OTAN e o gasto militar, aguilloando as diferenzas entre PSOE e Unidas Podemos
Cando Pedro Sánchez superou a investidura, en xaneiro de 2019, ninguén sospeitaba a pandemia que viría despois. Tampouco a decisión de Rusia de invadir Ucraína, hai agora un ano, que acabou por poñer patas arriba unha economía que apenas empezara a recuperarse das consecuencias da enfermidade. O virus SARS-CoV-2 deixou danos persistentes nunha maquinaria económica incompatible cunha parálise obrigada e un funil que, a continuación, condicionou a chegada de subministracións vitais nunha economía globalizada e dependente.
O desafío militar, económico, loxístico e xeopolítico obrigou ademais ao Goberno de España a mobilizar inxentes recursos económicos para paliar as consecuencias da guerra: 45.000 millóns de euros ata hai apenas un mes, segundo o último reconto facilitado por Moncloa. Unha cifra que, de non ser pola decisión de Vladímir Putin de ocupar pola forza Ucraína, o Executivo ben podería dedicar a cubrir outras necesidades.
Ao longo dos últimos doce meses, o Goberno concentrouse en paliar as consecuencias dun conflito bélico inesperado que provocou unha longa lista de efectos, a maioría indesexados, outros imprevistos, que van marcar o final da lexislatura estatal e, en opinión da maioría dos analistas, o desenlace das próximas eleccións xerais.
1. A cesta da compra
Nestes momentos é o principal cabalo de batalla do Goberno. Embridada a cifra principal (o Índice de Prezos de Consumo baixou dúas décimas en xaneiro en relación ao mes anterior, aínda que elevou dúas décimas a súa taxa interanual, ata o 5,9%), a inflación subxacente (sen alimentos non elaborados nin produtos enerxéticos) segue disparada. Pechou xaneiro no 7,5%, cinco décimas por riba do mes anterior e a máis elevada desde decembro de 1986.
O efecto das medidas aprobadas polo Executivo a finais de decembro para reducir o custo a cesta da compra dos produtos básicos (unha baixada do 4% ao 0% do IVE dos alimentos de primeira necesidade) non se está trasladando ás baldas dos supermercados.
Unidas Podemos xa dubida abertamente da súa eficacia, así como da axuda de 200 euros para as familias con rendas de ata 27.000 euros, e pide máis. Propón unha bonificación do 14,4% sobre o prezo dos alimentos, similar á que o Goberno aplicou aos carburantes durante 2022, así como un control dos prezos fixados polos supermercados de carácter semanal e a imposición de multas para aquelas cadeas de distribución que aproveitasen esta subvención para mellorar as súas ganancias.
Pero a parte socialista do Executivo, que controla a área económica, non o considera posible. María Jesús Montero, ministra de Facenda e vicesecretaria xeral do PSOE, advertiu os seus socios de que “calquera proposta que se queira poñer sobre a mesa ten que ser viable”. “Non pode ser unha medida simplemente para o debate político. Se un está no Goberno, calquera proposta que poña sobre a mesa ten que traballala para a súa viabilidade e neste momento a proposta máis viable que barallou o Goberno é a baixada do IVE e complementada coa axuda de 200 euros para familias con rendas inferiores a 27.000 euros”.
Os prezos dos alimentos desbocáronse como consecuencia do incremento dos custos de produción (luz, auga, cereais e gasóleo), a escaseza dalgunhas materias primas por culpa do clima, especialmente da seca, e os desaxustes internacionais dos mercados pola guerra de Ucraína.
2. O depósito de combustible
A guerra, combinada coa recuperación económica, disparou o prezo do barril de petróleo a niveis que non se vían desde 2014. O aumento da demanda, unida á negativa da OPEP a incrementar a produción e, especialmente, o boicot ao petróleo producido por Rusia, fixo o resto. O Goberno reaccionou subvencionando durante case todo o ano con 20 céntimos cada litro de diésel ou gasolina, unha medida que retirou o 1 de xaneiro coincidindo cunha moderación dos prezos, aínda que segue vixente para os condutores profesionais.
Agora mesmo o prezo medio do litro de gasolina en España sitúase nos 1,633 euros, o que supón unha caída do 1,33% respecto a a semana anterior, mentres que o descenso do prezo do diésel alcanzou o 2,92%, ata os 1,628 euros o litro, segundo datos do Boletín Petroleiro da Unión Europea.
