Adif enfróntase ao paradoxo de que unha condena do seu ex-director de seguridade limitaría o accidente ao seu erro persoal, mentres que se só é sentenciado o maquinista certificaríase a incapacidade do sistema de paliar o risco previsible que había na curva

Tras o descarrilamento dun tren Alvia o 24 de xullo de 2013 na curva de Angrois, na liña de alta velocidade Ourense-Santiago, que deixou 80 persoas mortas e 144 feridas, a versión oficial incidiu en que o maquinista se despistara e non freara a tempo por atender unha chamada do interventor do convoi. Tamén en que non fora un accidente de alta velocidade, porque como verbalizou o daquela presidente da Xunta e hoxe líder do PP estatal, daquela gobernante, supostamente había “intereses económicos” doutros países por desprestixiar a tecnoloxía española.

Máis de nove anos máis tarde o xuízo por aquel accidente comezará este mércores 5 de outubro, pero no banco dos acusados non sentará só o maquinista, Francisco José Garzón, senón tamén un ex-director de Seguridade na Circulación de Adif, Andrés Cortabitarte. Xuíz instrutor, fiscal e Audiencia Provincial da Coruña coincidiron en que sobre el pesan suficientes probas e indicios de que non avaliou nin paliou como debía o risco previsible dun erro humano como o que tivo o maquinista mentres circulaba nunha liña e cun tren que consideran de alta velocidade malia que naquela viaxe non puidese superar os 200 quilómetros por hora.

Agora, ante o xuízo, Adif enfróntase ao paradoxo de que unha condena do seu ex-director de seguridade limitaría o accidente a un fallo persoal seu, mentres que se só é sentenciado o maquinista certificaríase a incapacidade do sistema ferroviario español de paliar o risco de erro humano que había naquela curva. O temor que pola imaxe da alta velocidade española que amosaban hai nove anos os responsables políticos.

Na curva de Angrois non había ningún sistema que evitase ou paliase un despiste dun maquinista que non frease a tempo, cuestión que fora advertida un ano e medio antes do accidente por un maquinista xefe. O sistema de control constante da alta velocidade (ERTMS), que segundo varios informes evitaría o sinistro malia non estar instalado nas vías máis que ata uns quilómetros antes, fora desconectado tamén a bordo dos trens un ano antes porque os seus fallos provocaban demoras, polo que o Alvia pasou a circular coas características dun tren convencional. A normativa así o permitía e todo dependía do maquinista, vén dicindo Adif. Tras o accidente mellorouse a normativa e instaláronse balizas tanto nese punto como noutro cento de lugares de toda España que evitan que algo así poida volver a pasar aínda que non funcione o ERTMS.

A instrución penal do sinistro que agora chega a xuízo deixou un cento de tomos con arredor de 50.000 páxinas con informes periciais xudiciais ou de parte para todos os gustos, con versións que coinciden con Adif en que non se incumpriu ningunha norma e outras que din que si. Pero entre eles salienta un documento que supuxo un punto de inflexión na causa.

En 2016 a Axencia Ferroviaria Europea fixo público un informe que ratifica que o tren era de alta velocidade e que a normativa obrigaba a analizar e paliar os riscos de erro humano do maquinista, como o despiste previsible que sufriu o de Angrois

Foi en 2016 cando a Axencia Ferroviaria Europea fixo público un informe sobre como o Ministerio de Fomento investigara a nivel técnico o accidente e concluíra que a causa fora exclusivamente o despiste do maquinista. Aquel informe europeo, e posteriores aclaracións dos seus autores ante o xulgado, salientou, como acabou asumindo a Audiencia da Coruña, que tanto que o tren como a liña eran de “alta velocidade”. E que un erro humano non podía ser a causa fundamental do accidente, xa que os erros humanos deben ser previstos polos sistemas ferroviarios porque así o esixía xa a normativa antes de Angrois aínda que Adif o negase. Foi seguindo esa liña como Cortabitarte, como máximo responsable de validar a seguridade da liña e de autorizar a circulación do tren co ERTMS desconectado, acabou acusado. 

"Tiña que garantir que a liña era segura. Non o era", di o fiscal de Cortabitarte, para quen pide, como para o maquinista, catro anos de cadea

Para Cortabitarte, como para o maquinista, a Fiscalía pide catro anos de cadea e inhabilitación, nos dous casos por 80 delitos de homicidio por imprudencia grave profesional, 144 delitos de lesións e un delito de danos. Tamén pide o pago, do que se farían cargo os seguros de Adif e Renfe, de 57,7 millóns de euros en danos e prexuízos. “Tiña que garantir que a liña era segura. Non o era”, di no seu escrito de acusación o fiscal sobre o ex-cargo de Adif.

Así que se Cortabitarte é condenado o sistema ferroviario español pode dicir que foi un erro seu non cumprir coa normativa que o obrigaba a supervisar mellor a seguridade da curva de Angrois. Pero se só é condenado o maquinista porque se probe que a normativa permitía descargar nel toda a responsabilidade, quedará certificada a incapacidade do sistema ferroviario español de evitar un accidente así.

Isto é o que comezará a dilucidar a partir deste mércores a maxistrada María Elena Fernández Currás, encargada de xulgar o caso, na Cidade da Cultura de Santiago, o lugar no que a Xunta, con demoras, atopou cabida para os centos de avogados, vítimas e peritos que prestarán declaración en sesións previstas ata cando menos maio do próximo ano. Volverá así á actualidade un accidente que tanto PP como PSOE intentaron sacar fóra do debate político polo medo ao dano que podería causar aos dous partidos e aos ex-ministros José Blanco, no cargo cando se deseñou e inaugurou a liña de alta velocidade, e Ana Pastor, cando se puxo en servizo o tren e se autorizou a desconexión nel do sistema de control da velocidade porque provocaba demoras. 

O xuízo desenvolverase cando menos ata maio do ano próximo tras anos de ocultacións e demoras na entrega de documentación por parte de Adif e Renfe

A plataforma de vítimas do accidente vén admitindo que Blanco e Pastor non son responsables directos do mesmo -o propio Cortabitarte negou recibir presións para tomar as súas decisións-, pero si lles piden responsabilidades políticas polo seu uso partidista da alta velocidade. E no caso da popular acúsana tamén de non facilitar a investigación do accidente tras anos de ocultacións e demoras na entrega de documentación ao xulgado por parte de Adif e Renfe e manobras do seu ministerio e dela mesma en defensa da versión oficial que culpou ao maquinista, parte delas desveladas por este diario.