Na última semana a presentación do informe encargado pola Xunta que propón sete posibles fusións de concellos en toda Galicia, avanzado en exclusiva por Praza.gal, trouxo de volta un interesante debate sobre a organización territorial do país. Semella que Galicia ten neste asunto moitas tarefas pendentes, tanto no ámbito dos pequenos concellos rurais, cada vez máis despoboados e con dificultade para emprestar servizos como na organización dos ámbitos urbanos que reclaman unha organización metropolitana.
Máis aló da reforma municipal, o debate sobre que facer coas provincias, coas comarcas, coas mancomunidades e mesmo coas parroquias debería ser un elemento central do debate político, aínda que de momento a conversa se reduce á achegas académicas e teóricas. Unha delas é a que nos últimos anos veu realizando Borxa Neira, que nos últimos anos publicou Mover os marcos. A (des)organizaçom do território galego (Através Editora) e Galiza, Umha..., inicio dunha triloxía sobre a cuestión.
Falamos con el sobre as orixes do actual mapa político galego, cal debería ser a organización territorial máis acaída para o país, os problemas que presenta a actual distribución e os diferentes niveis administrativos existentes.
"Moitas cabeceiras comarcais funcionan de facto como unha cabeceira municipal, porque as cabeceiras municipais de zonas menos poboadas ofrecen poucos servizos"
Hai que revisar o actual mapa municipal de Galicia? Cómpre reducir o número de concellos?
Penso que é unha figura que habería que revisar, ou non tanto a figura pero si a súa extensión e os seus límites. Penso en moitas cabeceiras comarcais das zonas rurais e estas cabeceiras comarcais funcionan de facto como unha cabeceira municipal, porque as cabeceiras municipais de zonas menos poboadas ofrecen poucos servizos. Nas zonas rurais os concellos están destinados non sei se a desaparecer, pero si a redistribuír os seus límites. E despois hai que falar das áreas metropolitanas; nestas zonas os actuais concellos están desfasados e o ideal sería dotar de autonomía propia e dun autogoberno básico a estas áreas.
"No ámbito metropolitano o futuro pasa por comarcas puramente metropolitanas, que deben ser xestionadas doutra maneira"
Os municipios creáronse a comezos do século XIX nun intento de organización do territorio que impuxo a Galicia un modelo que en boa medida non se axustaba á realidade social do país, cunha poboación distribuída en núcleos máis dispersos que, por exemplo, en Castela. En calquera caso, despois de dous séculos podemos seguir dicindo que é unha estrutura allea ao país ou a realidade social do país axustouse a esa estrutura?
É certo que a realidade social do país se foi adaptando aos concellos na medida en que a sociedade se tivo que adaptar nestes 200 anos a esa figura administrativa. Cando se implantaron os concellos as parroquias eran a célula administrativa de base, pero xa non teñen esa forza que tiñan. Na medida en que a sociedade cambiou neste tempo, o concello tamén cambiou.
A concepción orixinal dos concellos, hai 200 anos, é a da Constitución de Cádiz de 1812, que era a de un concello por pueblo, seguindo os parámetros xeográficos de Castela ou de Andalucía, que non teñen que ver coa distribución da poboación aquí en Galicia, onde os concellos abranguen máis dunha vila. É unha cuestión que está aínda por superar na cabeza de moita xente. En calquera caso, se temos que ser fieis a esa concepción, non creo que fose axeitado que houbese un concello por cada vila, porque iriamos a moitos máis que os actuais 313.
"A concepción orixinal dos concellos, hai 200 anos, é a da Constitución de Cádiz de 1812, que era a de un concello por pueblo, seguindo os parámetros xeográficos de Castela ou de Andalucía, que non teñen que ver coa distribución da poboación aquí en Galicia, onde os concellos abranguen máis dunha vila"
O actual mapa comarcal, cos cambios necesarios, podería substituír aos actuais concellos? De que xeito debería facerse?
Dende o meu punto de vista si, sobre todo nas áreas rurais, porque nestas zonas o funcionamento real é xa ese. E para que a estas comarcas lles sigamos chamando concellos, é necesario que os actuais concellos se expandan. Iso si, isto non pode supor eliminar por completo o autogoberno das áreas rurais.
