Hai poucos dirixentes que marchen da primeira liña política por razóns alleas á súa vontade máis alá das derrotas electorais. Menos aínda que que despois permanezan en silencio durante anos e dean regresado a esa primeira liña política.

Este é o caso de José Ramón Gómez Besteiro, candidato do PSdeG á presidencia da Xunta nas eleccións do 18F e antes concelleiro en Lugo, presidente da Deputación lucense e secretario xeral do propio PSdeG ata 2016, cando as acusacións da xuíza Pilar de Lara, despois inhabilitada, o afastaron da carreira pola presidencia da Xunta e da vida pública.

Todos aqueles casos foron arquivados e o pasado ano regresou. Primeiro como delegado do Goberno de España, despois como deputado no Congreso dende as eleccións xerais do ano pasado e agora como cabeza de cartel socialista. Malia á escaseza de tempo, asegura ver posible que o PSdeG teña "protagonismo" nun cambio de Goberno que, mantén, é perfectamente viable se todo o electorado que quere "poñer fin á perda de oportunidades" para Galicia vai votar. Sobre ese contexto electoral e as súas propostas conversamos con Besteiro no segundo programa especial polo 18F do noso podcast informativo, o Fálase, no que podes escoitar a entrevista íntegra. Escóitaa no reprodutor sobre estas liñas e tamén en Ivoox, Spotify, Google Podcast, Apple Podcast ou Podgalego.

O adianto electoral decidido polo actual presidente da Xunta deulle unha marxe temporal relativamente estreita para aterrar nos zapatos de candidato…

Foi un ano tremendo. E foi acabados de saír do verán cando se convocou o proceso de primarias. Pero era algo cantado o que ía pasar: un Rueda nun proceso decrecente despois de 15 anos que levan no Goberno da Xunta, nunha posición de suplente, de substituto, cunha convocatoria electoral no Nadal, co Entroido en cernes… Coma sempre, apelando a unha Galicia durmida e se non nos enteramos, mellor. Ese é o contexto no que Rueda convoca eleccións tentando reeditar os vellos éxitos do PP: baixa participación, pouco interese polo proceso autonómico… Un hábitat que é o recomendable para o PP, contra o que temos que loitar e no que temos que apelar á xente que haxa cambio para que se mobilice. Como dicía o outro día Pedro Sánchez en Lugo: a urnas cheas, cambio seguro.

Ten a sensación de ter que esprintar, de acelerar máis ca outros… Por exemplo, para darse a coñecer polo país en lugares cos que non tivo tanto contacto como coa provincia de Lugo, onde por razóns obvias ten un nivel de coñecemento cidadán máis elevado?

É verdade que os candidatos do PP e do BNG levan vinte anos no Parlamento e eu vou debutar. Ese sprint é unha forma diferente de achegarnos á cidadanía, pero estámolo facendo. En tempo récord, é verdade, pero con apoio intenso e nun ano moi político, onde os socialistas tanto dende o eido local como do estatal estivemos moi presentes na sociedade galega. E este é un paso máis nese ano electoral onde cumprimos con nota; estamos vivindo unha encrucillada onde vai decidir uns anos moi importantes para Galicia e poñer fin á perda de oportunidades que o PP supuxo para o noso país.

O PSdeG parte da terceira posición no actual Parlamento, tamén nas enquisas, pero vostede mantén que están en plena remonta, en que se basea, alén de sensacións que poida ter nos encontros coa cidadanía?

"Percibo que se reactivan os votantes do Partido Socialista nas locais e xerais que ás veces están parados nas autonómicas"

Nesas sensacións, é certo. Pero sobre todo, na experiencia electoral máis próxima, que é a das municipais e nas últimas xerais, onde todo era unha maioría absolutísima para o PP, segundo dicían as enquisas, e o noso contrincante nacionalista, o BNG, ía ter un grupo parlamentario. Ao final, o PP non obtivo a maioría absoluta nin co seu aliado da ultradereita e o BNG non tivo ese grupo parlamentario e o Partido Socialista, 7 deputados en Galicia. Eu percibo que o voto que ás veces está parado nas autonómicas, que basicamente é voto do Partido Socialista nas locais e nas xerais, se está reactivando. A ese voto imos apelar porque, se queren cambio, a solución téñena fácil: ir votar.