Desde que comezou o ano, xa sen o desconto de 20 céntimos do ano pasado aplicado polo Goberno, a gasolina acumula unha alza do 3,16%, fronte ao 1,93% que baixou o diésel, o que está a reducir a diferenza de prezo entre ambos os combustibles. O maior descenso no prezo do diésel respecto a a gasolina tivo lugar tras rexistrarse unha maior provisión de reservas deste combustible ante o temor a un maior desabastecemento en Europa polo veto ao diésel ruso.
Se sumamos a iso a política de descontos das principais petroleiras que operan en España, o resultado é que os dous carburantes mantéñense lonxe dos máximos que tocaron o pasado verán, cando a gasolina alcanzou os 2,141 euros e o gasóleo os 2,1 euros.
O prezo da gasolina sen chumbo de 95 mantense en España por baixo da media da Unión Europea, situada en 1,724 euros o litro, e da eurozona, cun prezo medio de 1,777 euros. No caso do diésel, o prezo en España tamén é inferior ao da media da UE, que é de 1,724 euros, e da zona euro, onde marca un prezo de 1,750 euros.
3. A factura da luz
A factura eléctrica para un fogar en España situouse en xaneiro nos 40,80 euros para un consumidor medio do mercado regulado (PVPC), unha cifra similar ao que custaba a luz hai dous anos, cando a economía permanecía parada pola pandemia. A inxente xeración de enerxía renovable foi a responsable de que a electricidade esquivase os estragos da guerra de Ucraína, aínda que parece que só se trata dun pequeno respiro, segundo os expertos en enerxía consulados por infoLibre.
O principal responsable de afundir o prezo da luz en xaneiro foi a enerxía eólica, que xerou en xaneiro 7.529 xigavatios hora de electricidade, o segundo mellor dato do histórico desde marzo de 2018 debido á maior instalación de aeroxeradores e ao temporal de frío e vento. Tamén funcionaron moito mellor que no outono as centrais hidroeléctricas, que produciron 4.049 GWh grazas ás choivas de decembro e xaneiro. A mediados de novembro os encoros españois estaban ao 32,5% de capacidade e hoxe superan o 51%. Participou na rebaixa de xaneiro, por suposto, o tope ao gas, que permitiu que o PVPC fose un 20% máis barato que sen a presenza deste mecanismo.
Para o que resta de ano, o mercado de futuros da enerxía prognostica que os prezos estarán relativamente contidos debido á instalación de novas renovables, aínda que todo dependerá da evolución da guerra de Ucraína e do custo do gas natural.
O prezo do Mibgas, o gas que cotiza na península ibérica, sitúase ao redor dos 50 euros para o próximo verán e mesmo para 2024, un prezo similar ao que ten neste momento. O mesmo ocorre cos futuros da luz.
A chamada excepción ibérica posta en marcha polo Goberno para atallar o prezo do gas deu resultado. A proba definitiva é que nin o PP, que o verán pasado falaba do “timo do gas”, inclúe xa este clixé no seu argumentario.
4. Os salarios dilúense
A inflación empeza a estar baixo control, pero polo camiño devorou unha porción importante do salario dos traballadores en España. O Ministerio de Traballo asegura que os soldos pactados baixo convenio colectivo ata decembro do ano pasado, que engloban a nove millóns de empregados, creceron un 2,78%, moi por baixo do dato medio de inflación durante o pasado curso, un 8,4%.
De acordo con estas cifras, as retribucións deixáronse case seis puntos polo camiño, o maior desfasamento rexistrado nos últimos anos. Xa en 2021, coa inflación á alza pola crise de subministracións, a evolución dos prezos (3,1%) superou á dos salarios (1,53%). Algúns medios estiman que o impacto inflacionista nas rendas achégase aos 121.500 millóns, incluíndo nese cálculo o poder de compra dos salarios e os depósitos.
O Goberno e os sindicatos premen na CEOE para que acepte maiores subidas. O incremento do salario mínimo, aprobado esta mesma semana e única variable na que Traballo pode tomar decisións sen o visto e prace de empresarios e traballadores, cumpre un compromiso da coalición e empurra os soldos de abaixo arriba sen o respaldo da patronal, cuxa postura o Executivo interpreta como unha toma de posición a favor do PP a poucas semanas do inicio do novo ciclo electoral.
O ‘non’ ao salario mínimo do presidente da CEOE, Antonio Garamendi, estivo acompañado dun feito que escandalizou os partidos de esquerdas: o empresario subiuse o soldo, máis dun oito por cento, cando só pedía un catro por cento para os traballadores. Non quere 1.080 euros para os traballadores con menos ingresos, pero el embolsarase 380.000 euros. E, enriba, denuncia unha cacería do Goberno contra o empresariado.
