"Sénteste impotente; sabemos que a problemática vén de fai anos pero non hai maneira de que se solucione". Quen fala é Lucía Madarro, unha das portavoces dun grupo de familias afectadas pola falta de atención pediátrica nos concellos de Castro de Rei, Cospeito e Outeiro de Rei. 

Case mil crianzas de Castro, Cospeito e Outeiro de Rei comparten atención pediátrica que ofrece un médico con formación en puericultura algunhas horas e algún día

Estes tres municipios da Terra Chá comparten pediatra, como ocorre en moitas outras zonas de Galicia. Durante anos, o servizo cubríase cun profesional dous días en cada concello. Ata que a súa marcha a un centro de saúde a Lugo acabou cunha substitución que durou dous meses e a chegada dunha médica especialista en medicina familiar e comunitaria con formación en puericultura que atende as crianzas unhas horas durante un día á semana en cada localidade. 

Case un milleiro de pequenos e pequenas (975 cartillas actualmente) están afectados mentres varias familias seguen mobilizándose "pola recuperación dunha atención pediátrica especializada". O destes tres concellos chairegos é un caso pero nin moito menos o único. 

Nos últimos meses, mobilizacións cidadás ou denuncias desde BNG e PSdeG chegaron da Fonsagrada, Baleira e Castroverde, onde o Bloque alerta da falta de servizo de pediatría en febreiro e marzo; de Abadín, onde os socialistas piden restablecelo tras anos de eivas; das Pontes, onde se denuncia a non cobertura das prazas; de Lalín, onde a Xunta actuou cubrindo con intersubstitucións e prolongacións de xornada a falta de medios; de Ribadeo, que reclama tamén a cobertura da especialidade; ou de Betanzos, onde o pleno reclamou ao Sergas que dote de pediatras ao centro de saúde do Carregal tras comunicárselle ás nais dos bebés as dificultades para lles asignaren un. 

A mobilización na Terra Chá é só un exemplo dunhas protestas que se estenden por case todas as comarcas de Galicia

E hai moitos máis casos. Antes, nos últimos anos, as protestas chegaron tamén á Costa da Morte, a Cedeira, ao Grove, a Mesía, a varios puntos da Mariña, ao Ortegal, a Arzúa... E, por suposto, a Verín. Unha problemática que afecta, especialmente, as zonas rurais e menos poboadas, pero que tamén se dá en diferentes ambulatorios das cidades ou en importantes vilas e localidades das áreas metropolitanas. 

Unha deficiencia na atención que ten as súas consecuencias, como explica Lucía Madarro. "Se é unha urxencia ou algo medianamente importante, imos a Lugo; se lle sobe a febre aos pequenos e ese día non hai pediatra, vas ao centro de saúde a ver se cho atende un médico de cabeceira, que ás veces amósanse reticentes porque non é a súa área ou porque colapsas a súa consulta", explica. "Atopámonos de todo", insiste quen relata a imprevisión e a intranquilidade que supón non ter un servizo asegurado. 

Ademais, e malia "non dubidar da capacidade dun médico con formación en puericultura",  as nais afectadas na Terra Chá reclaman "unha atención pediátrica profesionalizada e especializada". "Aínda que a normativa permita que médicas e médicos especialistas en comunitaria con formación en puericultura atendan a poboación infantil, consideramos que esta solución é insuficiente, tratándose dun parche que non resolve o problema", din. 

"As especialidades están para algo", insiste Madarro, que cre que hai casos nos que a presenza dunha pediatra é "importantísima". Desde a Consellería de Sanidade, pola contra, advírtese que os profesionais dos que se tira para esta solución á falta de profesionais están "perfectamente capacitados para garantir unha asistencia de calidade". "As nenas e nenos teñen dereito a unha atención específica, acorde coas súas necesidades médicas, e un servizo de calidade", retrucan as nais, que relatan outros problemas derivados da escaseza de horas de atención ou da ausencia de especialista. 

"Os plans de control médico dos pequenos atrásanse moitas semanas, cando é algo importantísimo nos casos dos bebés", pon como exemplo Madarro, que demanda tamén, como o resto de familias, que desde os centros de saúde se reprogramen automaticamente as citas canceladas polo sistema (non poucas), sen que sexan pais e nais os que teñan que estar pendentes seguido. 