A comarcalización pode ser a vía adecuada, pero habería que pensar en garantir un mínimo autogoberno xa non digo para cada parroquia, pero si para agrupacións de parroquias, para deixar as cuestións máis locais nas mans dos propios veciños. Non concibo unha comarcalización na que non se descentralice a actividade. Pero tampouco se poden concibir como un reino de taifas con varias capitais e todas elas enfrontadas.
Despois, no ámbito metropolitano o futuro pasa por comarcas puramente metropolitanas, que deben ser xestionadas doutra maneira.
"Non concibo unha comarcalización na que non se descentralice a actividade. Pero tampouco se poden concibir como un reino de taifas con varias capitais e todas elas enfrontadas"
Por que fracasou o proxecto de comarcalización iniciado por Fraga nos anos 90? Houbo falta de determinación? Pesaron máis as presións de concellos e deputacións, temerosas que ficar con menos competencias e poder?
As deputacións e os concellos exerceron a súa presión para non perderen as súas competencias cedéndollas ás comarcas. Sobre todo no caso das deputacións de Lugo e Ourense, que puxeron moitas trabas para que as estruturas burocráticas comarcais -que na miña opinión eran excesivas- non foran para adiante. A raíz deste fracaso estivo tamén no propio deseño no mapa, pois eran comarcas nalgúns casos que non se axustaban de todo aos movementos da sociedade e da economía. Ademais, dentro da propia Xunta había consellerías que non estaban pola labor de traballaren de maneira comarcal. Despois hai outras cuestións que tamén influíron, como a existencia nalgúns casos de mancomunidades que xa ocupaban ese espazo comarcal.
Que opinas das mancomunidades?
Eu non son moi partidario das mancomunidades, no sentido de que só ofrecen un tipo de servizo, cando poderían ser pensadas para unha xestión integral en todos os aspectos; ademais, moitas veces as mancomunidades crean duplicidades administrativas e teñen unha falta de transparencia na xestión democrática. Penso que a existencia de mancomunidades lastrou a opción de que as comarcas puidesen funcionar.
"As deputacións e os concellos exerceron a súa presión para non perderen as súas competencias cedéndollas ás comarcas. Sobre todo no caso das deputacións de Lugo e Ourense, que puxeron moitas trabas para que as estruturas burocráticas comarcais non foran para adiante"
Cando se fala da comarcalización de Galicia en ocasións semella que o obxectivo apunta a que estas substitúan as provincias, pero outras veces apúntase, como fas ti, que as comarcas deberían funcionar como os actuais concellos. Que modelo é o máis axeitado, alén de utilizar unha outra denominación?
Eu son partidario de comarcas a dous niveis: unhas máis grandes, de dimensión case rexional, e outras máis pequenas, que substitúan os actuais municipios. Na actualidade Galicia pivota sobre unha estrutura de sete cidades e sobre algunha outra área que funciona de maneira autónoma, como Valdeorras ou A Mariña. De igual xeito, para desenvolver unha estrutura idónea, penso que non se poden concibir de maneira separada as áreas da Coruña e de Ferrol e as de Vigo e Pontevedra, porque existe nelas unha continuidade urbana e unha serie de dinámicas comúns que non nos poden levar a pensar en estruturas completamente separadas.
Debaixo do Goberno da Xunta, habería que pensar en grandes comarcas a xeito de rexións galegas, e por debaixo unha serie de comarcas, cunha vila de referencia, pero varias vilas no seu interior. Penso que así pode funcionar mellor a administración e de forma moito máis axustada ao que hoxe é Galicia.
"Debaixo do Goberno da Xunta, habería que pensar en grandes comarcas a xeito de rexións galegas, e por debaixo unha serie de comarcas, cunha vila de referencia, pero varias vilas no seu interior"
Falta coraxe no actual Goberno galego para levar a cabo unha reorganización municipal?
Totalmente. Se non vai máis para adiante é por razóns políticas. Eu boto en falta que exista máis coraxe por parte da Xunta, porque como Goberno galego que é, correspóndelle tomar un rumbo definido nesta cuestión. Non digo con isto que teña que forzar as fusións por decreto, pero teño a impresión de que de que non fixo suficiente fincapé nas vantaxes económicas destes procesos.
