Despece

• A fin dun proceso que comezou Rodríguez Zapatero

  

  Por Irene Castro

  A exhumación de Franco cumpre, tamén, cunha das recomendacións do comité de expertos ao que José Luis Rodríguez Zapatero encargou un informe sobre o futuro de Cuelgamuros que foi entregado en 2011.  A resignificación do Valle de los Caídos, un lugar onde xacen os restos de máis de 33.000 mortos de ambos os bandos da Guerra Civil, é un dos capítulos pendentes da memoria histórica española. Durante décadas foi o símbolo do franquismo. Por iso os expertos concluíron na necesidade de convertelo nun centro para a memoria, unha "resignificación integral" do monumento desposuíndoo de toda connotación ideolóxica e política. Tamén avogaba pola creación dun Centro de Interpretación con valor explicativo da historia.  
  
  A "dignificación do cemiterio" e, por tanto, de todas as vítimas que alí xacen era un apartado relevante daquel informe, que apostaba por "rescatalas do anonimato e, até onde sexa posible, do hacinamiento", aínda que admitía que o recoñecemento individualizado dos restos de todos os alí enterrados era complicado.  

  A exhumación cumpre cunha das recomendacións do comité de expertos ao que Zapatero encargou un informe sobre o futuro de Cuelgamuros

  A referencia a Franco e José Antonio Primo de Rivera ocupaba tan só un epígrafe do documento: recomendaba o traslado do ditador a outro lugar que designase a familia ou o que sexa considerado "máis digno e adecuado" e, respecto ao fundador da Falanxe, avogaba por quitalo dun lugar "preeminente" da basílica para que todos os alí enterrados --vítimas da contenda-- estivesen en "igualdade" de condicións. A exhumación de Franco contou con tres votos particulares dos conservadores Miguel Herrero de Miñón, Feliciano Barrios e González-Trevijano, que entendían que podía xerar "división, separación e tensión" social. O informe aseguraba, ademais, que unha decisión desas características debía atopar "os máis amplos acordos parlamentarios" así como contar coa "autorización" da Igrexa. 

  Sete anos do PP contra a memoria histórica 

  O informe quedou nun caixón durante os mandatos de Mariano Rajoy. Houbo que agardar ata maio de 2017 para un pronunciamiento parlamentario nesa dirección coa aprobación dunha proposición non de lei, a instancias do PSOE e apoiada polo resto de formacións coa abstención de PP --crítico coa medida-- e ERC --porque consideraba que quedaba curta--, que contiña boa parte das recomendacións do comité de expertos, entre elas a exhumación de Franco e a saída de Primo de Rivera da basílica. Pero tamén a promoción dunha comisión da verdade, a creación de bancos de ADN ou estudar a nulidade das condenas do franquismo, entre outras reivindicacións históricas das vítimas. Nos seguintes meses de mandato do PP desatendeuse esa moción mesmo deixando de novo a cero o orzamento destinado á memoria histórica. 

  

  Pouco despois de chegar a Moncloa, Pedro Sánchez confirmou a súa intención de exhumar a Franco. Ese, que foi un dos primeiros anuncios do Goberno, produciuse de maneira accidentada ao saltar a noticia a partir dun acto de partido no que un membro da Executiva, Andrés Perelló, avanzase que o ía a propor nunha reunión da dirección. O PSOE confirmou que era a intención do recentemente investido presidente, que tan só uns días máis tarde aventurouse a asegurar que o ditador sairía de Cuelgamuros antes de que terminase o verán de 2018. "Pillaravos traballando", díxolles aos xornalistas nun dos escasos círculos que protagonizou no Congreso desde que gañou a moción de censura.

  Pedro Sánchez anunciou que Franco sería exhumado antes do final do verán de 2018 e tivo que asumir despois que pecara de descoñecemento administrativo

  Con todo, ao estudar o procedemento que lle dotase de todas as garantías xurídicas, en Moncloa decatáronse de que non era un proceso tan sinxelo. Sánchez admitiu que pecara de descoñecemento administrativo ao facer unha previsión tan optimista. O 24 de agosto comezou o proceso coa aprobación no Consello de Ministros do decreto lei co que modificaba a lexislación para deixar claro que se ten que proceder á exhumación do Vallle de los Caídos dos restos de persoas que non morresen durante a guerra, como é o caso de Franco.  

  O deseño do mecanismo para culminar coa exhumación era un proceloso procedemento que outorgaba á familia --e outros afectados como os monxes benedictinos, cuxo prior encabezou parte da batalla contra o Executivo-- a capacidade de presentar alegacións contra a decisión. Tras varios meses de intercambios xurídicos --nos que a familia chegou a pretender que o ditador acabase na catedral da Almudena en pleno centro de Madrid--, o 15 de marzo o Consello de Ministros fixou o 10 de xuño como data para a exhumación.  

  Os recursos da familia Franco

  A familia Franco recorreu ao Tribunal Supremo, que aceptou as medidas cautelares paralizando a decisión até o pasado 24 de setembro, cando avalou por unanimidade o acordo. O Goberno mostrou entón a súa determinación a levar a cabo a exhumación cando concluíse a vaga de recursos procedentes dos beneditinos, entre outros. Finalmente, optou por dar unha serie de datas nas que se podería executar até este luns, cando o secretario xeral de Presidencia, Félix Bolaños, que é quen pilotou o proceso, notificou ao avogado da familia a data do 24 de outubro ás 10:30 horas.  
  
  Sánchez, que fixo da exhumación do ditador unha das bandeiras do seu mandato, sempre confiou en que o Supremo lle daría a razón. Aínda que se lle atrancou, chega a menos de tres semanas das eleccións do 10N e na Moncloa confían en que supoña un impulso para remontar o estancamento das enquisas. De feito, os seus adversarios, incluído Pablo Iglesias, acúsano de facer electoralismo coa execución da medida. Este martes, o líder de Podemos, afirmaba nunha entrevista que "Sánchez fixo electoralismo con Catalunya, non lle saíu ben e por iso saca á momia en helicóptero". 
  
  No seu último mitin antes da exhumación, Sánchez negou que se tratase de electoralismo: "Dixemos que iamos a exhumar ao ditador e a pechar o mausoleo o día que puidésemos facelo e ese día chegou". "Imos reivindicar esta vitoria non como propia senón da democracia e teñen que sentilo así todos, mesmo aqueles que consideran que esta vitoria non lles pertence", engadiu. 

  Os socialistas sosteñen que a exhumación prodúcese agora porque é cando o Tribunal Supremo o avalou. Unha vez perdida esa guerra que os netos de Franco tentaron levar sen éxito ao Constitucional e a Estrasburgo, non lles quedou máis remedio que asumir a exhumación e mesmo pactaron con Moncloa os termos nos que se ía realizar.