Situación "non idílicia" e con "demoras nas revisións"

No caso desta última demanda, e logo dunha reunión coa xerencia da área sanitaria de Lugo, as familias recibiron o compromiso de arranxo, pero tamén o recoñecemento dunha situación "non idílica" que provoca "demoras nas revisións infantís" ás que intentarán buscar solución. Segundo os pais e nais mobilizados, o Sergas alega que o servizo está "cuberto dentro das posibilidades" que hai e xustifican os problemas na "falta de persoal dispoñible", unha eiva á que buscan solucións "facendo numerosos movementos e xestionando múltiples opcións para tratar de chegar a todos os puntos necesarios". 

Unha resposta xa coñecida. "Agradecemos a atención prestada, mais a realidade é que non nos puideron asegurar prazos nin se nos garantiu unha solución máis satisfactoria", din. Porque o problema, en toda Galicia e en boa parte do Estado, é vello. A escaseza de pediatras e, sobre todo, as dificultades para substituír este persoal médico ante ausencias derivadas de licenzas, vacacións, baixas ou da escaseza mesma son unha constante nas protestas de colectivos na defensa da sanidade pública e tamén das familias.

A Asociación Española de Pediatría advirte de 51 vacantes de persoal en Galicia, cifra que nega o Sergas

Aínda esta semana, a Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPap) aseguraba que o déficit de pediatras nos centros de saúde en toda España alcanza os 2.130 profesionais, con máis de 1,9 millóns de menores de 14 anos sen especialista de referencia e máis de 600.000 sen ter sequera un médico asignado neste nivel asistencial. No caso de Galicia advertiron de 51 vacantes, arredor do 15% do cadro de persoal teórico. 

O Sergas, que recoñece as eivas evidentes, discrepa coas cifras e asegura que Galicia "é unha das poucas comunidades autónomas onde a atención pediátrica nos centros de saúde realizada especificamente por especialistas en pediatría acada case o 90 %, unha porcentaxe moi superior ao doutras comunidades". "Nos demais casos esta atención préstana especialistas en medicina familiar e comunitaria con formación en puericultura, perfectamente capacitados para garantir unha asistencia de calidade", insisten. 

Desde Sanidade explican que "a falta xeneralizada de profesionais da especialidade de pediatría non é só unha problemática galega, senón que se dá no conxunto do Estado". "Supón un reto evidente, sendo unha competencia do Goberno central", aclaran. 

"O propio Ministerio de Sanidade identifica nos seus informes á pediatría como unha das especialidades deficitarias. A non dispoñibilidade de profesionais para a súa contratación (as listas están a cero), vese agravada nos momentos do ano nos que a maioría solicitan os seus períodos de descanso", engade a Consellería. 

O Sergas admite as eivas e a "complexa tarefa" de cubrir algunhas prazas de pediatría pero lanza a pelota ao tellado do Goberno central

A cuestión é que non hai lista de substitución porque todas e todos os pediatras están a traballar e das persoas que rematan a residencia desta especialidade, adoitan ser moitas as que deciden non quedar na Atención Primaria e repártense entre os servizos de Pediatría dos distintos hospitais galegos.

Esta escaseza, asume a Consellería, converteu a cobertura de determinadas prazas "nunha tarefa complexa", o que fai que o Sergas estea "na continua procura de pediatras, tanto para substituír incapacidades temporais, como para cubrir as vacantes que se van xerando". E non chega. Nin moito menos. 

"O problema vén de lonxe, pero se formas pediatras e a metade marchan ou piden traballar nun hospital, terás que incentivalos"

"É a resposta de sempre, un problema que vén de lonxe e do que levan tempo queixándose compañeiras que traballan no Sergas e coñecen de primeira man a situación... Pero se formas pediatras e un 40 ou 50% marchan ou piden traballar nos hospitais, se cadra tes que dotalos de incentivos para que exerzan nas zonas máis afectadas pola escaseza", di Madarro, que aclara que Castro, Outeiro de Rei ou Cospeito "son zonas privilexiadas, dotadas de moitos servizos e a un paso da capital provincial". "Aínda así, se continuamos con problemas así, conseguiremos que as familias non veñan vivir aquí e a zona siga decaendo", advirte. Noutras zonas máis illadas, moito peor. 