5. As hipotecas encarecen
O euribor a un ano, o tipo de interese máis utilizado en España para calcular as hipotecas, mantén a súa forte tendencia alcista e pechou xaneiro cunha taxa media mensual do 3,337%, en máximos desde decembro de 2008. Esta escalada traducirase nunha nova suba das cotas das hipotecas variables, que pode alcanzar os 3.400 euros anuais no caso do préstamo medio.
Para facer fronte ao problema, o Goberno aprobou en novembro unha redución do tipo aplicable dando cinco anos de carencia a familias con rendas inferiores a 25.200 euros ao ano e conxelando a cota durante un ano alí onde o esforzo relativo sexa moito máis elevado (aquelas familias que sufrisen un incremento do esforzo hipotecario do 50% con vivendas de ata 300.000 euros).
Ao mesmo tempo, o executivo introduciu a posibilidade de que as familias soliciten unha segunda reestruturación da débeda, unha ampliación a dous anos do prazo para solicitar a dación en pago da vivenda habitual e un aumento do prazo de 6 a 12 meses para solicitar o alugueiro social na propia vivenda á entidade financeira por un importe máximo do 3% do seu valor.
Con todo, a presión dos bancos mantense. Mentres o departamento que dirixe a ministra Nadia Calviño busca novas fórmulas para conter as cotas, Unidas Podemos propón medidas drásticas: limitar ao 0,1% o diferencial das hipotecas variables inferiores a 300.000 euros.
O diferencial dunha hipoteca é a porcentaxe fixa que se suma ao índice de referencia, normalmente o Euribor en España, e que representa a parte dos intereses que obtén como remuneración a entidade bancaria nun préstamo hipotecario. O último dato coñecido do Euribor diario situouse por riba do 3,5%, o que supón niveis máximos desde decembro de 2008.
6. A recuperación frea
A Comisión Europea calcula que a economía española crecerá un 1,4% en 2023, catro décimas por riba do 1% que auguraba no outono, un aumento de ata o 2% para 2024. Así mesmo, reduce a previsión da inflación española ata o 4,4% para o presente exercicio, catro décimas por baixo do descenso que Bruxelas auguraba en novembro para 2023, mentres que a cifra mantén unha previsión de redución do 2,3% para 2024. É un dato por baixo do prognóstico comunitario de inflación, que se prevé que descenda ata o 6,4% en toda a Unión Europea para 2023 e ata o 2,8% en 2024.
Estes datos anticipan que España esquivará a recesión en 2023 e liderará o ritmo de crecemento entre as economías desenvolvidas, igual que en 2022. Nunha previsión na que, con algunhas variacións, coinciden todos os organismos, desde a Comisión ao Banco de España.
Con todo, pasar dun 4,4% de crecemento da economía en 2002 a un 1,4% en 2023 supón unha evidente desaceleración do ritmo de creación de riqueza en España que, segundo os analistas, está directamente relacionada coa inflación, os prezos da enerxía e a incerteza económica.
A gran incógnita segue sendo se España conseguirá recuperar o nivel de PIB prepandemia este ano, como espera a ministra Nadia Calviño, ou terá que esperar a 2024, como augura con evidente pesimismo o PP de Alberto Nuñez Feijóo.
7. O emprego enfraquece
O mercado laboral comezou o ano, como é habitual, acusando a fin da campaña de nadal: perdeu 215.047 cotizantes á Seguridade Social mentres o número de parados rexistrados nas oficinas do Servizo Público de Emprego Estatal (SEPE) medraba en 70.744 persoas. Pero ambas as cifras superan as de xaneiro de 2022, cando os afiliados baixaron en 197.750 e os desempregados aumentaron en 17.173 traballadores.
Outro dato máis que apunta cara á desaceleración da economía e do emprego que vén agromando desde o final do ano anterior. Aínda así, España mantén os 20 millóns de cotizantes á Seguridade Social –20,08 millóns, exactamente–, que alcanzou o pasado mes de abril, e segue por baixo dos tres millóns de parados rexistrados –superounos na Enquisa de Poboación Activa–, unha cota que abandonou en maio de 2022.
O bo dato que continúa vixente en 2023 é o auxe dos contratos indefinidos. En xaneiro o 44,16% dos asinados eran deste tipo, un 122,2% máis que no mesmo mes de 2022. Son cinco puntos porcentuais máis dos rexistrados en decembro.