Hai moitas análises que apuntan a ese electorado sobre todo socialista, sobre todo nas cidades, que se mobiliza en municipais e xerais pero ao que custa sacar da casa para as eleccións galegas…

Iso é así. Moitas veces prodúcese un desinterese nunha contorna moi ben alimentada polo PP… Como que as eleccións da Xunta non son importantes, pero si que o son para as cousas que máis preocupan á xente: cando falamos de sanidade, de servizos sociais, educación… Quen o xestiona é a comunidade autónoma. Eu na campaña vou trasladar a pelota ao tellado do votante: se queren que cambien esas cousas das que vimos anos falando, se queren un rescate dos servizos públicos van ter que ir votar. Está nas súas mans ante esas grandes contradicións do PP, que vota en contra de 800.000 pensionistas galegos e galegas. É o momento de quitar as carautas.

A que atribúe a que, así e todo, segundo as enquisas o PP estea rozando a maioría absoluta, despois dun cambio de candidato e despois do que vostedes apuntan como década e media de mala xestión, de Galicia ficando atrás…

Por un lado pide que non se presente Vox, apelando a que o voto de ultradereita atope un valor refuxio no PP. Aos seus socios de Ourense tamén lles pide que non se presente… E despois, xoga coa baixa participación fronte á mobilización do seu electorado. Por iso hai que impulsar a participación de quen non participa nas eleccións autonómicas. O PP espera que a Galicia durmida saia na súa defensa e nós imos contribuír a que esperten, se activen e comprometan co seu futuro, co futuro de Galicia.

En todo caso, se algo parece claro é que a alternativa ao PP é plural, como sempre foi. Vese pactando un Goberno con Ana Pontón, se a aritmética parlamentaria así o permite?

"Imos elixir un goberno, non quen vai liderar a oposición. Por iso apelo ao voto á esquerda que xestiona, que é o PSdeG"

Iso terán que decidilo os cidadáns e, se así o deciden, hai que ser responsables coas decisións que toman. Eu si vou apelar a que o que imos elixir é un goberno, non quen vai liderar a oposición. E por iso apelo ao voto á esquerda que xestiona, que é o Partido Socialista, para termos o protagonismo no cambio. Porque iso require salientar proxecto, equipo, ambición, boa conexión para solucionar os problemas de Galicia e catapultarnos á modernidade para ser orgullosa protagonista no marco español e europeo. Para iso hai que ter conexión co que están pensando España e Europa: reindustrialización, cohesión territorial e social como algo fundamental. Para un modelo de país máis orgulloso que mira máis alá de Pedrafita e no Padornelo e é protagonista na España diferente que saíu do 23 de xullo: plural, aberta, diversa. Temos que mirar máis cara a fóra e menos cara a dentro.

O PP fala de “multipartito”, de “barullo”, de “caos”... Vostede reivindícase como “fillo das coalicións”...

Eu nacín politicamente nas coalicións en 1999. E foi nun ambiente moi parecido ao que estou percibindo agora: un PP ao bordo da maioría absoluta, un Bloque que parecía que ía ser a alternativa que liderase ese goberno… Ao final, que pasou? O PSdeG sacou 7, o BNG sacou 6 e o PP perdeu a maioría. E aquel foi un bo goberno, supuxo pasar páxina dun Lugo gris e sen obxectivos que sempre se comparaba coa Coruña. Aquel goberno afrontou o futuro con orgullo, sen complexos e agora estamos moi orgullosos de Lugo pola súa cultura, a súa diversidade, o que achega e como se solucionan os problemas. Vinte e cinco anos despois é como se nos volvésemos encontrar con ese momento.

Nese regreso á vida pública da que falabamos, vostede subliñou que viña “facer política”, en contraposición co que lle pedían dende o PP. Cre que o Partido Popular aspira a unha campaña na que non se fale moito de política ou, cando menos, de política galega?

