Nove meses e vinte e tres días despois da confirmación do primeiro caso positivo da COVID-19 en Galicia, o Servizo Galego de Saúde disporá das primeiras doses da primeira vacina aprobada na Unión Europea contra doenza, a Comirnaty, desenvolvida por Pfizer e BioNTech. No simbólico primeiro día de vacinación, o domingo 27 de decembro, Sanidade contará con 500 doses que, segundo adianta a Xunta, serán administradas a persoas anciás que viven nunha residencia de Santiago. 

Tras as primeiras 500 doses do simbólico primeiro día, para unha residencia de Santiago, o luns 28 chegarán a Galicia outras 18.000 e comezará a distribución cara ao resto de centros de maiores dende un ultraconxelador central

Vinte e catro horas despois, o luns 28, o Sergas disporá da primeira partida cunha cantidade considerable de doses desta primeira vacina, "unhas 18.000" que poderá administrar dende o martes e que irán tamén para residentes en centros de maiores. Chegarán ultraconxeladas, a unha temperatura que debe manterse entre os -80 e os -60 graos centígrados. Será nese punto no que comece, a todos os efectos, un reto loxístico e clínico, pero tamén informativo. E que tamén, como todos os momento clave dende o inicio da pandemia, trae consigo un tirapuxa político da Xunta co Goberno de España.

Pero, alén do tirapuxapolítico, o certo é que na sala de máquinas do sistema sanitario galego só se observa un "inconveniente" relevante a respecto desta primeira vacina autorizada, "o loxístico". As doses elaboradas por Pfizer e BioNTech veñen ordenadas en bandexas de 195 viais que poden desconxelarse de dous xeitos: a temperatura ambiente -sempre que non supere os 30 graos- ou na neveira (entre 2 e 8 graos). 

A desconxelación a temperatura ambiente é máis rápida (dura media hora), pero obriga a administrala en menos de 2 horas. Caso contrario, deixa de estar en condicións de ser inxectada porque non sería efectiva. A desconxelación máis lenta, na neveira, precisa 3 horas pero permite conservar as doses sen reconstituír (sen agregarlles o soro preciso para a inxección) ata 120 horas (cinco días). 

O persoal de enfermaría do Sergas é o encargado de controlar a recepción e desconxelación das doses, de rexistrar as persoas que a van recibir e de administrar a propia inxección 

As características desta vacina en concreto -en xaneiro, a UE prevé autorizar a de Moderna e outras nos vindeiros meses- condicionan o dispositivo dende a súa distribución dende Bruxelas ata os Estados membros e tamén dentro destes. No caso galego, o Sergas centralízaas nun único punto de ultraconxelación (con outro ultraconxelador de reserva, para traslado en caso de avaría) dende o que, nesta primeira fase, se enviarán cada día en furgonetas dotadas con caixas isotérmicas ás residencias de maiores para vacinar residentes e persoal, por esta orde. Son uns 480 centros. Cando avance a campaña, confirma Sanidade, o proceso será o mesmo para os envíos a centros de saúde e hospitais.

A enfermaría, outra volta en primeira liña

Como na realización de probas da COVID e outros labores clave na loita contra a pandemia, tamén na administración das vacinas o persoal de enfermaría estará en primeira liña. Serán, concretamente, equipos de dúas enfermeiras ás que (nesta primeira fase, en coordinación coas propias residencias) lles corresponderá comprobar que o lote de vacinas correspondente a cada centro é o correcto e está en boas condicións, xestionar as listaxes de persoas que se van vacinar, administrar as doses e introducir toda a información destes pasos nos rexistros informáticos do Sergas.

Ese sistema informático reflectirá que pacientes se vacinaron e cales non o fixeron e así constará na súa historia clínica. Dado que a vacinación é voluntaria, o rexistro tamén reflectirá as negativas e os motivos alegados. No caso da vacina de Pfizer, aos 21 días da primeira dose, a persoa vacinada recibirá a segunda.

Preocupación ante posibles alarmismos

As condicións de ultraconxelación precisas para que a vacina conserve todas as súas propiedades contra a COVID ata ser administradas están intimamente ligadas coa tecnoloxía por tras deste antídoto, a de ARN mensaxeiro. Así o veñen explicando a Axencia Europea do Medicamento, a Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios e o propio Sergas.  