8. 160.000 refuxiados
España superou recentemente as 160.000 proteccións temporais a refuxiados pola guerra de Ucraína. Desde a súa activación o pasado 10 de marzo, a Oficina de Asilo e Refuxio (OAR) do Ministerio do Interior e a Policía Nacional tramitaron e concederon un total de 160.756 proteccións a refuxiados ucraínos, segundo os últimos datos facilitados polo Goberno.
Esta cifra sitúa España entre os países europeos que máis proteccións concedeu a cidadáns e residentes en Ucraína grazas ao mecanismo posto en marcha de urxencia polo Goberno español para dar cumprimento do acordo da Unión Europea co que, por primeira vez na historia, autorizábase a aplicación da Directiva de Protección Temporal.
O 63,47 % das persoas que obtiveron esta protección temporal son mulleres (102.034) e o 36,53% son homes (58.722). Por franxa de idade, o 33,69% ten menos de 18 anos, o 25,33% teñen entre 19 e 35 anos, o 34,17% teñen entre 36 e 64, e o 6,8% teñen máis de 65 anos.
Ademais, a maioría das persoas que conseguiron a protección temporal, o 98,31%, son cidadáns de nacionalidade ucraína, mentres que o 1,69 % restante correspóndese con cidadáns doutras nacionalidades que residían legalmente en territorio ucraíno cando estalou a guerra.
Comunitat Valenciana (42.739), Cataluña (36.641), Madrid (22.963), e Andalucía (22.939) son as comunidades autónomas nas que se tramitaron e concederon máis proteccións temporais.
9. Unidade europea
Unha das consecuencias máis evidentes da invasión foi o renacemento do proxecto europeo e a implantación e reforzo das políticas comúns, en liña co ocorrido durante a pandemia e xusto cando a Unión afrontaba a crise do Brexit. Coa guerra, Europa exhibiu unidade á hora de impoñer sancións contra Rusia e mesmo fixo historia ao cambiar as súas normas e financiar armas a un país en guerra. A única excepción é Hungría, cuxo goberno ultradereitista converteuse no único aliado da Rusia de Putin.
Paradoxalmente, o conflito está a servir ademais para que Europa acelere os seus plans co obxectivo de poñer fin á dependencia enerxética e relance a industria europea de defensa.
Desde que comezou a guerra, varios países como España ou Alemaña anunciaron novos plans para aumentar o seu gasto militar, mentres que os estados do norte de Europa, como Suecia, Finlandia e Dinamarca, fixeron movementos para mellorar rapidamente a súa integración de defensa coa OTAN ou a Unión Europea. Nos tres meses posteriores á invasión, as nacións europeas anunciaron aumentos de preto de 200.000 millóns de euros nos seus orzamentos de defensa.
A Unión Europea mobilizou en total máis de 2.500 millóns de euros para financiar o envío de armas a Ucraína a través do Fondo Europeo de Apoio á Paz, un instrumento que os países da UE aprobaron para reforzar a súa capacidade de “previr conflitos, consolidar a paz e reforzar a seguridade internacional”.
10. A OTAN refórzase
A guerra impulsou o novo concepto estratéxico da OTAN, aprobado no cume de Madrid de xuño de 2022, co fin de dar respostas ao “desaxuste” estratéxico que vive a organización desde o final da Guerra Fría e a desaparición da URSS. Foi precisamente a invasión rusa de Ucraína a que reforzou unha cohesión transatlántica que levaba tempo buscando puntos de reencontro.
Nese marco, España abrazou definitivamente a súa integración na Alianza Atlántica. O noso país contribúe co despregue de efectivos en Letonia dentro da misión Enhanced Foward Presence. Nesta misión, o continxente español aumentou nun 40%, e xa supera os 600 efectivos, con 129 carros de combate e unha batería de mísiles de defensa terra-aire NASAMS). Ademais, España achega destacamentos aéreos en Bulgaria (catro Eurofighters), e en Lituania (oito F-18).
España contribúe á OTAN cunha batería de mísiles Patriot en Turquía, con 149 militares españois á misión de asesoramento en Iraq, e coa participación nos Standing NATO Maritime Groups, onde se integran tres buques da Armada.
Do cume de Madrid saíu un compromiso para elevar a un 2% do PIB o gasto militar e ata un total de 300.000 soldados, o que supón multiplicar por oito a cifra actual. Esa é a folla de rota marcada pola OTAN no Concepto Estratéxico saído do cume de Madrid para facer fronte á ameaza de Rusia e tamén á de China. Un auténtico cambio de era que consiste en levar a cabo un rearmamento inédito desde hai polo menos cinco décadas.