"O PP non quere debates nin que se fale de política e a iso chámalle sentidiño. Que forma de dicir que nada se mova, que é o seu lema"

Pois vai dado, cando menos pola nosa banda. Efectivamente, imos facer política porque hai que reivindicala como forma de cambiar a vida das persoas. E de aí é de onde foxen: non queren debates, non quere que se fale de política… e a iso chámanlle “illa de estabilidade” e “sentidiño”. Que aburrimento, que forma de dicir que todo siga igual e nada se mova, que é o seu lema. E dicir que van facer en catro anos o que non fixeron en quince; que explicación poden dar á resolución dos problemas? Quen non quere falar de política é que non confía na política, nas eleccións nin na decisión da cidadanía. Como cando Franco dicía aquilo de “faga coma min, non se meta en política”; ese é o PP, en definitiva, os herdeiros desa forma de entender a política.

Moitas análises da política galega coinciden en que, historicamente, un dos problemas que tivo a esquerda en xeral e o PSdeG en particular foi que as sucesivas direccións federais do PSOE non se implicaron a fondo nas campañas galegas. Mesmo se dicía a finais dos 80 que non estaban tan incómodos con que o PP gobernase Galicia. Agora Pedro Sánchez implícase máis por existir unha oportunidade de enfraquecer a Feijóo ou ese apoio vai máis alá, existe unha confianza de que pode haber un goberno de esquerda en Galicia?

"Pedro Sánchez ten un compromiso con Galicia non só para intervir na campaña electoral, senón con feitos antes, durante e despois. Comparémolo coas promesas dos floteis de Pemex: esta é unha forma distinta de entender as cousas"

É o que cre. E quen coñece a Pedro Sánchez sabe que actúa así co que cre. Ten un compromiso importante con Galicia non só para intervir nunha campaña electoral, senón con feitos antes, durante e despois. Eu comparo dúas formas de gobernar: pense vostede nas promesas de Feijóo sobre os floteis de Pemex, cando parou a televisión pública para anunciar 15, 20 barcos… Como se fosen 50, tanto lles daba. Esqueceron todo aquilo e agora critican unha evidencia, o corte de chapa da segunda fragata F-110 ou a nova construción dun buque de aprovisionamento para a Armada por importe de case 500 millóns. Hai unha forma diferente de entender as cousas e esa participación na campaña reflicte que nós non temos complexos, que imos traer compañeiros e amigos cos que compartimos política en España e noutros territorios. E estamos orgullosos de compartir un futuro que pasa pola interconexión, por estar máis enchufados con España e Europa, non pola illa de estabilidade do PP que pasa por que todo estea igual e ir decrecendo lenta e agonicamente, con apatía e sen asumir responsabilidades. Por todo isto imos botar man de todo o mundo que nos poida apoiar para facer revivir Galicia.

Desa implicación directa do presidente Sánchez vén falando vostede tamén para afirmar que se vostedes gobernan, a relación co Estado fluirá mellor e iso se traducirá en investimentos. Por exemplo?

Esa conexión é absoluta. Se confiamos nun proxecto europeo e español de reindustrialización, o que non podemos é poñer trabas. Nos últimos catro anos vivímolo porque o único obxectivo era que Pedro Sánchez non fose presidente do Goberno e que o fose Alberto Núñez Feijóo. Galicia non se pode permitir esa forma de poñer paus nas rodas na tramitación a proxectos enerxéticos, na oposición á condonación da débeda… Pero, que mentalidade ten o PP, que só se preocupa de que lla condonen a Cataluña? A min paréceme moi ben que lla condonen e a nós, tamén e na mesma proporción. Eu vou defender que quero esa condonación, porque son cartos para Galicia, para empregalos en moitas necesidades. Que actitude infantil é esa? Onde estaba Alfonso Rueda cando o FROB tivo que empregar 9.000 millóns en reflotar a fusión fallida das caixas impulsada polo PP? Aí non fixo cálculos de canto custaba aos galegos reflotar as caixas afundidas? Non pode ser unha cousa e a contraria ao mesmo tempo.