A Xunta é un espectador privilexiado e sabe mellor que ninguén da conveniencia de realizar unións de concellos ou de deseñar unha comarcalización integral. Estas vantaxes económicas non deben ser o único factor a ter en conta, pero si que son importantes, na medida en que concellos máis grandes teñen dereito a unha participación maior nos orzamentos do Estado.
"Boto en falta máis coraxe por parte da Xunta. Non digo que teña que forzar as fusións por decreto, pero teño a impresión de que de que non fixo suficiente fincapé nas vantaxes económicas destes procesos"
Portugal, con moita máis poboación e superficie que Galicia, ten case o mesmo número de concellos, que son máis grandes que os galegos, pero contan por debaixo cun nivel máis local, o das freguesías. É un modelo no que Galicia se podería mirar?
O de Portugal é un modelo no que nos podemos mirar, tampouco digo que copiemos ao 100%, pero a realidade é que nun territorio tres veces máis amplo, teñen case o mesmo número de concellos ca nós. E sobre todo na rexión Norte teñen unha estrutura poboacional moi parecida á nosa.
As freguesías, neste caso, teñen o seu órgano lexislativo e os seus dirixentes teñen un papel dentro dos órganos municipais. Ese é o camiño: que as nosas freguesías e os seus representantes teñan o seu lugar na nova estrutura municipal.
"Propoño un poder parroquial, pero no caso de parroquias pouco poboadas e rurais, penso que hai que facer un agrupamento de parroquias"
O galeguismo e o nacionalismo galego teñen reivindicado tradicionalmente as parroquias como unidade administrativa, moitas veces botando man de textos escritos nas primeiras décadas do século XX. Ten sentido reivindicar as 3.700 parroquias do país cando moitas delas están moito máis despoboadas que hai un século? Ou esa descentralización local debería tomar como referencia espazos máis grandes?
Si, estou completamente de acordo. Non son amigo de basearme no que outros dixeron hai moito tempo. A maior defensa das parroquias veu xustamente hai cen anos e neste tempo os cambios sociais e da estrutura social e económica foron moi grandes. Eu si que propoño un poder parroquial, pero no caso de parroquias pouco poboadas e rurais, penso que hai que facer un agrupamento de parroquias. Non se pode manter un modelo de 3.700 parroquias, cunha estrutura propia para cada unha, ademais dunha estrutura municipal-comarcal. Á hora de falarmos de fusións de municipios, habería que pensar tamén na cuestión parroquial, en darlle voz ás parroquias, pero habería que ver a cales, porque non todas son iguais.
"A Xunta debe exercer o liderado [no impulso das áreas metropolitanas] É fundamental pechar canto antes este tema, que é mesmo máis urxente que a fusión dos municipios rurais"
Fálase moito da fusión de concellos pouco poboados, buscando unha mellor e menos custosa prestación de servizos, pero semella que aínda máis urxente que ese debate é o que xira ao redor da constitución de áreas metropolitanas, de cara un mellor funcionamento da administración e dos servizos (por exemplo o transporte) na Galicia máis poboada e activa. Estamos deixando atrás ese debate? É un dos grandes asuntos pendentes do país?
Si, é unha cuestión que penaliza moito as áreas máis populosa de Galicia. Non pode ser que polo desacordo entre uns alcaldes non se poida poñer en funcionamento unha estrutura metropolitana. Penso que tamén aquí a Xunta debería ter máis valentía, pero tamén un carácter máis conciliador. Penso agora no caso de Vigo, en que todo se vive como unha confrontación entre a cidade e a Xunta, entre o alcalde e a Xunta.
Penso que a Xunta debe exercer o liderado e que é fundamental pechar canto antes este tema, que é mesmo máis urxente que a fusión dos municipios rurais. Son as áreas nas que vive máis xente en Galicia e onde se xera máis actividade económica. Con entes metropolitanos coordinados poderíase avanzar en moitos asuntos que na actualidade atopan moitas trabas, como o transporte metropolitano, e o tren de proximidade.