11. O gasto militar crece
España aumentará este ano un 25,8% o gasto en Defensa no marco dos orzamentos xerais en cumprimento do seu compromiso coa OTAN e en nome da creación de novos empregos. Os gastos en Defensa pasan dos 9.791 millóns de euros de 2022 aos 12.317, aínda lonxe da promesa de gastar o 2% do PIB.
O propio Ministerio de Defensa aumentou o seu orzamento nun 6,5%, cifra que se incrementa ata o 8,4% se se inclúen os fondos europeos. Pero a política en defensa sobe máis ao incluír os programas especiais de modernización que non computan no límite de gasto non financeiro, senón que van en distintas anualidades. Para 2023 ascenden estas partidas a 4.900 millóns. A maior parte desta cifra corresponden a contratos para a industria nacional que, segundo o Executivo, permitirán crear 22.667 empregos de forma directa ou indirecta.
O incremento do orzamento de Defensa permitirá, por unha banda, manter as capacidades operativas dispoñibles na actualidade, así como adquirir outras novas e substituír aquelas que vaian quedando obsoletas, o que, unido a un incremento do adestramento das unidades, facilitará manter o nivel de operatividade necesario das Forzas Armadas no seu conxunto no contexto de seguridade actual, segundo o departamento que dirixe Margarita Robles.
O diñeiro afectará a proxectos “relevantes para a economía e o emprego”, sostén Defensa, como o programa EF-2000 en Xetafe (o caza Eurofighter); o programa A-400M que permitiu contar cunha liña de ensamblaxe final en Sevilla (o avión militar de carga de Airbus); o programa S-80, en Cartaxena (submarinos); o programa BAM-IS na baía de Cádiz (o novo buque de salvamento); os programas asociados F-110, en Ferrol (fragatas) ou os programas asociados VCR 8x8, repartido entre Asturias, Sevilla, Gipuzkoa e Madrid (blindados terrestres). E tamén a novos programas como os que afectarán ao avión patrulla marítima MPA, aos buques hidrográficos ou ao avión vixilancia marítima VIGMA, entre outros.
12. PSOE e UP acumulan diferenzas
Varias derivadas das consecuencias da invasión rusa de Ucraína afectan de cheo á relación entre os socios que forman parte da coalición de goberno, PSOE e Unidas Podemos. O acordo subscrito para a investidura deixa en mans dos socialistas a política exterior e de defensa, polo que as discrepancias non afectaron á toma de decisións, pero non impediu que os morados critiquen as decisións impulsadas por Pedro Sánchez.
En primeiro lugar, a OTAN e o gasto militar. Unidas Podemos opúxose non só á celebración do cume en Madrid, protagonizada polo goberno do que forman parte, senón sobre todo ao incremento do gasto militar e ao papel que esta organización está a xogar na guerra de Ucraína. Os morados son contrarios ao envío de armas ao Exército ucraíno, que Pedro Sánchez non só apoia senón que impulsa con material procedente do noso país. A tese da formación que lidera a ministra Ione Belarra é que esta estratexia non resolve nada e só contribúe a soster o conflito durante máis tempo.
En segundo lugar, Unidas Podemos defendeu a intervención do mercado dos alimentos, das hipotecas e dos alugueiros da vivenda para contrarrestar os efectos negativos da guerra. No PSOE resístense, especialmente á primeira medida, que no seu día consideraron incompatible coas normas do libre mercado que rexen na Unión Europea.
13. A política instálase na incerteza
A combinación das consecuencias da guerra e as dúbidas que existen sobre a evolución do conflito unha vez que o final do inverno permita renovar con toda a súa crueza as hostilidades, fan imposible prever o escenario ao que se enfrontarán as economías española e europea a finais de ano.
O que si é seguro, en opinión da maioría dos analistas, é que a situación económica da segunda metade do ano, especialmente en termos de inflación, hipotecas, prezos da enerxía e dos combustibles e emprego, serán un dos elementos que condicionará o resultado das eleccións xerais de decembro.
Estas mesmas opinións dan por seguro un agravamento a curto prazo dos enfrontamentos entre Rusia e Ucraína. Ambas as partes preparáronse durante o inverno para tentar mellorar as súas posicións ante unha hipotética negociación que algúns especulan con que pode producirse na segunda metade do ano. Máis guerra significa máis tensión en termos do mercado enerxético e dos prezos agrícolas, especialmente dos cereais. As previsións de crecemento de España e as do conxunto de Europa poden volver saltar polo aire.