Poñámonos no escenario de que efectivamente hai partido, como veñen dicindo, e o 18 de febreiro a iso das once da noite a esquerda suma maioría absoluta no Parlamento. Por onde tería que empezar o novo Goberno, cales serían as súas primeiras medidas?

"Rescatar os servizos públicos ten que ter de forma inmediata a atención do novo Goberno"

Claramente, rescatar os servizos públicos. E en segundo lugar, fixar as bases dun novo modelo de país cun marco competencial diferente. E non perder un só minuto no proceso de reindustrialización, aproveitando decisións como as novas incorporacións de fondos europeos que van vir a través do Banco Europeo de Investimentos. Eses son os tres campos que deben ter de forma inmediata a atención do novo Goberno de Galicia.

Hai ámbitos coma o da sanidade, por exemplo, no que os cambios estruturais tardan en percibirse, por moita que sexa a vontade política de quen goberna. Tería que fiar moi fino ese eventual novo Goberno para non xerar frustración no electorado? Ou, dito doutro modo, como poderían facer para cumprir, por exemplo, a promesa de que non haxa que agardar máis de 48 horas pola cita en Atención Primaria?

Dirixindo investimentos directos para reflotar ese servizo público. Foron deixando caer ese servizo público durante quince anos apostando pola privatización e non por un equilibrio entre o público e o privado, por iso hai que inxectar partidas. Os Orzamentos de 2024, en relación cos investimentos sanitarios, non medran nin sequera co IPC, polo tanto, decrecen. Iso hai que cambialo. A planificación que non fixeron durante 15 anos require dun tempo, loxicamente, pero sen dúbida hai que facer un impacto económico importante para reflotar a sanidade pública.

O ano pasado os prezos do alugueiro da vivenda disparáronse un oito por cento en Galicia. En poucos anos, nalgunhas cidades galegas tiveron subas de ata un 40%, segundo datos do Observatorio da Vivenda, que depende da Xunta. Que pode facer o Goberno galego e que farían vostedes para garantir o dereito á vivenda?

"Imos facer promoción de vivenda pública a prezos axitados e mover o parque de vivenda abandonada con incentivos fiscais"

Varias cousas en varias frontes. Primeiro, na rehabilitación: hai moita vivenda abandonada que rehabilitar, un campo importante tamén dende o punto de vista do reto demográfico e da ocupación do territorio. Segundo: promoción pública de vivenda a prezos axeitados. Non pode ser que agora o PP diga que vai facer 20.000 vivendas en catro anos: oia, se fixo 5.000 en quince anos, é un disparate que non se vai cumprir. Hai que facer promoción pública e mover o parque de vivendas en propiedade e sen uso a través de incentivos fiscais para equilibrar os prezos. Pero, fundamentalmente, construír vivenda pública baixo os parámetros das novas edificacións, apostando por novos materiais… Eu son de Lugo, unha verdadeira potencia forestal; a madeira debe incorporarse tamén ao proceso construtivo, a construción ecolóxica, e debe facelo a Administración porque é máis rendible co paso do tempo. Esa tamén é unha materia pendente deste país, poñer a potencia forestal ao servizo da vivenda pública.

Tamén vén poñendo o foco na posibilidade de espallar ao conxunto de Galicia experiencias de gobernos locais ou provinciais socialistas, como é o caso da Deputación de Lugo coas residencias da terceira idade. En que cambiaría o modelo?

Primeiro, na aposta polo público, polas residencias públicas que nos últimos anos non se fixeron. E nas inspeccións, na fiscalización: cando hai relación entre público e privado ten que haber unha inspección forte. En primeiro lugar, rehabilitar o patrimonio das residencias públicas e introducir unha relación esencial, canto se pode pagar. Para moitas familias é imposible, temos que equilibrar os custos: o exemplo da Deputación de Lugo é un bo exemplo, o que máis paga son en torno a 1.100 euros. Pódense garantir prazas públicas ben atendidas, con equilibrio entre o plantel de profesionais e as persoas usuarias e que ademais amosa unha economía diferente. En moitos lugares da provincia de Lugo, as residencias foron tamén un revulsivo económico; hai que impulsar esa economía á que agora chaman “prateada”, que é rendible e se pode prestar en condicións aceptables e agradables para a xente.