A fraxilidade destas primeiras vacinas autorizadas na UE está ligada coa tecnoloxía que empregan, a do ARN mensaxeiro

Explicado en termos simples, esta tecnoloxía consiste en facer chegar ás nosas células unha parte do código xenético do virus, que chega envolta nunha capa de lípidos (unha fina capa graxa) para poder ser administrada. esa parte do código xenético actúa como unha orde e permanece nas nosas células ata que é sintetizada. De aí en diante, resumen dende o Sergas, "o noso sistema inmune xera as defensas e, se entramos en contacto co virus, o noso corpo sabe o que ten que facer. "Nin pode modificar o ADN, nin mesturarse con el, a pesar do que sosteñen algúns bulos que circulan na rede", resumen José M. Jiménez Guardeño e Ana María Ortega Prieto, investigadores do King’s College de Londres, nun artigo científico citado por GCiencia.

Eses posibles alarmismos tamén preocupan ás autoridades sanitarias galegas, que ven preciso redobrar os esforzos para contrarrestar dende os discursos antivacinas ata as desinformacións sobre potenciais efectos secundarios tanto da vacina de Pfizer como das que están por vir. Neste sentido, no Sergas dan especial importancia a lembrar que "non se saltou ningún paso" nos ensaios clínicos e demais procesos previos á autorización da vacina. Neste sentido, a Axencia Europea do Medicamento subliña que o seu visto e prace está baseado en "datos suficientemente robustos" sobre a súa "calidade, seguridade e eficacia".

Nesta liña, Sanidade subliña que os equipos de vacinación que acudirán ás residencias de maiores -familias de residentes xa están a ser avisadas nos últimos días sobre o comezo do proceso- tamén monitorizarán potenciais "reaccións adversas" e terán unha conexión específica co 061 para, por exemplo, persoas que padezan alerxias. Así e todo, no Sergas agarda que as reaccións máis frecuentes sexan, nas persoas que as experimentes, as que o persoal médico coñece como "reactoxenicidade", isto é, as que se producen colateralmente á entrada en funcionamento do noso sistema inmune fronte ao virus e que consisten en lixeiro malestar, dor de cabeza, sensación de fatiga ou unhas décimas de febre de curta duración. Tamén dor leve na zona da inxección.

Sobre as posibles reaccións da vacina, as autoridades sanitarias ven clave transmitir á poboación que cómpre "non confundir asociación temporal con causal", isto é, calquera patoloxía que unha persoa padeza tras vacinarse non ten por que estar vinculada coa vacina

Ante as posibles reaccións, como en calquera outra vacina, as autoridades sanitarias galegas ven importante transmitir á poboación a relevancia de "non confundir asociación temporal con causal", isto é, non asociar calquera patoloxía que desenvolva un paciente co feito de que recibise a vacina, sobre todo cando a vacinación vaia adquirindo dimensións masivas. [Preguntas e respostas sobre a vacina Comirnaty, no sitio web da Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios]

E, cando chegará esa vacinación masiva que permita ir relaxando restricións ao diminuír o perigo de contaxios? Tanto o Ministerio de Sanidade como o Sergas optan pola prudencia e evitan, polo momento, das prazos precisos. Si especifican, non obstante, que tras as residencias de maiores e as persoas consideradas grandes dependentes, chegará a vacinación para profesionais sanitarios "en primeira liña" da loita contra a COVID, despois incorporarase o resto de persoal sanitario e sociosanitario e, a continuación, poboación xeral con características de máis risco no caso de contraer a doenza por mor do seu estado de saúde.

A vacinación para o resto da poboación chegará no que o Sergas ten trazado como "etapa 3" que algúns prognósticos optimistas sitúan no horizonte de mediados de ano, aínda que polo momento non hai datas concretas. Si apuntan que a maior ou menor velocidade de inmunización dependerá, entre outros aspectos, da autorización das novas vacinas alén da de Pfizer e BioNTech. A Unión Europea xa ten asinados acordos para a adquisición conxunta das vacinas creadas por Moderna, AstraZeneca, Sanofi-GSK, Janssen Pharmaceutica NV e CureVac e ten abertas negociacións sobre a de Novavax, que se producirá en parte nos laboratorios do Grupo Zendal no Porriño.