O pasado mes de setembro, o conselleiro de Sanidade, Antonio Gómez Caamaño, fixo balance logo de que finalizasen a residencia de Medicina Familiar e Comunitaria uns 120 profesionais. Destacou que un total de 101 continuarían vinculados ao Sergas. Entre os residentes na especialidade de pediatría que finalizan a formación, un terzo marcharon despois de formarse. 

Porque os datos, para unha banda e para outra, son claros. O Sergas lembra que, con cifras de 2023, Galicia conta con máis pediatras que en 2008 (325 en 2023 fronte aos 322 daquela). "Ademais, o número de nenos diminuíu en case 30.000 neste período e desde o Servizo Galego de Saúde mantivéronse practicamente igual o número de consultas de pediatría que se realizan. 

Galicia conta, practicamente, co mesmo número de pediatras que hai dez anos (325) e uns 11.500 menores viven nos 194 concellos sen servizo de pediatría

Atendendo aos datos oficiais do IGE, certo é tamén que Galicia mantén case os mesmos pediatras que en 2016 ou 2015 e que unha década atrás, en 2013,  tiña 330, cinco máis. Ademais, BNG e PSdeG tiran tamén das estatísticas para advertir de que "hai comarcas enteiras —máis de 190 concellos— sen especialista en atención pediátrica e que arredor de 11.000 crianzas non teñen en Galiza un pediatra asignado", como asegurara a portavoz de Sanidade do Bloque, Montse Prado. 

En detalle, e cos cálculos que ofrece o PSdeG, en Galicia hai 11.478 menores que viven nos 194 concellos sen servizo de pediatría, uns datos que se elevan a máis de 200 por baixas ou épocas vacacionais. "Os nenos e nenas que residen neses concellos pero que teñen que desprazarse varios quilómetros cada vez que están enfermos cunhas listas de espera inasumibles; é inconcibible que un rapaz ou rapaza que hoxe enferma teña que agardar ata 15 días coa súa enfermidade para ser atendido”, resumiu Elena Espinosa, voceira de Sanidade socialista no Parlamento. 

48 prazas cubertas

"A Xunta é ambiciosa e quere incrementar o número de pediatras que ten en atención primaria. Para iso, ademais do incremento das prazas MIR, a Consellería de Sanidade puxo en marcha unha modalidade de cobertura por concurso de prazas en postos considerados de difícil cobertura. Esta medida permitiu que o Sergas cubrise 48 prazas de pediatra en atención primaria, 48 profesionais que ocupan prazas que antes estaban baleiras", responde a Consellería de Sanidade.

O Sergas presume de ter unha ratio media de 918 menores por pediatra, por baixo da media estatal (980)

Ademais, destaca que desde 2019 aumentáronse as prazas formativas ofertadas nun 35 %, "sendo conscientes do déficit que representa esta especialidade e coa vista posta na cobertura futura das ditas prazas". Nos últimos sete anos Sanidade asegura que estivo ofertando o 100 % das prazas formativas de medicina de familia e pediatría que se lle acreditan,o que fai que a media das prazas ofertadas sobre as acreditadas se atope no 98,4%.

Así, o Sergas destaca que eses datos permiten "que Galicia teña, segundo as cifras oficiais do Ministerio de Sanidade, unha ratio media de 918 menores por pediatra, moi por baixo da media do Sistema Nacional de Saúde, de 980 nenos por profesional". 

Con todo, hai agora un ano, a AEPap ofrecía datos que aseguraban que practicamente unha cuarta parte do persoal de pediatría que exerce na Atención Primaria do Sergas ten asignados no seu cupo máis de 1.000 pacientes. Isto é, máis do "máximo estipulado no Marco Estratéxico de Atención Primaria pactado entre autonomías e Goberno de España en 2019. 71 pediatras no país con máis de 1.000 pacientes.