Unha das primeiras medidas do Goberno do PP de Feijóo en 2009 foi derrogar o decreto de uso do galego no ensino e recortar o uso do galego na función pública. Como trataría de reverter a perda de falantes de galego dende a Xunta, dando por descontado que o ensino non é a única ferramenta ou a cultura, a única vía?

"Preocúpame que se fale menos galego e quero afrontar o futuro dende a normalidade e sen complexos. Todas as consellerías poden facer algo ao respecto"

Cando chegou, Feijóo fixo iso e retirar as axudas públicas aos libros de texto no ensino obrigatorio, algo que nós imos retomar. En relación co galego, que podemos esperar dun PP que é capaz de votar en contra do seu idioma no Parlamento galego para que non se fale no Congreso dos Deputados? Foi unha decisión que di moito do que representa o idioma para a Xunta. Para min, o noso idioma é a maior expresión do pobo, o maior símbolo do que fomos, somos e seremos. A min preocúpame que se fale menos galego cada día e quero afrontar o futuro dende a normalidade e sen complexos. Quero que a xente o fale, se cadra non perfecto, pero que se fale. E temos que implicarnos e difundilo nos ámbitos empresariais, deportivos, culturais, publicitarios, televisivos, na radio… Falar galego é unha marabilla. Como deputado, o meu grupo facilitoume levar adiante esa iniciativa [uso do galego no Congreso] porque Pedro Sánchez, nesa liña de compromiso, dixo que eu podía representar mellor ca ninguén como os socialistas afrontamos o uso das linguas cooficiais. Nesa conversa privada, que eu sempre repito porque creo que reflicte moi ben como é el, ou como somos nós, eu dixen que ía facer unha intervención metade en galego e metade en castelán, tamén como respecto aos compañeiros que me permiten intervir no nome deles. E Pedro Sánchez díxome: “Habla como sientes”. Calquera persoa que me coñeza sabe que eu penso en galego e traduzo e el díxome: “Se nota mucho que traduces”. É verdade, teño a cabeza conformada no galego; ao mellor non o falo perfecto, pero sinto e penso en galego. É o que temos que facer, sen complexos, alentando a quen o fala aínda que cometa erros, como fago eu, e cada vez vai querer falalo mellor. Temos que abrir un camiño para que a xente, sen medo, se incorpore a falar galego. E todos a unha, como co reto demográfico: que consellería leva o reto demográfico? Pois todas, porque todas poden facer algo ao respecto e cada unha debe ter obxectivos vinculados e el.

Unha das ferramentas clave na normalización lingüística na historia da autonomía son os medios públicos de comunicación. En que mudaría un Goberno do PSdeG os medios públicos de comunicación?

"A televisión pública precisa un cambio cara á pluralidade, o respecto ás ideas e a non manipulación. O salto ten que ser sideral"

Totalmente. O salto ten que ser absolutamente sideral. Todos imos recoñecer a verdadeira televisión pública que nós apoiamos, que é unha aposta tradicional da esquerda: un cambio cara á pluralidade, o respecto ás ideas e a non manipulación. Porque o que goberna non ten que protagonizar e cooptar toda a acción da televisión pública, senón que debe ser plural e respectar e render contas á cultura galega. Nese sentido, é un instrumento fundamental para o noso idioma e a nosa cultura, pero de maneira heteroxénea e respectando as diferentes formas de entendernos, non o que está sendo, que desgraciadamente se ve.

Onde se ve politicamente dentro de catro anos?

A verdade, xa non dentro de catro anos… En tres semanas véxome liderando Galicia, asumindo a enorme responsabilidade, honra e orgullo de encabezar o noso país. E dentro de catro anos, non o sei. Supoño que máis canso, pero cheo de responsabilidades. A acción de goberno, a solución de problemas e a incorporación de retos é apaixonante. Eu respondo a este proceso con ambición e non quero renunciar a ela, nin en tres semanas nin en catro anos.